Page 262 - ARM_19-1948_02
P. 262
ա ԱՌԱ Զ
ՕՐՈՒԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ ՀԵՏ ՀԳուսաԱ՚ի հէգաԽԾդհսը
ԱրտասաՀմանը Հ աւատացետ լն երու Համախմ ՈւսաԱող Գե^մաԱի>աԱ
Անցեալ կիրակի, Մէղօն Ալֆօրի քաղաքապե
բում՛ մը ունի , ոբ այսգր՝ գրեթէ ամէն քաղաքի տարանի սրաՀիՏ* մէչ, տօնուեցաւ Հ,Հայ Երգի
ել գիւղի մէչ, կը տօնէ Մայիս 28ք : օր »ր, նախաձեո%թ*քհամբ Լկֆ՚՚րվիլի «Գու^/ւճ »
Փար իդեան թերթէ մը (^ամփոփենք ՀևտԽւ - ե րգչա խ ո ւմ րին. :
Ամբողջ վեց տարիներու տառապանքը՝ փրչ–
եալ մտածումները*
ր ուեցաւ այղ օրը՝ % Հ ա յ մողովռլրդը, մէկ մարդու ՍրաՀր , որ կր պարունակյէբ 600 650 աթոռ,
Կօթինկբն եւ Հայտրլպէ բկ գերմ անա կան ա յն
պէս , առանց կրօնական , կուսակցական ել Հատ— ամբողչութեամբ լեցուաՆ էր Հայ ել օտա՛ր երա–
գեղատեսիլ եւ Հն\ալանդ քաղաքներն են՛ ուր միշտ
ուաօ՜ական խտրո ւթեան , նժարին մէջ նետեց իր մշտասէր բազմութեամբ։ Ունկնդիրներ եկաՆ էին.
զգալի են վիպական շո՝լ)նչր եւ աւանդութիլնր , եւ,
ուժեր՛ը, գբոՀ տուաւ, եւ մաՀուան բանակներով նաեւ Փարիզէն՛ ել արուարձաններէն :
ուր , ի յառաջագունէ կր գագըի ամէն տեսակի
ճակատեցաւ՝ թիլով Ա միջոցներով գերադաս թշ Ժամը ճիչդ ՅՅՕին սրաՀին կողմ՛նակի դուս–
թչնա մութի ււն :
նամիին գէմ : նէն, վայելուչ Համազղեստով գոււրս ելան երգչաւ.
Համալսարան* յաճախող աղջիկներ Հ ագո ւած
Մեր ժողովուրդի կէսՐ՝ քաբղուաՆ եւ կո– խում րին անդամ - անդամուՀ ին՚երր ել մողովոլր–
են ծաղկաւ որ Հադուսս^ եբ , մէջքէն վեր սեւ թա–
տորուած , կ՚ապրէր իր միւս կէսն ալ կորսնցնելո՛ւ դի ՆափերուԼ տակ շարուեցան բեմին վրայ :
ւիշէ բաճկոնակով մը , պճնասիրութիւն մբ ոբ ազ–
վտանգին մէջ՝. Առանց այգ Հեբոոաշունչ կռուին , Նախ քան յայտազրին անցնիլը–, ի պատիլ Ա է -
գայնականութիմն՝ կյէ բուրէ ։ Իսկ երիտասաբգ
պիտի տեսնէր իր ամբողջական՛ փլուզումը, կծկը՜ ղօն Ալֆօրի եւ Ալֆորվիլի քաղաքապետներոլն ,
աղաք փոսացած դէպքերով, տմգոյն< են, եւ յոգ
ւելոմ սահմռկեցուցիչ Հաբ ոլածին՛ տակ ։ որոնք անձամբ ներկայ էին, երդուեցաւ Ֆրան՚սա–
նութիւն ի յայտ կր բերեն Հ
Գերմ ան զինա պա շտ Հանճա՝՝ րըչ , թուրք ջար– յի ազղային քաք լերդը, որ ունկնդրուեցաւ /ռ՝~
Գրաւեալ երեք շրջաններուն՝ ուսանողս ւթիւնբ
գարար գործակիցներու ճանկերուն յանձնած էբ արն կա յս :
25էն՝ 30 տարեկան է՛* \929ին 80 առ Հարիւր \Տէն
մեր անզէն– ժոզովոկրգբ։ Ան՛ոնք յօշոտեբ էինղայն Անմիջապէս Պ՛ Գ* Մոգեան, նախկին Ռազ
25 աարեկանւ Էր ։ Հինգէն մէկը ամուսնացած է,
եւ կր պատրաստուէին Հրէայ ժողովուրդին՛՛ բախ միկներու Մ իո ւթեան Փարիզի Կ^ԳՐ * վար՛չութեան
եւ տասնէն ինը մէկէն՝ միձ՚չեւ Հինգ տաբի բանա
տը պարտագրել մեղի , ձգելով մեր ձեռքերումս՛ նախաղաՀը, քանփ մր խօսքով (ֆրա\ն^ սերէն) շը–
կին մէջ անցուցած է* իբրեւ սպայ անտարակոյս ;
մէջ միայն մեր քձնաբներր , կախելու Համար Ա– նո\րՀակ ա լութի ւն յայտնե ց եր կո լ քաղաքապետն ե–
Անոնց Հար իւր ին 5 աո֊ Հարիւր կամ 10 առ Հար՚իլ–
րաքսի ափի ծառերէն, եւ լալու Հոն–, յիչելով մեր բուն՛ ե լ ֆրանսացի ժողովուրդին , իրենց ներկա՝–
յ. ը նա՛ցի եղած չեն :
ա\1.ցեալ փառքեր ր ինչպէս անոնք րբ ին՝ Բաբելոնի յռւթ ե անւ եւ բ ւս\ր ե ացակ ամո ւթեան \ Հ ամա բ : Տ ե -
Ըստ օտար ու աւ ւ ցիչ֊՚Լ եբու կարծիքին՝ անոնք աո յ Պ՛ Ա* Ջօւզանեան
գետերուն քով, միտք բերելով Աիօնր • Ո՛– երբ կո ֆրանսացի Հիւբերուն՛ ներ–
Աիօնի Հ ա կա ռակ են րնդՀանոլբ զա րղացմ ան Հ Ոչ դիՐքի կայացուց
ղոպտիչները ան՛ոնցմէ խնդրեցին որպէսզի իրենց եւ ոչ ալ վերացական՝ գաղափա՛բները յայտ ագրին՛ մաս կազմող Հայ երամշ -
կը Հետա– ւո ա գէ անե բյա , ի ւր ա քան չի ւր ի մ ասին տալով
երդերէն ե բզեն , անոք լալով կ^անցրնէին իհ՝ք մառօտ Հա -
անոնք օտար երկրի մէջ, եւ ր– ՔԲքրեն դիրենք : զ^իամանակ չունինք՝^ , աՀա
օ-րեբր; Չերգեցին ՝"՝Ր Կ՛Ր՝ կրկնեն ւ տ ե ղե կո ւթիւններ *
սին* ՀՈ՜Վ Եբուսաղէմ , եթէ քեղ մոռնամ, թոդ Անոնց մէկ երրորդը չես գիտեր թէ ինչպէս Ա լնուՀետել սկսաւ Համերգր : Առաջին՛ մւսսին\
իմ աջ ձեռքս իր պաշտօնը մոռնայ , թող իմ լե– կ՚ապրի , մէկ եբրորդբ թոշակ ունի , թէեւ անբա մէջ ե՛ր՛կու անգամով երդուեցան վեց խմբերգներ,
՝ ղուս իմ քիմքիս փակչի՝ եթէ քեղ չյ ի շեմ՝՚, եթէ &- ւաբար , եւ դասեր կուտայ , ուր ի շԳ.՝եր իրենց պա « Հայաստան՛ » , « Ա արերի վրոՎ գնաց» , իբա–«
բուսագէմ ը իմ գլխաւոր ուրախութիւներ աւելի տերազմ ի խնայռւթիւնի կր ՝ղո\րւծածեն : նի ծառի տակին» , «Աաբեբի Հովին մեռնեմ» ,
մեծ չՀամ ար իմ՝% Ո Լ-Ա անողն եր ո ւձ1։\ 30 առ Հաբիւրը վիբաւորուած « Գիւղացի դեղեցկուՀին» , «Գէ քէլէ եւ Երեւան
ունին։
Գարեր աճ՝ցան՝, եւ Հրէայ ոեղբ Հ աւատա՝ րիմ է : Նոյնքան մր Հիւծախտի ախտանիշնեբ յւադ եմ առել» բոլորն ա՛լ յաջող , մանաւանդ որ
շատերր առաջին ան զամ բեմ կ^ելլէթե՝։
իր երգումին , չմ՛ոռցաւ ոլխաբ , եւ աՀա կր կռուի, Եռամսեայի մ՛ր Համար 200 մ արքի ղ պրոզա կան՛
յանուն ազատութեան : հախք ունի աշակերտ մր, իսկ միջին պաշտօնեայ Առաջին՛ մասինւ՛ մէջ յա ջ ո ր ղ ա բա ր մեներգեցին
Մ ենք ալ ստացանք նուիրական կտակ մբ մեր մբ ամիսյլ 250 մարք կր շաՀ ի՝. կա\1՝ •ուսանողներ Օր* Մատլէն Աճէմեան «Նաղեբ»ը, «Մի լար» ել
յուսավրեպ նա խաՀ այրեր էն , մեր գաւառներէն՛, ո բ ոնք իբե նց ծխախոտի բամն՝ ե չափը կր ծա՛խ են « Աիր՚ուՀիս» ։ Օր* ԱՀեոլշ Ադամեան «Ան\ո».շ դա -
քերթողէ ե բ էն՛ , վիոչ՛ագի բներ էն եւ Հերոսներէն ։ դպրոցին ծա խքե րր ղոց ելու եւ կամ կար աղ կր վ>՝ուն»֊ը, ՀՀ$Րի խօսք ունեմ», « իմ երգը» եւ ժողո
Տառապանքի մէջ թր՛ծուա՛ծ զգացումը , ան — •ծախեն կէս քիլօն՝ 200 մա բքի հ վուրդին՛ խնդրանքին՛ վրա լ ֆբ՛ան՛սե\րէնւ երդ մի :
թ ե գո ւ ւս ծ կրակ մին է, որ երբեք չի մա՛րիր ւ Ազա Պ • Ատեփան Պօղոսեան «Հով աբէք»ր , «Կռու\ն՝՝կ»վ^
տութեան թթխմո՛րբ , միւռոնի նման կբ բաժնուի Համալսարան ին աշակերտներէն մեծ մ ասի
Հայ Հաւատացեալ\ւ՚եյ֊ ուն , ուր որ խմբաւորում մր գաղթական կամ տեղափոխուած ս$. ձեր են : քյ ո բ–
կայՀ, եւ ա\֊ով կբ Հաղորդուին բո լո բր : Հ բգալ որ կ րօ՛ ա կ ան գ ա ւանա նքն ե բ ալ կը զարղ ա—
Մ իա յ\ւ՝ թե բահ աւատն երբ կրնան գիտուիլ եւ նան անոնց մէջ որ հալածուած էին Հիթլէքի կ"Դ~ րրնացի եդած են՛ ւ Վայմաբի մէջ բոլորն ալ նացի
բանակի՝» Համալսարաններուն
ան՛ոնց քայլեր,բ կր դառնան անՀասաատ , կր՝ կթո– մ է % Ասոն\թ կր յիշեց են ^փրկութեան էթե : Թէեւ Գերմանիս լ մեծ
\,ացինեբ եղած են.֊։
տ ին անոնց ծունկերը, եւ կր մնան կէս ճամբան՝, •անդամնեբր : 10 առ Հարիւբր անուանական՝
թաճ.ձրակուռ ամ պ մր նետելով իրենց մ աքին եւ Պ ե րլ ին ի Համ ալս արանը ո բ ս ո՝վ.եա տ կա՛ն ի շխա —• Պերլինի մէջ ղոբծօն Նացինեբի դուր՛ս Հանած են
սրա ին վր այ ւ նութեան տակ է, սկսած է վ՛երաշի՛նուիլ Հ ի լ՛աւ ա լա/եութ I, ա՛Լ պ ատ մ ո ւթեան եւ փ իլի ս ո փա -
Եթէ ոեւէ Հայոլ մէջ բոյն գրած է աղտտու — Թիւպինկէ)ի փրոֆէսէօրնեբէւ՝ 92 " ՚ ռՀաբիւ– յութեան դասեր էն ։ Բայց գիտութեանս եւ բժշկու–
թեան գաղափար բ , եթէ անոր մէջ սաղմնաւոբ՝– ՝ թեան մէջ պաՀ ած ե1\ ամէնէն նշանաւորները ։
•ուած է Հ այ երկունքի տառապանքի գալարումը, Ընկեր այինէ գիտութիւններր 1լ աւանդուին ժողո^–
ան չ ի կրնար չխանգավաոձոլֆ լ ա յգ երկուն։ քով եւ վրգավաբ տարրերու կողմէ ։
եւ
գեղածիծաղ ծեու\՝ դի մը կր ս պա ս է՝ յո յսով կարճ կապելով իր օրակարգի նիւթ երր , կը Հրա—
Հաւատքով ։ Հանգէբ որ իրմարմինները՝ ոչ միայնօբինապաՀրլ– ԲՆԱԿԱՐԱՆԻ ՏԱԳՆԱՊԸԻՏԱԼԻՈ8 ՄԷՋ
Այդ էր ^էաՔՐ –ռլ Հ ա՛ւատքր բոլոր անոնց՝ ո– լան իրենց ապրած •երկիրներու Հանդէպ , այ\չեւ Բնակաբան՛ի աննա խըն թա ց տադն \ապր ՛որ կ ր
րոնք գարերու երկունքին՛ սպասեցին՝, ամո՛ւր, բռ չխուսափին իրենց ինկած պաբտական\ոլթիւՏ1նե - տիբէ իտալիոյ մէջ, պատճառ եղաւ նոր յարձա -
նելով գարաւո ր ե բաղը , ու օր մին ալ ռազմ ա– րէն : Այս Հբա՚Հանգբ թուրք կառավա՛ր ո ւթեան կումի մր , խորհրդարանին մ էջ վար չապետ Տր
դաշտ նետ ո ւե ցան , ոգորումի , պայքարի , ան բե– Հա շլոյն չեկաւ, քանի որ ան 1լ առաջարկէր Հ* 3* Կաս փերի ի դէմ : իտալական Նո ր Ընկերային
կսձ՚ելի ումերով , կառչած քՕ ո՚րեն՚ա ց իի ՛կա յ ո ւ Գա շնչակցութեան այդ գերագոյն՛ մ~ոգուիին\, միա Հյ ա՝.րժման եր՛ես փո խան՜՚ը բողո՛քեց ոբ միսչեւ էս\
թէ ս/ե « Բազում գործք արո՛ւթեան գտանին սին՛ քալել կռվկասի վրայ ** Հռոմ ի մ էջ կան՛ րն՚տ ան՚իքնե բ որ քարանձաւներու
գոբծեալ եւ ի մերում աշվսարՀիս» : Եթէ այս ըլլար մեր դիրքը այգ շրջանին, \թ*նք մ էջ կր բնտ կին\ ; Հռոմ էացի ինաանիք մր բնակա–
պիտի ր՛լյա՛՛ր ա յսօրուայ քխնադա տներո լ վե բա բե
Հ * 3 * Գաշնակցութիւնր , ոբ մեր մոդով բդի րում,ր • • • րա\1> հաստատած է 2000 տարուան գեղեցիկ դամ
մ տ ա ւորա կս/ն եւ ռազմ ական ո յ*^՜ի մ արմն ացոլմն բանի մլէ մէջ : Տասնեակ մր ընտանիքներ ալ կր
էր , Հա ղի ւ քան ի մր տա րի Հայ-թր՚քակ ան՛ մեղր ա— ի թթիՀտտ ի , Հետեւաբար կա՛ռա վարութեան բնակին քա բանձաւձեերոլ մ էջ ;
լա սնի կարճ շրջան մր ապրած ,մ ի շտ վեր ապաՀ ու– էիազօր բանբերները՝ ՊէՀաէտտին &աքիր եւ Ն ո՛ տ անդն եր ր ա՛ն պա կաս են \ այս ին ւո ա ն ի ք ն եր ո լ%՚
Համար , երբեմն քարեր կը ԳԼ"րիս , վնասեչով աղ
թեամբ եւ կասկածով կր նայէր Թուրքին ։ Ե՛– ճի պէյՀ, այգ ինգՀ . մողովի լի ա կու ած օրերուն, տի կնեբուն ։
ղուր չէր՝–) երբ իր Ը* ինգՀ * ՝յ՜ոՂՈէ1ր կուտար արա– երբ Հասան էբղբում , կովկասեան Թ՛ուրքերու
մաբանական ղեկուց ում , բանաձեւ եւ եզրական– Հետ, րրիս է/ր/նպիս ի խո ս տ ո ւմներ. եւ յ անձնա ււ ո ւ– Այս քարայրներուն մէկ մասին մեծութիւներ
ցոլթիլններ , նկատի առնելով Հայ ժոզովոսրգի թիւ1աեբ, որոնք յարակից մանրամասն ութիւննե– տուճի մէկ սենեակի չափ է ։ Պանիր շին՛ող մ՝ր, ո–
ֆիղիքական , տնտեսական եւ բարոյ՚ական՛ պա– բով 1 Է*նՀլ\պԷս Հ * 3 * Գաշնակցութեան պատաս Բ՛ուն– ին՚տանիքր Հինգ Հոգիէ կը բաղկանա յ , իբրեւ
Հանջքնեքր , առհասարակ : խաններդ, անցած են՝ պատմութեան ,յ քարայր - բնակարան՛ ունի «եր՛կու սենեակ» : Ո*֊*՜
Ո՝ո ւս ա՝Հ ա յեր-ո ւ Հակաթուրք զգացումները կաս րի շ րնւտանիք մբ որ երկու, մ անուկներէ եւ֊ երկո՛ւ,
Հոս , տեղին Է կբ կարծեմ՝ յԷշ^՚Է այն թիւր կածի տակ չէին եւ չէթե կինաբ իյնալ, եւ դեռ ամ ո ւսնացած ղո յդերէ կր բաղկանա յ , նմանապէս
ե լ նպ ատ ա կ աւ ո ր քնագատո լթ ի ւնն երր ՝ որ ոնք Թո՛ւրքիա պատե բաղմ ի չմ տած , ռուս .կառավա
եղսՀւ յետագային , կարգ մր գրի չնեբու կոգմէ , րութեան անպաշտօն՛ գիտակց ո ւթեամբ եւ քա ջ՚ռ— ԱԼՂտԷԿ քա\ըայ^ ՚ք֊բ ո լ Հ * ի •. *
մեր շարք մը ան յաջողութեանց եւ թ՚ուրքե բու թ ու լե բ ո ւթ ե ա մբ , կովկասի մէջ ծնուն՛դ առաւ կամա ՝Բաբանձաւի բնակի չն՚երր ոչ մաքբո–ւթեա>ն\
րո ւ և աշխատանքն ե բոլն առթիւ , որոնց մ ասթ ւոր ական տարերային շար մ ում մր , որուն պա յարմարութիւնս՝ ուձևին , ոչ ելեկտրականութիւն ,
տ յ գ Ը* րնդՀ . մողովր ունէր իր Հիմնաւորուած տասխանեցին րո՚էոր խաւերը ել կազմակերպոլ 1— ոչ եփելու դիւրութիւն , ոչ .ալ ջուր : Կկիսեն թէ ի–
տեսակէտ ր ել ա ըձանա գը ութ իւններ ը : թիւ՝ եհ ր ր , մէկ նշանախօսքով * Հ^Ազատ աղրո լ— րենց ոսկորները կր սառթւ\, բայց ուրիշ ճար չու
Իր աւա բանո ւթ ե սՀ1՛ մէջ՝ յանցանքը երկու թի ւ ն վեց վիլայէթնեբոլ եւ անոնց անբաժան մաս՛ նին :
տեսակ է . բուն քանցան ք ել Հետեւանք յանցանք է կազմող Կ ի լի կէ^յթ" ՝> ^Ղ°^ Ռուսիո յ հ ով անտ ւո - իսկ ա յն ՚րնաանիքը ոբ քսան գար՛ու Հնաւ թիւն
Ես չեմ գիտեր թէ մեր գէմ ցցուած քէննագատնեբր •բութեան՛ տակ՝» : ուն՛եցող դամբանին մէչ կը բն՛ակի իբ։ 7 զաւակնե֊–
ինչպէս պիտի մօտենայ ին 1914^ պատերազմէն՝ ա– Կ՚ուշանայ ակնկալուած արդիւն՚՚քյլւ Ոչ միայն\ րով, աւելի բախտաւոր է որովՀետել դամ բան ր՝
՚*՛ոք տեղի ունեցող դէպքերուն, եթէ առաջին մեծ հայկական նաՀանգԱեբր չէիս՝ ազատագրուեր , մ ե՛հ՝ է 15 ոտք բարձրութեամբ , ան՚ոյւ՛ Հին պատե–՛
պատե բաղմ բ չս ար սէր աշխ արՀբ ,ա/էն էն մեծ զո– այլեւ 1914^ Վ^Ր^բը ՚, էն վէր ի բանակները կր քը լալ կը պա չտպան են ցուրտին, գէմ : Մ իայն թէ
Հերէն մէկբ դարձնելով Հայ մողովուբդը, ^ՐԲ Հասնէիւ Աարըգամիշի բարձունքնե՛րը, եւ փաթ ^"՚-ը գտնելու Համա՛ր, պէտք է որ մէկ մղոն ճամ–
թուրք կառավարութիւնը եւ իթթիՀատը կի նետ կար քիուսաՀայաստանի մասին։ կովկասի փո Բայ քալեն.՛ հ Այո .ըն՛՛տանիքին բնակարանը, քան*~՛
ով ին Գերմ տ՝՚իոյ ղիրկր; Անոնք կր սրէին մինչեւ խարքան՛ կր պատրաստուէր լեռներբ կտրել, կաս դոլաձ կր Հռոմի ռմբակոծութեան։ միչոցին :
յետին գիւղացիին, ղս/ևակը , ան ո՛ւ. ւյ տալով գերմա կածն ե բ ունենալով այդ չբջանի թբ քո ւթեան՛ մա— Վարչապետին կողմնակիցներր դիտել տուին
նական յեսաններ : սին ։ խորՀրդտրանխև մէչ թէ 4 միլիոն տոլար կր հ՜ախ–
.Բարենորոգումներու շր^ս/էր ել միչաղդային Վանը եւ էրզրո՚ւմր քանի մր շաբաթէն՝ իիուսնե– ս՛ուի Հոոմի աղքատ բն.ակիչնե.րու1ն՚՛ Համար տուն՛
խոստումները ել յանձնաոութիւններր իսկոյն րու կողմէ գբաւուելու երազը եւս օդր կր ցն՛դէր , չինելոլ ;
մոռցուեցան ել Հայ մողովոլրղր՝ Համ աձայնա - մ անաանգ երբ Գռւսներ՚ու կողմէ գր՛աւուած գա– Թէեւ բազմաթիւ բնակարաններ կր շինուին
կաններու Համակիր ՚1 կատռւեցաւ երրեակ ղինակւ– ւառների եւս կը պաբպէին անոնք , երբ Հ այ կ ական •^••՚ւմ/յ մէչ\ բտյց մեձ մտոր Հարուստներու. Հա -
ցոլթետն կողմէ, որոնց կառքին լհ֊ուաօ֊ էր Թուր ինքն ավար ո ւթեան խոստումները ոչ միայն՛ չէք՛ն մար է ել կամ մ ի չթն խաւին։ Համար։ Իսկ Ի տա -
քիա եւս : լսուեր, այլեւ կբ լուծուէին կամաւորական խում– քք՛ոյ դան՛դաղ ճիդերր, պատերազմի պատճառով
Ը • ըք1՝գ՚> • ՚ ^ " 7 " ^ ^աղէ՚– փակա^ իր նիստերը, բերը : ՉՎԱՐԳԱՆ վւասռւաօ՜ տուներու վեր ա շինութեան՛ , Հազիւ կը
բաւեն արագ աճող ժողովուրդի մլԼ :
Fonds A.R.A.M
ՕՐՈՒԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ ՀԵՏ ՀԳուսաԱ՚ի հէգաԽԾդհսը
ԱրտասաՀմանը Հ աւատացետ լն երու Համախմ ՈւսաԱող Գե^մաԱի>աԱ
Անցեալ կիրակի, Մէղօն Ալֆօրի քաղաքապե
բում՛ մը ունի , ոբ այսգր՝ գրեթէ ամէն քաղաքի տարանի սրաՀիՏ* մէչ, տօնուեցաւ Հ,Հայ Երգի
ել գիւղի մէչ, կը տօնէ Մայիս 28ք : օր »ր, նախաձեո%թ*քհամբ Լկֆ՚՚րվիլի «Գու^/ւճ »
Փար իդեան թերթէ մը (^ամփոփենք ՀևտԽւ - ե րգչա խ ո ւմ րին. :
Ամբողջ վեց տարիներու տառապանքը՝ փրչ–
եալ մտածումները*
ր ուեցաւ այղ օրը՝ % Հ ա յ մողովռլրդը, մէկ մարդու ՍրաՀր , որ կր պարունակյէբ 600 650 աթոռ,
Կօթինկբն եւ Հայտրլպէ բկ գերմ անա կան ա յն
պէս , առանց կրօնական , կուսակցական ել Հատ— ամբողչութեամբ լեցուաՆ էր Հայ ել օտա՛ր երա–
գեղատեսիլ եւ Հն\ալանդ քաղաքներն են՛ ուր միշտ
ուաօ՜ական խտրո ւթեան , նժարին մէջ նետեց իր մշտասէր բազմութեամբ։ Ունկնդիրներ եկաՆ էին.
զգալի են վիպական շո՝լ)նչր եւ աւանդութիլնր , եւ,
ուժեր՛ը, գբոՀ տուաւ, եւ մաՀուան բանակներով նաեւ Փարիզէն՛ ել արուարձաններէն :
ուր , ի յառաջագունէ կր գագըի ամէն տեսակի
ճակատեցաւ՝ թիլով Ա միջոցներով գերադաս թշ Ժամը ճիչդ ՅՅՕին սրաՀին կողմ՛նակի դուս–
թչնա մութի ււն :
նամիին գէմ : նէն, վայելուչ Համազղեստով գոււրս ելան երգչաւ.
Համալսարան* յաճախող աղջիկներ Հ ագո ւած
Մեր ժողովուրդի կէսՐ՝ քաբղուաՆ եւ կո– խում րին անդամ - անդամուՀ ին՚երր ել մողովոլր–
են ծաղկաւ որ Հադուսս^ եբ , մէջքէն վեր սեւ թա–
տորուած , կ՚ապրէր իր միւս կէսն ալ կորսնցնելո՛ւ դի ՆափերուԼ տակ շարուեցան բեմին վրայ :
ւիշէ բաճկոնակով մը , պճնասիրութիւն մբ ոբ ազ–
վտանգին մէջ՝. Առանց այգ Հեբոոաշունչ կռուին , Նախ քան յայտազրին անցնիլը–, ի պատիլ Ա է -
գայնականութիմն՝ կյէ բուրէ ։ Իսկ երիտասաբգ
պիտի տեսնէր իր ամբողջական՛ փլուզումը, կծկը՜ ղօն Ալֆօրի եւ Ալֆորվիլի քաղաքապետներոլն ,
աղաք փոսացած դէպքերով, տմգոյն< են, եւ յոգ
ւելոմ սահմռկեցուցիչ Հաբ ոլածին՛ տակ ։ որոնք անձամբ ներկայ էին, երդուեցաւ Ֆրան՚սա–
նութիւն ի յայտ կր բերեն Հ
Գերմ ան զինա պա շտ Հանճա՝՝ րըչ , թուրք ջար– յի ազղային քաք լերդը, որ ունկնդրուեցաւ /ռ՝~
Գրաւեալ երեք շրջաններուն՝ ուսանողս ւթիւնբ
գարար գործակիցներու ճանկերուն յանձնած էբ արն կա յս :
25էն՝ 30 տարեկան է՛* \929ին 80 առ Հարիւր \Տէն
մեր անզէն– ժոզովոկրգբ։ Ան՛ոնք յօշոտեբ էինղայն Անմիջապէս Պ՛ Գ* Մոգեան, նախկին Ռազ
25 աարեկանւ Էր ։ Հինգէն մէկը ամուսնացած է,
եւ կր պատրաստուէին Հրէայ ժողովուրդին՛՛ բախ միկներու Մ իո ւթեան Փարիզի Կ^ԳՐ * վար՛չութեան
եւ տասնէն ինը մէկէն՝ միձ՚չեւ Հինգ տաբի բանա
տը պարտագրել մեղի , ձգելով մեր ձեռքերումս՛ նախաղաՀը, քանփ մր խօսքով (ֆրա\ն^ սերէն) շը–
կին մէջ անցուցած է* իբրեւ սպայ անտարակոյս ;
մէջ միայն մեր քձնաբներր , կախելու Համար Ա– նո\րՀակ ա լութի ւն յայտնե ց եր կո լ քաղաքապետն ե–
Անոնց Հար իւր ին 5 աո֊ Հարիւր կամ 10 առ Հար՚իլ–
րաքսի ափի ծառերէն, եւ լալու Հոն–, յիչելով մեր բուն՛ ե լ ֆրանսացի ժողովուրդին , իրենց ներկա՝–
յ. ը նա՛ցի եղած չեն :
ա\1.ցեալ փառքեր ր ինչպէս անոնք րբ ին՝ Բաբելոնի յռւթ ե անւ եւ բ ւս\ր ե ացակ ամո ւթեան \ Հ ամա բ : Տ ե -
Ըստ օտար ու աւ ւ ցիչ֊՚Լ եբու կարծիքին՝ անոնք աո յ Պ՛ Ա* Ջօւզանեան
գետերուն քով, միտք բերելով Աիօնր • Ո՛– երբ կո ֆրանսացի Հիւբերուն՛ ներ–
Աիօնի Հ ա կա ռակ են րնդՀանոլբ զա րղացմ ան Հ Ոչ դիՐքի կայացուց
ղոպտիչները ան՛ոնցմէ խնդրեցին որպէսզի իրենց եւ ոչ ալ վերացական՝ գաղափա՛բները յայտ ագրին՛ մաս կազմող Հայ երամշ -
կը Հետա– ւո ա գէ անե բյա , ի ւր ա քան չի ւր ի մ ասին տալով
երդերէն ե բզեն , անոք լալով կ^անցրնէին իհ՝ք մառօտ Հա -
անոնք օտար երկրի մէջ, եւ ր– ՔԲքրեն դիրենք : զ^իամանակ չունինք՝^ , աՀա
օ-րեբր; Չերգեցին ՝"՝Ր Կ՛Ր՝ կրկնեն ւ տ ե ղե կո ւթիւններ *
սին* ՀՈ՜Վ Եբուսաղէմ , եթէ քեղ մոռնամ, թոդ Անոնց մէկ երրորդը չես գիտեր թէ ինչպէս Ա լնուՀետել սկսաւ Համերգր : Առաջին՛ մւսսին\
իմ աջ ձեռքս իր պաշտօնը մոռնայ , թող իմ լե– կ՚ապրի , մէկ եբրորդբ թոշակ ունի , թէեւ անբա մէջ ե՛ր՛կու անգամով երդուեցան վեց խմբերգներ,
՝ ղուս իմ քիմքիս փակչի՝ եթէ քեղ չյ ի շեմ՝՚, եթէ &- ւաբար , եւ դասեր կուտայ , ուր ի շԳ.՝եր իրենց պա « Հայաստան՛ » , « Ա արերի վրոՎ գնաց» , իբա–«
բուսագէմ ը իմ գլխաւոր ուրախութիւներ աւելի տերազմ ի խնայռւթիւնի կր ՝ղո\րւծածեն : նի ծառի տակին» , «Աաբեբի Հովին մեռնեմ» ,
մեծ չՀամ ար իմ՝% Ո Լ-Ա անողն եր ո ւձ1։\ 30 առ Հաբիւրը վիբաւորուած « Գիւղացի դեղեցկուՀին» , «Գէ քէլէ եւ Երեւան
ունին։
Գարեր աճ՝ցան՝, եւ Հրէայ ոեղբ Հ աւատա՝ րիմ է : Նոյնքան մր Հիւծախտի ախտանիշնեբ յւադ եմ առել» բոլորն ա՛լ յաջող , մանաւանդ որ
շատերր առաջին ան զամ բեմ կ^ելլէթե՝։
իր երգումին , չմ՛ոռցաւ ոլխաբ , եւ աՀա կր կռուի, Եռամսեայի մ՛ր Համար 200 մ արքի ղ պրոզա կան՛
յանուն ազատութեան : հախք ունի աշակերտ մր, իսկ միջին պաշտօնեայ Առաջին՛ մասինւ՛ մէջ յա ջ ո ր ղ ա բա ր մեներգեցին
Մ ենք ալ ստացանք նուիրական կտակ մբ մեր մբ ամիսյլ 250 մարք կր շաՀ ի՝. կա\1՝ •ուսանողներ Օր* Մատլէն Աճէմեան «Նաղեբ»ը, «Մի լար» ել
յուսավրեպ նա խաՀ այրեր էն , մեր գաւառներէն՛, ո բ ոնք իբե նց ծխախոտի բամն՝ ե չափը կր ծա՛խ են « Աիր՚ուՀիս» ։ Օր* ԱՀեոլշ Ադամեան «Ան\ո».շ դա -
քերթողէ ե բ էն՛ , վիոչ՛ագի բներ էն եւ Հերոսներէն ։ դպրոցին ծա խքե րր ղոց ելու եւ կամ կար աղ կր վ>՝ուն»֊ը, ՀՀ$Րի խօսք ունեմ», « իմ երգը» եւ ժողո
Տառապանքի մէջ թր՛ծուա՛ծ զգացումը , ան — •ծախեն կէս քիլօն՝ 200 մա բքի հ վուրդին՛ խնդրանքին՛ վրա լ ֆբ՛ան՛սե\րէնւ երդ մի :
թ ե գո ւ ւս ծ կրակ մին է, որ երբեք չի մա՛րիր ւ Ազա Պ • Ատեփան Պօղոսեան «Հով աբէք»ր , «Կռու\ն՝՝կ»վ^
տութեան թթխմո՛րբ , միւռոնի նման կբ բաժնուի Համալսարան ին աշակերտներէն մեծ մ ասի
Հայ Հաւատացեալ\ւ՚եյ֊ ուն , ուր որ խմբաւորում մր գաղթական կամ տեղափոխուած ս$. ձեր են : քյ ո բ–
կայՀ, եւ ա\֊ով կբ Հաղորդուին բո լո բր : Հ բգալ որ կ րօ՛ ա կ ան գ ա ւանա նքն ե բ ալ կը զարղ ա—
Մ իա յ\ւ՝ թե բահ աւատն երբ կրնան գիտուիլ եւ նան անոնց մէջ որ հալածուած էին Հիթլէքի կ"Դ~ րրնացի եդած են՛ ւ Վայմաբի մէջ բոլորն ալ նացի
բանակի՝» Համալսարաններուն
ան՛ոնց քայլեր,բ կր դառնան անՀասաատ , կր՝ կթո– մ է % Ասոն\թ կր յիշեց են ^փրկութեան էթե : Թէեւ Գերմանիս լ մեծ
\,ացինեբ եղած են.֊։
տ ին անոնց ծունկերը, եւ կր մնան կէս ճամբան՝, •անդամնեբր : 10 առ Հարիւբր անուանական՝
թաճ.ձրակուռ ամ պ մր նետելով իրենց մ աքին եւ Պ ե րլ ին ի Համ ալս արանը ո բ ս ո՝վ.եա տ կա՛ն ի շխա —• Պերլինի մէջ ղոբծօն Նացինեբի դուր՛ս Հանած են
սրա ին վր այ ւ նութեան տակ է, սկսած է վ՛երաշի՛նուիլ Հ ի լ՛աւ ա լա/եութ I, ա՛Լ պ ատ մ ո ւթեան եւ փ իլի ս ո փա -
Եթէ ոեւէ Հայոլ մէջ բոյն գրած է աղտտու — Թիւպինկէ)ի փրոֆէսէօրնեբէւ՝ 92 " ՚ ռՀաբիւ– յութեան դասեր էն ։ Բայց գիտութեանս եւ բժշկու–
թեան գաղափար բ , եթէ անոր մէջ սաղմնաւոբ՝– ՝ թեան մէջ պաՀ ած ե1\ ամէնէն նշանաւորները ։
•ուած է Հ այ երկունքի տառապանքի գալարումը, Ընկեր այինէ գիտութիւններր 1լ աւանդուին ժողո^–
ան չ ի կրնար չխանգավաոձոլֆ լ ա յգ երկուն։ քով եւ վրգավաբ տարրերու կողմէ ։
եւ
գեղածիծաղ ծեու\՝ դի մը կր ս պա ս է՝ յո յսով կարճ կապելով իր օրակարգի նիւթ երր , կը Հրա—
Հաւատքով ։ Հանգէբ որ իրմարմինները՝ ոչ միայնօբինապաՀրլ– ԲՆԱԿԱՐԱՆԻ ՏԱԳՆԱՊԸԻՏԱԼԻՈ8 ՄԷՋ
Այդ էր ^էաՔՐ –ռլ Հ ա՛ւատքր բոլոր անոնց՝ ո– լան իրենց ապրած •երկիրներու Հանդէպ , այ\չեւ Բնակաբան՛ի աննա խըն թա ց տադն \ապր ՛որ կ ր
րոնք գարերու երկունքին՛ սպասեցին՝, ամո՛ւր, բռ չխուսափին իրենց ինկած պաբտական\ոլթիւՏ1նե - տիբէ իտալիոյ մէջ, պատճառ եղաւ նոր յարձա -
նելով գարաւո ր ե բաղը , ու օր մին ալ ռազմ ա– րէն : Այս Հբա՚Հանգբ թուրք կառավա՛ր ո ւթեան կումի մր , խորհրդարանին մ էջ վար չապետ Տր
դաշտ նետ ո ւե ցան , ոգորումի , պայքարի , ան բե– Հա շլոյն չեկաւ, քանի որ ան 1լ առաջարկէր Հ* 3* Կաս փերի ի դէմ : իտալական Նո ր Ընկերային
կսձ՚ելի ումերով , կառչած քՕ ո՚րեն՚ա ց իի ՛կա յ ո ւ Գա շնչակցութեան այդ գերագոյն՛ մ~ոգուիին\, միա Հյ ա՝.րժման եր՛ես փո խան՜՚ը բողո՛քեց ոբ միսչեւ էս\
թէ ս/ե « Բազում գործք արո՛ւթեան գտանին սին՛ քալել կռվկասի վրայ ** Հռոմ ի մ էջ կան՛ րն՚տ ան՚իքնե բ որ քարանձաւներու
գոբծեալ եւ ի մերում աշվսարՀիս» : Եթէ այս ըլլար մեր դիրքը այգ շրջանին, \թ*նք մ էջ կր բնտ կին\ ; Հռոմ էացի ինաանիք մր բնակա–
պիտի ր՛լյա՛՛ր ա յսօրուայ քխնադա տներո լ վե բա բե
Հ * 3 * Գաշնակցութիւնր , ոբ մեր մոդով բդի րում,ր • • • րա\1> հաստատած է 2000 տարուան գեղեցիկ դամ
մ տ ա ւորա կս/ն եւ ռազմ ական ո յ*^՜ի մ արմն ացոլմն բանի մլէ մէջ : Տասնեակ մր ընտանիքներ ալ կր
էր , Հա ղի ւ քան ի մր տա րի Հայ-թր՚քակ ան՛ մեղր ա— ի թթիՀտտ ի , Հետեւաբար կա՛ռա վարութեան բնակին քա բանձաւձեերոլ մ էջ ;
լա սնի կարճ շրջան մր ապրած ,մ ի շտ վեր ապաՀ ու– էիազօր բանբերները՝ ՊէՀաէտտին &աքիր եւ Ն ո՛ տ անդն եր ր ա՛ն պա կաս են \ այս ին ւո ա ն ի ք ն եր ո լ%՚
Համար , երբեմն քարեր կը ԳԼ"րիս , վնասեչով աղ
թեամբ եւ կասկածով կր նայէր Թուրքին ։ Ե՛– ճի պէյՀ, այգ ինգՀ . մողովի լի ա կու ած օրերուն, տի կնեբուն ։
ղուր չէր՝–) երբ իր Ը* ինգՀ * ՝յ՜ոՂՈէ1ր կուտար արա– երբ Հասան էբղբում , կովկասեան Թ՛ուրքերու
մաբանական ղեկուց ում , բանաձեւ եւ եզրական– Հետ, րրիս է/ր/նպիս ի խո ս տ ո ւմներ. եւ յ անձնա ււ ո ւ– Այս քարայրներուն մէկ մասին մեծութիւներ
ցոլթիլններ , նկատի առնելով Հայ ժոզովոսրգի թիւ1աեբ, որոնք յարակից մանրամասն ութիւննե– տուճի մէկ սենեակի չափ է ։ Պանիր շին՛ող մ՝ր, ո–
ֆիղիքական , տնտեսական եւ բարոյ՚ական՛ պա– բով 1 Է*նՀլ\պԷս Հ * 3 * Գաշնակցութեան պատաս Բ՛ուն– ին՚տանիքր Հինգ Հոգիէ կը բաղկանա յ , իբրեւ
Հանջքնեքր , առհասարակ : խաններդ, անցած են՝ պատմութեան ,յ քարայր - բնակարան՛ ունի «եր՛կու սենեակ» : Ո*֊*՜
Ո՝ո ւս ա՝Հ ա յեր-ո ւ Հակաթուրք զգացումները կաս րի շ րնւտանիք մբ որ երկու, մ անուկներէ եւ֊ երկո՛ւ,
Հոս , տեղին Է կբ կարծեմ՝ յԷշ^՚Է այն թիւր կածի տակ չէին եւ չէթե կինաբ իյնալ, եւ դեռ ամ ո ւսնացած ղո յդերէ կր բաղկանա յ , նմանապէս
ե լ նպ ատ ա կ աւ ո ր քնագատո լթ ի ւնն երր ՝ որ ոնք Թո՛ւրքիա պատե բաղմ ի չմ տած , ռուս .կառավա
եղսՀւ յետագային , կարգ մր գրի չնեբու կոգմէ , րութեան անպաշտօն՛ գիտակց ո ւթեամբ եւ քա ջ՚ռ— ԱԼՂտԷԿ քա\ըայ^ ՚ք֊բ ո լ Հ * ի •. *
մեր շարք մը ան յաջողութեանց եւ թ՚ուրքե բու թ ու լե բ ո ւթ ե ա մբ , կովկասի մէջ ծնուն՛դ առաւ կամա ՝Բաբանձաւի բնակի չն՚երր ոչ մաքբո–ւթեա>ն\
րո ւ և աշխատանքն ե բոլն առթիւ , որոնց մ ասթ ւոր ական տարերային շար մ ում մր , որուն պա յարմարութիւնս՝ ուձևին , ոչ ելեկտրականութիւն ,
տ յ գ Ը* րնդՀ . մողովր ունէր իր Հիմնաւորուած տասխանեցին րո՚էոր խաւերը ել կազմակերպոլ 1— ոչ եփելու դիւրութիւն , ոչ .ալ ջուր : Կկիսեն թէ ի–
տեսակէտ ր ել ա ըձանա գը ութ իւններ ը : թիւ՝ եհ ր ր , մէկ նշանախօսքով * Հ^Ազատ աղրո լ— րենց ոսկորները կր սառթւ\, բայց ուրիշ ճար չու
Իր աւա բանո ւթ ե սՀ1՛ մէջ՝ յանցանքը երկու թի ւ ն վեց վիլայէթնեբոլ եւ անոնց անբաժան մաս՛ նին :
տեսակ է . բուն քանցան ք ել Հետեւանք յանցանք է կազմող Կ ի լի կէ^յթ" ՝> ^Ղ°^ Ռուսիո յ հ ով անտ ւո - իսկ ա յն ՚րնաանիքը ոբ քսան գար՛ու Հնաւ թիւն
Ես չեմ գիտեր թէ մեր գէմ ցցուած քէննագատնեբր •բութեան՛ տակ՝» : ուն՛եցող դամբանին մէչ կը բն՛ակի իբ։ 7 զաւակնե֊–
ինչպէս պիտի մօտենայ ին 1914^ պատերազմէն՝ ա– Կ՚ուշանայ ակնկալուած արդիւն՚՚քյլւ Ոչ միայն\ րով, աւելի բախտաւոր է որովՀետել դամ բան ր՝
՚*՛ոք տեղի ունեցող դէպքերուն, եթէ առաջին մեծ հայկական նաՀանգԱեբր չէիս՝ ազատագրուեր , մ ե՛հ՝ է 15 ոտք բարձրութեամբ , ան՚ոյւ՛ Հին պատե–՛
պատե բաղմ բ չս ար սէր աշխ արՀբ ,ա/էն էն մեծ զո– այլեւ 1914^ Վ^Ր^բը ՚, էն վէր ի բանակները կր քը լալ կը պա չտպան են ցուրտին, գէմ : Մ իայն թէ
Հերէն մէկբ դարձնելով Հայ մողովուբդը, ^ՐԲ Հասնէիւ Աարըգամիշի բարձունքնե՛րը, եւ փաթ ^"՚-ը գտնելու Համա՛ր, պէտք է որ մէկ մղոն ճամ–
թուրք կառավարութիւնը եւ իթթիՀատը կի նետ կար քիուսաՀայաստանի մասին։ կովկասի փո Բայ քալեն.՛ հ Այո .ըն՛՛տանիքին բնակարանը, քան*~՛
ով ին Գերմ տ՝՚իոյ ղիրկր; Անոնք կր սրէին մինչեւ խարքան՛ կր պատրաստուէր լեռներբ կտրել, կաս դոլաձ կր Հռոմի ռմբակոծութեան։ միչոցին :
յետին գիւղացիին, ղս/ևակը , ան ո՛ւ. ւյ տալով գերմա կածն ե բ ունենալով այդ չբջանի թբ քո ւթեան՛ մա— Վարչապետին կողմնակիցներր դիտել տուին
նական յեսաններ : սին ։ խորՀրդտրանխև մէչ թէ 4 միլիոն տոլար կր հ՜ախ–
.Բարենորոգումներու շր^ս/էր ել միչաղդային Վանը եւ էրզրո՚ւմր քանի մր շաբաթէն՝ իիուսնե– ս՛ուի Հոոմի աղքատ բն.ակիչնե.րու1ն՚՛ Համար տուն՛
խոստումները ել յանձնաոութիւններր իսկոյն րու կողմէ գբաւուելու երազը եւս օդր կր ցն՛դէր , չինելոլ ;
մոռցուեցան ել Հայ մողովոլրղր՝ Համ աձայնա - մ անաանգ երբ Գռւսներ՚ու կողմէ գր՛աւուած գա– Թէեւ բազմաթիւ բնակարաններ կր շինուին
կաններու Համակիր ՚1 կատռւեցաւ երրեակ ղինակւ– ւառների եւս կը պաբպէին անոնք , երբ Հ այ կ ական •^••՚ւմ/յ մէչ\ բտյց մեձ մտոր Հարուստներու. Հա -
ցոլթետն կողմէ, որոնց կառքին լհ֊ուաօ֊ էր Թուր ինքն ավար ո ւթեան խոստումները ոչ միայն՛ չէք՛ն մար է ել կամ մ ի չթն խաւին։ Համար։ Իսկ Ի տա -
քիա եւս : լսուեր, այլեւ կբ լուծուէին կամաւորական խում– քք՛ոյ դան՛դաղ ճիդերր, պատերազմի պատճառով
Ը • ըք1՝գ՚> • ՚ ^ " 7 " ^ ^աղէ՚– փակա^ իր նիստերը, բերը : ՉՎԱՐԳԱՆ վւասռւաօ՜ տուներու վեր ա շինութեան՛ , Հազիւ կը
բաւեն արագ աճող ժողովուրդի մլԼ :
Fonds A.R.A.M
