Page 10 - ARM_19-1947_03

ՆՈՐ ՍԵՐՈՒՆԴԻՆ ՀԱՄԱՐ կքեսԱԱխ թատհէակաԱ թսՏպարաձ-ի Հիմնադրման ադաշթ տարթերի

<ը1կ. ՄեԱ՚քսէթեաՆշ յոսզա* է Հաըց մը,– ձեռք

ԵՐԿՈՒ ՀՄԱ6ԵԱԿ1ԵՐԸ թաԱգաոսԱը բեոե, մօտաւոր անցեալ/, Հայ թաարոնի Հեա կաա–
ո^աՀ մաըգոց յոսչերր : Անոր անմ՝լվա1լա% աա ռ -

չարեոմ իրենց յիչոզութիւնները գրաՀ են ժողո­

(Գ. եւ. վերջին մէ*էէ) վրդական արոսեսաագէասեր Դրիգոր Աւեաեան ,

խքՀ-դարզութիձւները Հթօ. էլը շարունակուէին ո թ՝սՀ ա երա՛կ ան թանգար ա նի% մէշ կը պաՀոէ-ին Հաաագուաձ) , Միքայէչ Աանասէլեան , ՕլգաԴոս֊

ձռչակսէւոր թաչիա\ԼյԷ՝էք կբանՀո՚շ) լեցուած Էր Հայկական ՍԱքհ ժողովրդական գերասանուՀի Ա՛­ լազեան Լա պա դրուած) , Արաէմ Բերոյեան, Յաս­

Հայ բան ա ա բ կե ա լե ե լ. ո վ ։ ի շիա փ խումբը սա ո լա– ւր ուս Ոսկա՛ւ եան ի բաւականաչափ Հարուստ գի ւա– միկ, ժասմէն. Արմէն ԱրմէնեաՂ , վասաակա .

բացած նոր փա խտտա ականն եբռվ •, ԼռՐ–քԼ ելած Էր • ո՛­ նաթուղթերը % Արուս ^ Ոսկանեան իր ողջութեան ^որ արու-եսաագէաներ Վարգան Միրզոյեան, Դէ֊

մանք Հայոց Աորը, ոմանք կարկառը կամ Հյաաա– կաակած էր , որ մաՀէն յետոյ գիւանաթուղթերր որգ Փիյր—֊մեան, արուեստի վաստակաւոր գործիչ

իը կը մա սոն՛ան շէ էն իբրեւ, անոսց բնակավայրը ; յանձն ո լին (Թատերական քՒանգաբան ին՝ է Ան՝ո\բ դի­ ԴարեգիՎեւոնեաձր, թատերական Հին գոթիչեեր

ի՚ուրք ոստիկանները որսկան շուներու, նման՝ ւանին ֊քէշ^ –\Լ\ պաՀուին դերասա1՝–ուՀիին Գրիգոր Գրիգորեանշ, Աչոա Աթա՚ւասեանր,, Ռու–

կը թավ.ա.ւԷլ\Խ հայկական թաղերու մԷԼւ կոաո բա– կարգ մը դերերդ ւ գ Կբուշինիւայի , Հ,որայի , Ղ՝եղ~– բէն ԱովՀաննէսեաՆշ, Մ արիամ թ՝ումանեանը, Ա֊

ձրլ» , բնաջնջում՛ի վտա՛նգը կը սպառնար ամբողՀ գԼմոնայի բեմական գա\լգեբն ու զգեստները^ անոր ղաւ.1ի Մոսձ ոպեանր եւ ուր է շներ շ;

֊Լա ս պւ։ ւ,բ ա Լէա և է Հայութեան : ստացած բազմաթիւ նամսՀկները ( տաբբեբ դերե­ թանգարանին մէշ կը աաՀոսին Գէորգ Ձմչկ–

էթուկան մերթ բաս եւ մերթ գոց էր։ րու մէջ իր նկաբնեբը^ յա յտսոլ ա բութի ւն^ե ր ը , եանի, էմին Տէր Գրլգորեանի յուշերը, Ամիրան

Այգեստանէն քաղաք տա՛սս ղ երկու ճամբա - հրագիր՛ները^ գեղարուեււտաղան ալպոմնե\բ եւ այն Ս՛ ան գին ե անի օրագրերը։

ներ\ն ալ վտանգաւոր կը Համարուէ խեւ ժողովուրդ բոլոր նուէ բներ ը գ որ ստացած էէր իր յոբելեանի թանգարանի աշխատակիցները խնամքով Հա^

գր կատարեալ անապաՀովութեաս ենթակայ , անօ­ առիթով ։ ւ.աքաձ են նախասովետական չր9անի պարբերական

րինակ շուարում ի մը մատնուած էր ։ Այսպիսի ւսրժէքաւոր իրեր, ձե ռագիբ ներ եւ մամուլին մէշ լոյս տեսած տեսութիւհները Հայ

Հակայեղափոխական տարրերը սկսած էին խէբ–՜ ա յլ նիւթեր կան նաեւ միւս դիւան՛ա թուղթերուն նշանաւոր գերասս/1-գերասաձուՀ իներո լ մասին :

գային, աշխատանքներ կատարել։ ՝իանի մը վաԼ " մ էի կը Հաւաքուին սովետական չլվանի պարբերա­

իառռւ&երը թուրք փաշայի ել. պէյերու, Հսէր քօ™ Տարուէ տարի դ ամսէ ամիս կր Հարստանայ կան մամուլին մէշ լոյս տեսած գրեթէ բոլոր տե–
թատերական /հանգաբա՛նբ որ դարձած է "իր&լի
միսէրաներու Հետ խրախճանքներ կը սաքէին ։ սոսթիւններն ու թատերական ակնարկները :

իրիկունները անկողին մտած ատեն՝ յոյս չու.––֊ վայր մը յատկապէս սովետաՀայ դԱբասաններու է Անցեալ տասնամեակի ընթացքին թանգարսճր

նէինք թէճ յալԼո(*գ °րլ\ ոՂՃ աո–ոդՏ. "ւէաէ կրԱսյն՝ք թատերասէրներու Համար ։ Անոնք յաճախ կ^եբ - գարձած է ոչ միայն Հայ թատրո՚ւի պատմութիւ­

ողԼկււնել արեւածագը ; թան Հոն , կ1 ո ւս ում Լ աս ի բեն Հայ թատրոնի մ օտա– նը ցուցադրող ուչագլաւ վայր մը, այլեւ ուսում­

Ծեծն. ու խոշտանգումր կը շաբունա կուէին , լոր անցեալի պատ մ ութիլնը , մեր նշանաւոր գե ** նական , գիտաՀետազօտակաե աշխատանքի կարե -

Հայերէն Հճոր զէնքեր գանելու Հ՜ամար % րասաններու բեմ ական գոբձ ունէութ իւն ը , ա յս լոր օճախ մը։ Ան՛որ մշտական այցելուներէն են

Բանտարկուած էիե նաեւ մեր ուսուցիչներէն կամ այն գերի ա^ոնց ըմբռնումը։ ԱովետաՀայ դե՛ Երեւա՛նի Պետական թատերական Կաճառի ուսա -

մէկ քա՝նվ.ն՛դ որոնց Հետ էր մ եր ա\նղուգա - րասաննեբէն մէկ քա,ՀԼ՝ին իրենց ողջութեան թան– նող֊երը, ֊որոնք վրենց տեսական գիտելիքները կր

կան Տաճ ատը , Հերոս պատահեին եւ ան մեղի Հա­ դարանին կը նուիբեն֊ իրենց անձնական պաՀա - լրացնեն այդտեղ , ծանօթանալով այս կամ այն

մա ր (քևդմիշտ կորսուած կը Համարուէր։ րանները, կր շօշափեն՝ այնքան քաղցր յիշատակ - դերասանի դիւանի նաւթերու Հետ Հ 8ա -

<. Աղատել^ փախցնել $աճատ.շ մեր ամէնտւսն՛եր ՚արթնցԱ՚ող ձեռագիբներբ ^ նկարնեբն ու իրե– ճախ Հոն կ՝ ըլլան այն գիտական աշխատողները,

րուռն փափաքն էր , բայց մեր մի^ոց\հերը ակար րր եւ ամէն անգամ նոր նամակով ^լուսանկարովկը որոնք կ՝ ուսումնասիրեն Հայ թատրոնի պատմու­

էին ել անբաւաբար ։ Այգ պարագան պատճառ մր Հարստացնեն այդ դիւանա թուղթերը ։ թեան ղան աղա՛ն շրջանները I

Հ^էբ ՚ տ՜ ր մենք միշա Հնո բ ծրագիրներ չորոճայինք : քՒատեբական քՒանգարանը կր գտնո՛ւի Հոգա -

Այգ օրերուն , թուրք կառավարութիւնը ի նը– տար ձեռքերու մէ^ : (հ՛անգաբանի տնօրէն ը ընկ • թանգարանի նիւթերոլ Հիման վրայ գրուած

երաստաղիտութեան յ որոշած էր մարմարեա % Ա • Ա*ելիքսէթեան կը կատարէ Հնարաւոր ամէն ել արդէն տպադրուած ենքանի մը/Աշխատութիւն–

գերեղմանաքար մը գնել գաւաճւժՆ Գաւոյի անի - ի ֊՛չ ք ո րպէս զի Հայ թատբոնի մ ասին բոլոր նիւ - ներ ,

ծա պարտ գե բեղմ անին՝ վրա յ ։ թերն ու ձեռագիրները , ա՛նոնց ամեն՛ափոքր ի կ պա– , \94\ին լոյս է տեսած Սարդիս Մելիքսէթեանի

Վարպետ քարՀատները կը տաշէին, կը յղկէ՛­ ա առի կերն անգամ չկո բ սուին եւ կեդրոնական՛ «.Մեր թատրոնի Ուղին» աշխատութիւնը, \945ինՀ

ին մարմարներու ընտիր կտ՛ո՛րն եր ը Հ Անոնք կ^աշ թանգարանին մ էջ ։ Այգ նիւթերր րե րուած են ոչ լոյս է տեսած նոյն Հեղինակի «թատերական ակ­

խատէին Արարուց եկեղեցիխխ կից « քԱաչարակ ^ միայն՛ Անդրկովկասի զանազան քազաքԽերէն^ա յ լեւ նարկներ» աշխատութիւնը, որու կարեւոր մասր

կոչուած փոքր գե բեղմ անն ո ցին մէջ, իւրաքանչիւր Նո ր Նախ իջեւան էն , Ա ոսկուայէն եւ աւելի Հեռա– եւս գրուած է թատերական թանգարանի նիւթե -

մուրճի Հարուածին Հետ ՀայՀ՚ոյանք ու ն*Լովք է որ ւմայրեբէն ։ Ատոնց մշսէկմաի , ղսւսակաբդու - բու Հիման վրայ : 1941/՛^՛ է ո յ ս է տեսած Դ՝ Ստե~

կարգալով գա լաճ ան ի յիշատակին ; մի՚Կ II. պաՀպան ման Համա ։ ոչ մկկ Հ՚՚էՕք չեն խնա­ փանեանի «Պետրոս Ադամ ես/1.» աշխատութիւնը ,՚

-—՚ Հ.Պէաք է սպասել , որ տապանաքար ր պատ­ յեր ք էէձնգարաՀ ի տշԽաաակիցհերէ՚ւ 0 * Տայեա՚ւբ , դարձեալ Հիմնականին մէչՀ Ադամեանի դիւանա -

րաստուի , այն ատեն , մենք այգ քարը կտոր-֊-կտոր, ՚/ Հա ՛աք երգմանը \ ւ քյ1 • ՚(*ո չալ՚ե ա՚ե քւ : թուղթի Հիման վչ՚այ Հ Տպագրութեան Համար

կ՝ընեֆք եւ դաւաճանի գերեղմս/հն անճանաչելի կր պատրաստ են ը՚հկ - Ս ելիքսէթեանի երեք աշխա -

դարձնենք՝^ ^ կը Համոզէր մեղ Բարունակը։ տ ո ւթ ի ւնն՚ե րը՝ «(քովՀաննէս Աբելեան» ( ) 3 պրակ),
եւ. կբ սպասէ
վերջոյ Համաձայնեցանք ինք կանատես էր Հմայեակ կրած չարչարանքներուն : «Սովետահայ թատրոնի Պատմութիւնը» (1 5 16

ա՛հ Համ բեր ; Ոստիկանատունէն՝, վերադարձաւ եւ անկողին պրակ) ել «Պետրոս Ադամեան» ընդարձակ ուսում–

Ը-գՀ անուր սալ. սափի այգ օր յրոկե , երբ՝ մ ար– ինկաւ Հմայեակը ։ Մայրը ան՛տեղեակ իրողու - ՚ԼասիրոլթիլԱը, որ կը Հանդիսանա յ Հեղինակին

գիկ իրենց ունեցած դաշոյնն ու գանակը ապաՀով թե ա՝Լ , պաղառութեան կը վերագրէ ր անոր անա­ աւելի քսձհ 10 տարուան բազմակողմանի ուսում -

տեղեր պաՀելէ վեր^ անանց գոյութիւնքն իսկ մոռ­ կնկալ Հ ի ւանգո ւթ ի ւն բ ։ նաս է րութեան՝ եւ Հետազօտութեան արդիւնքը։

նալ կր փորձէին յ մենք ղէնք գնելու ետեւէ էինք ԱնխոՀեմութիւն էր ընկերներու այցելութիւ­ թանգարանի պատուէրով, գրագէտ Աշոտ Հայ–

Հնորէն : *կէ շպա բմ աղցի քիւրտ Ջ^-Ա֊եկօն \Լյգեստան\ նը ։ Իբրեւ գբացի , յգէէ &ս*մ րով ես միայն ա յ՛ րապետեա՜ն պատրաստած է «թբելիսիի Աովետա­

եկած էր՛* Անոր երեւումը Համազօր էբ զէնք բեր­ ցելեցի Հիւանգին եւ տեղեկացայ մանրամասնու - Հայ թատրոնի Պատմոլթիմնը» աշխատութիւնը,

ուած ըլլալուն՛։ Զգուշութեամբ մօտեցանք եւ տե­ թե անց : Վահրամ թէրզիպաշեանի «Հայ պատմական ող -

ղեկացանք որ «կաղաչի մօսին՝^ ւ ր րերած է ։ Պատ անի Հմ այ Լակ սաստիկ վախցած էբ • երբ բերզոլթիլեը .ել անոր զարգացման շրջանները (է–

Փամագրութիւն եւ վայ,րը - ՝անտկեցի\նք ; ատրճանակը կուրծքին դրածդ սպառնացած էր ոս­ տապներ) \1քդ գարում» ուսումնաս ի րութիլԽը :

Ո րոշեալ ժամին. ^ Զանկօն հկաւ եւ Հ բացան ը տիկան Ապօն : Դարձեալ թանգարանի պատուէրով բանասիրական

Չբերաւ ։ Կը սպա սէ ինք ո բ գիշե / ր "Լր՚^քյ Հասնի եւ ԱնՀ րաժեշտ է ր որ Հ րաց անն՛երը այդ օին իսկ գիտոլթիլններոլ թեկնածու քիոլբէ՚և Զարեա՛ն

Հրացանը տեզափոխենք , տեգյյււոբենք յաբմար տեղափոխէինք ։\թ ո յն գիշեր՝ տիկին, Աղաւնին տա­ գրած է «Վահրամ Փափազեանի Օթելլօն» մենա -

եւ ապաՀով տեղ մը :, ք՛ութեան մ էջ տապլտկող իր մինուճարը մոռցած « գրութիւնը։ Վ. Սամուէլեան կը գրէ «Նագեժգա

Եբեք Հոգի ամբողջ օր. մը կծկտեցանք Հրաչ– տսքւիքին վրայ պաՀակ կեցած , փողոցի անցու ՜֊ Պապաեահկ կեանքն ու գործունէութիմնը» : թա -

եանենց այգիի մէկ անկիւնը ։ ք1 –յիկունր ուշ ատեն գարձր կը լրտեսէր յ մինչեւ որ թաքստոցը գոցե ՚ տերդակ Աբաքսմանը կը գրէ «Լենինականի թատ­

լուր առինք թէ Հայկական վւո ղո ց\նե բ ը լէ 4֊–՝՝ ց ինք եւ զէնքերն առած ան յա յա ա ցանք ; րս ե ի պատմութիւնը» ելն։

ասկեայ1$յյ&Հք/7Հ^ եւ անոնցմէ յատւկ խում բեր ալ կր՛ Այգ Հիւանդութենէն արատուեցաւ ՛երկու շա­ \944ին Երեւանի մէչ տեղի ոմևեցած Համա -

մ անեն ա յգիներ բ ել ե ր թեււե կոկ Հայերր կբ ձեբ ֊ բաթ վերջ՛ք բայց անողոք ցաւը րոյն գրած էր պա­ միոլթեւական Շէյքսփիրեան դասախօսութեան

բա կա լեն՝ ։ Հբացս/Լը տարինք ՛եւ թաղեցինք որ՚ոշ– տանիի կրծ՜քիս տակ ել ան մեռաւ քանի մը ամիս ժամանակ թանգարանը կազմակերպեց մասնաւոր

շեալ տեղը) ու որոշեցինք այդ գիշերը բոԼՈր բն– յետոյ ։ ցուցաՀանգէս «Շէյքսփիր Հայթեմի վրայ» խորա.

կերսեբով միասին լուսցնե լ \ է– «/»եբտան^ներ ը ժանգոտեր էին , փամ փուշտ - գրով, եւ արժանացաւ Հայ հասարակութեան Հերմ

« Մօսին^ի տօնն էր որ կը տօնէինք^ էն երբ խ ոնաւո ւթեն Էն կանչցեր մ քլոտե ր Էին ^պէտք գնահատականին :

երգի ու ճառի , ւնց նուագի ու պարի % էր սրբելդ իլղելդ մոմլաթով փաթթելեւ ապա թա­

Տասներկու ընկերներով Հաւաքուեցանք Ջա - ղել : Փամփուշտնեբու մաքրութեամբ կը զբաղէր Պետական թատերական թանգարանը այժմ ե–

բուխչես/Լ Հմայեակենց տունը։ Մայրը՝ տիկին Ա՛ Ա • • ՚ենց, Հմա յեակը , որ երկաթի կտորով մ ր փամ - ռանղոմև կերպով կը պատրաստուի արժանավայե,

ղաւնին ստվոբականին պէս ւլավււՆբւքա^քյ^ ձուաղեգ փուշաի գլխուն պայթուցիկին Լադային՝) &ԳռՐՔՐ կերպով գիմաւորել Հայաստանի մէչ թատրոնի

եւ առատ թանապուրովդ տառեխով եւ ո լ ֊ ը ի չ ՜ո լ քերած ատեն , փամփուշտ ր ձեռքին մէջ պայ թե - գոյութեան ՀՕՕՕամեայ փառապանծ տօնը; Այգ

աեչիքներով Հիւլէտսիբեց մեղ։ 7 " / " բ ա ր ա բ մեր ա՛­ ցաւ , ^լաՐ^*լոՎ Հօրեղբօրս՝ Հմայեակի ձախ ձեոքի առթիւ պատրաստուած է աԼտիպ նիւթերու

ղատ ժամերը այգ տանը մէ^ կ՛*ան ցնէ ի\Կ ք ; Տիկին բթամատը դ ցուցամատը եւ մ-իջնամատը։ մեծ հատոր մը «Հայ թատրոնի ժառանգութիւն՛»

Աղաւնին ^նքը կը խնգլէր , վախնալով թէ՝ իր մ ի– Վ^ի րաւո ր ը արտակարգ պաղարիւնով ի) ա խ ան­ վերնագրով, որ լոյս պիտի աեսնէ Մոսկ»ւայի

ն՝ուճա՛բ ու տկարակազմ որ գին՛ փորձանքի Հ անգի՛ ձագին խնդրեց զէնքերը միայն ազատել։ Հաւա - մէչ, Համամիութենական Գիտութիւներու Ակա -

պէր ու Հիւանդանար։ քեց ինք մեր թանկագին գանձը եւ գուբս թռանք դեմ իա յէ արուեստի պատմութեան կաճառի խմ ՝-

Գեռ մինչեւ այսօր անյայտ է թէ այգ օր - տուն էն ։ բագրտլթեամբ ու Հրատարակոլթեամբ : Հատորին
ուան Հաւաքոյթին մասին ո^վ լուր տուաւ մեր թա­
ղի ոստիկանապետ Ապօին է Անտանելի ցաւեր ր մոռցած , Հմայեակր սա - մէչ պիտի զետեղուին Ադամեանի, Զմշկեանի , Սի–

կայն մէկ մաաՀ ոգութիւն միայն ունեցածէ ր ^զէն­ րանոյշի, Ար. Վրոյրի յիչողութիլնները , Ամիրան

Տա^ոբգ օրը խուզարկեցին Քարուխչեանենց քերն անվտանգ տեղր Հասա®ն% : Վերադարձիս՝ Մանգինեանի օրագիրը ել ուրիշ նիւթեր։

տունը ։ Բան չգտան , թէեւ տան ներքնայարկի մէկ Հանգս տա ցուց ի զինքը , բայց ան գունատ էր գ մ՚ե* Տպագրութեան Համա,, կը պատրաստուին

անկիւնը երկար ատենէ ի վեր թաղուած կր մնա՛­ ո-ելի նման ։ Բաւական արիւն կորան ցուցած էր ։ մամւաւոբ ժողովածու, ուր պիտի արուին Հայ

յին մեր խմբական երկու Հբեբտան՝^ Հրացանները։ ՎէրքչՀ կապուած էր՝, Րայց անտանելի ցաւեր ր թատրոնի բոլոր Հին ել նոր գործիչներու, թա֊

Փօլիս Ապօն նեղացուցիչ Հարցեր տուած էր կը տանջէին զիսքը՚՛ Կարուակ– մատներբ պնակի մր տերգակւերոլ Համառօտ կենսագրութիւները։

տիկին Աղաւնիին* բայց ի զուր։ Ի վերջոյ զայն մէջ կր մնային գեռ , երբ ոստիկաններով լեց՛ուեր Հիմնականին մէչ թատրո՛նի գիւանաթոլղթե–

սարսափեցնելու Համար , ապտակած էր Հմայեակր էր փողոցը ռ լ ֊ 1լբ փորձէին ստուգել թէ՝ պայթու­ րոլ նիւթերու հիման վրայ պիաի կազմուի «Ակ­

եւ ոստիկանատուն տանելով գս/ԼաՀարած էր^մեր մը ո^ւբ տեղի ունեցած էր : նարկներ Հայ թատրոնի Պատմութեան» ստուարա­

Հաւաքո յթի՚ս ներ կաՀւ եր ո լ անունն երբ եւ ուր իք ^Պայթումի ձայնը թրքական թաղէն լսուե– ծաւալ ուսումնասիրութիւնը , որու վրայ կ՝աչիսա–

գաղտնիդ՝, ՛ե ր պաՀանֆելով ։ ք*ա յց չէր յաջողած 5 ցաւ» , ըսած էր ծերունի ԻպրաՀիմը։ տին սովետական լաւագոյն թատեր աղէտները :

ճՀերոս տղա յ է Հմ այեակը, ա յգքան ծեծ Այգ >9ՐՐ մեբ երկու Հմայեակն եր ուն Համար Այղ աշխատութիւնը եւս պիտի տպագրուի 2000–

որ ես ուտէի , շատ գաղտնիքներ պիտի յայտնէիֆ^ չարաբաստիկ ել կսկծալի եղւՎլ Հ ամեակի յոբԼլևնական օրերուն :

Հ ^ ՚ է ^ **^(՛ ^աէ^*&է ոԱաիկս/ւձսեոԷն մկկ^ որ՝ սւ՛– ՚ ԶԱՐԶԱՆԴ V ՛ ՄԱՆԱՍԷԱՆ

Fonds A.R.A.M