Page 278 - ARM_19-1947_02

1Ռ ՀԵՏԱՑՈՂ ԴհՄ-ԲԵՐ օրէն իբ մտաւորական բազմաթիւ զաւակներուն յյլ Նազաաւպատոււ1

իր ցեղին աւելի քան կիսուն է

ԶԱՒԷՆ ԱՐ՚ԲԵՊԻ յԿ/էՊ/ա Տարագրութենէն վերադարձով իր . բարձր

պաշտօնին շարունակութեան չորս տաք ոլան շըբ *" իք%չ իրանեւի պ.եր ֆին։ Փանկոչթխան օ/փրք

քանը դժբախտաբար զերծ չմնաց ան բուժ ել/՛ վրի­ երազի նման . . . : Երբ աքարՀ+յմև այդ տոթին երկ

իրկրւ ամի» ա/ւաք իրմֆ պղացուած իր վհրֆթ՛ պանքներէ ՝ ուր չքլրցալ ոոյց տալ կարնոյ առաջ­ չորս ամիս օդասուն այգիները կ՝ելչէինք ընտանի­

նամ ակր յուսաՀատ աո զ եր .ունէր իր մէջ ու կր նորդութեան իր խոՀեմ ,ոլ Հեռատես վարչականու­ քով, եւ ամէն մարդ \իր աշխատութեան բաժինը

զգայի որ կարելի Էր մօտալուս, ւկատել իր վախ­ թիւնը; Պոլսոյ բացառիկ վիճակր եղաւ թերեւս ա– կր բերէր ձմրան Համար պատրաստուելիք ռոլր

ճանը։ ԷյրուսաղԷմԷն Հ աս ահ մասնաւոր նամակէ տոր պատճառր ու քիչ մր լրՀախոՀ վարչականու­ ու չամիչքն, բաստեղ ու շարոցին։ իսկ ձմե՞ռը ,

մր ամենախոր վիշաով տեղեկացայ որ ՏԼաւէն թիւն թերեւս խնայած ըլլար մեր ազգին Հարիւր այն ալ ունէր իր մասնաւորաՀաճոյքը մեզ, երա -

Ս ր բագան Յունիս 4ին կամ Հին զին վախճանաք է Հազա րի մօտ նոր նաՀ ատակն եր , գլխաւորաբար խաներու* Համարէ

Պ աղա ատ ի իր բնակարանին մէջ ու մարմինր յու­ Կ իլիկիս յ մէի Երանելի օրեր կկսեմ անքէր Համար ոբ ման*

նիս ՛յի շաբաթ օրր Եըուսաղէմ փոխագրուելովդ 1922 Նոյեմբերի սկիզբը իր գէպի Պ՚էւլկարիա կոլթեանս յիշողութեան մէշ՝ դրոշմուած շատ մշ

յա^որգ օրր կիրակի թաղում բ կատարուած է եէ ապա գէպի իր ծննդավայր՝ Պաղտատ վւախուԱ– բաներ, Հէքեաթներ , դէպքեր, դէմքեր այսօր կու

պատրիարքական շուքով : աը, վերջ տուաւ, ինքնին, իր Հոգեւոր եւ վարչա­ գան ապացուցանելու թէ կեանքը աւելի պարզ էր

կան երբեմնի այնքան արդիւնաւոր գործունէու– եւ մարդիկ աւելի բարի եւ աոնոլազն անկեղծ էին։

Աբմաչու դպրեվանքի անգրանիկ Հունձքին թեան , եթէ բացառութիւն չնկատենք Մելքմ՝նեա% Այսինքն շատ չնչին բացառութեամբ Թալրքր

այս վերջին մնացս րդր մեր ժամանակակից Հայ ե֊ կտակի եւ Կիպրոսի մէջ Ա՝ելքոնեան Հաստս/տոլ - Թուրք էր, Հայը Հայ։ Ակ,1ածա<1ք ել յարգանք

՚ կեղես ական ո ւթե ան ամ էնէն յա յանի գէմքերէն թեան պաշտօնական ղոբծողո ւթեանց ընթացքին կար Հանդէպ մեծին՝ վաստակաւորին : Երբ տոՀ֊

մէկն կր եւ կ* Պոլսոյ պատրիարքութեան Համե­ ոոյց տուած օդտակար ծառա յո ւթ իւննե բ ը Հ Պաղ ֊ մային առաքինոլթիւններր չէին իսաթարուած ;

մատաբար իր կարճատեւ երկու գրկանները ղինքր տատի իր առանձնարանին մէջ անցուցած իր մե - Երբ մարդիկ կը նախրնտրէ,ին չամիչ կամ բաստեղ

գարձւ. ւ՜ցին մողովրգական ծանօթ գէմք մր , ա՛­ կուսի կեանքը թերեւս իրեն այնքան ծանր չթուէբ ծամել քան։ թէ ...ձիւթ կամ ուրիշիւն միսը; իսկ

ռանց պաՀ մբ Հաշուելու նոյնիսկ կարնոյ, Վանի ոլ իբր նախկին պատրիարք Հետամուտ չուոէբ ըլ­ Կայէնէ ո ւ Եսալր կամ Աոդոմոնւ իմաստունն ու

ել Տիկբանակերտի առա^նոբգութ եամց իր բեղուն՛ լալ այլեւս վարչական նոր պաշտօններու՝ երբ կր Աովճանը մեղ ծանօթ էին միայն Հին կտակաբա -

շրջանները՝ որոնք ղինքր դիւրութեամբ եւ նմա - ղտնուէբ դո բծելու ամէնէն լուրջ կեանքի շրջանին նէն, տրպէս մէկ մէկ նմոյշ, Հին Հին դարհլյյ յրչպ–

նասլէս իրաւամբ բարձրացուցին այդ բարձր պաշ^ մէջ՛. ք՝այց պատաՀեցւ ծանր՚-ւագոյնը , քաղցկեղի աակ : Ա՝եր 50—60 Հազարնոց քաղաքը Հակառակ
ամէնէն
տօնին-ւ Աւելի քան քսան երկար տարիներ , Հ ան­ յեւ եւ անաղ որո յն Հա ր ուա ծր իի իր որ ունէր ամէն տեսակի արՀեստալոր եւ վաճպ -
Փարիզի
գո ւց եա լր արեւելեան Հայաշատ նաՀանդԼեբու մէջ ռական՝ բայց կո պակսէր մէկը, խելքի վաճա­

եւ դժուարագոյն ժամսՀնակներուն , Հաւատար ֊ կենսական ղործարան չ.ն վրա յ ու թէեւ ռականներ չունէինք։ ք)չ ալ խղճի։ (Այգ ի՛՛նչ լալ

մօրէն վարած էբ առաջնորդական յաջորդական։ մէջ շատ յաջող ղոբծողութիւն մր տասնըվեց տա­

պաշտօնններ եւ Արմաշի մէջ նոր Աիւնեաց դպբա– րիներ առաջ փրկեց իր կեանքը, բայց դժբախտա­ էր)––

նո ցի մր երկու մեծ վա բդապ ե տնե րը ար գաբ Հ ը - բար իրմէ ի սպառ խլեց մարդկային ամէնէն թան­ Մեզ, երախաներուս ձմրան ամենամեծ– Հա -

կագին կար ո գութ ի ւնը , խօսելու կարողութիւն ը : ճոյքներէն մէկը ուշ ատեն կրակարանին շուրթը

պարտութեամբ կր դիտէին իրենց յ ո գնա ջան տք­ Անկէ ի վեր իբ դրպաններէն անբաժան մնացին Հաւաքուած՝ տատիս Համով—Հոտով Հէքեաթներն

նութիւնն եր ուն լիառատ արդիւնքը որուն ծա ռա­ թուղթի փոքրիկ տրցակն՛եր ու մատիտ , ամէն ան­ էին : ճիԹ-փԷլփնհրՈԼ , քաշ կամ ստրուկներու, ար­

յաս է ր ջանքերով կր սկսէր զգալ հօրէն վե րածաղ - դամ որ ա յ ցելու մբ ո ւն են ա ր եւ կամ ինք ա յցելէր դար—մ եզալՀրնհ րու ել չգիտեմ ինչ ինչ բան ե րու

\ ի լ արիւնի եւ արցունքի մէջէն դուրս եկող Հայ մեղմէ մէկուն : էյս պիտի չդադբիմ երբեք, նռվն - Հաւաքածոյ մը՝ որոնք միշտ կը վերկանային բա–

նաՀ ատ ակ եկեղեցին իր ա ղի տ աՀ ա ր՝ բայց ջերմ իոկ իր մաՀէն վերջ, ՀՀացած մնալէ իր աննման րո յալից խրատականով մշ։ Ա։ն.շոոլլ%շտ առա նո մ ո
֊ երկին­
Հայրենասէր ու Հաւատացեալ ժողովուրդով : Ար– Համ բե րաաա րութեանը : ք*ր ամբողջ կեանքբ գոր­ նա/ու կցել միշտ միեւնոյն վեր1աբանր

մաշ իր սակաւաթիւ աշակերտներուն էլրցեր էր ծելով եւ խօսելով գեղեցկացուցած Հոգեւորական բ քէն երեք խնձոր ինկած– է՝ մէկը պատմողին, երկ­

Հայրենիքի եւ Եկեղեցիի ծառայութեան րաբձրա - կբ դատապարտուէր լռութեան , ու մինչ իր տեղը րորդը ինծի, իսկ հրրորդր տանր տատին - ոբ­
պէսղի վրան թափէինք մեր բաժինը ուզելու՝ ինք
դոյն ու .նուիրական ղաղաւիարականբ ներշնչել ու ոեւէ մէկր յ ո ւս ա Հ ա տ օ ր էն պիտի ՚ուզէբ փակել ա– որ իրեն Հաճոյք կը պատճառէ ր :

անոնց մեծագոյն մասը, երիտասարդ տարիքին մէն խոբՀողութիւն ու Հետաքրքրութիւն իր մի -

մէջ, սիրով նուիրուեցաւ գա ւա ռային՝ Հեռաւոր ջավայրին, իր պաշտօնին ու իբ Համայնքին Հան՛ - Շատո՛նց է որ մեզ իւ ո ստացած էր պաամե,

թեմն լ֊ ու ծառայութեան ՝ ուր ջարդի , ՀբդեՀի եւ դէպ, ողբացեալը, իբ այդ ցաւագին վիճակին «ՓԷՀլիվան \,աղարին» պատմութիւնը։ Այգ գիլեր

թալանի մէջէն վերապրող Հայութեան ապրելու եւ մէջ, մինչեւ իր մաՀը, մնաց միշտ միեւնոյն– Հայ– մեր չարաճճի կսմիթ-ՀամբոյրՂերով արթնցՈւցՀ%ք

յուսալու տենչր պիաի Հաշտեցնէին անոնց ան­ րենասէր անձը, մնաց միշտ նոյն խստապաՀան՚ջ ե– իր քունէն , ոբպէսղի պատմէ Հ<ՓէՀլիվան»ը : Հէք­

մխիթար կացութեան ու սիրով պիաի ստանձնէին կեղեցականը, մնաց միշտ անկեղծ քննադատողր եաթին պարունակութեանը անտեղեակ , բայց ա -
նունը շատ Հետաքրքրական էր, սկսաւ պատմել :
Հազարաւոր որբ եւ այրիներու խնամ ա տ ա ր ո ւթ ի ւ– ազդին ու եկեղեցիին մէջ պատաՀած անխ ուսա—

նը , տարիներով իրենց թեմ^ի վանքերը որբանոցի վ՛ե լի վրիպանքներուն Հանղէպ : Վիրաւոր ու կար ու չկար կեանքի Հազար ալ մէկ օրերէն

եւ ՀբդեՀԷ աղատ ո ւած մաս՛ն աւո յ կամ ազդա - վ» ետ բատ ո ւած արծ իւ մ ըն էր կարծէք՝ որ սակայնյ մէկուն՝ աղքատ ընտանիքի մր զաւակ՝ Հասակով

պատկան շէնքերր աշխատանքի տուներու վերա - ի վիճակի էր տակաւին իր միտքն ու աչքեբբ Ո*՜Ղ.~ երկար, խելքով կարճ, թիկունքով լայն, միտքով

ծելով Հ ՚ զելու մռնչել Հեռալս ր Հ ո բ իզոննե բ : Աիրար ան - նեղ, ճիսոշոր աչքերով կարճատես ՛է,աղար մ ր կար։

Հա յ կա կան բնագաւառներու մ էջ Հայ աղդա– Հ ուքնօրէն կր Հբճուէր երբ Հայաստանի , Մ^յր Ա– Օը մր խեղճ մայրը պնակ մր ռուբ կ՛ուտայ < –կսոոր

բնակչութեան ընդՀանոլր բնաջնջումի գործնա­ թոռի , Անթիլիասի Հայրապետարանի կամ էյ րու - մր Հացով նախաճաշի Համար : Մեր չօլփա *Լ,ազարր

կան ՚յ-^ին ղարՀ.ոլրեյի քայլն էբ որ թշնամին սա զէ մի մեր Հնօրեա լ վանքին ա զղան, ուէ ր մէկ պնւակին ծայրը կոիսելով անուշը կր թափէ դետին :

առած էր, իրեն Համար Հբճո լեցուցի չ արդիւնքնե­ գործուէ է ո ւթե ան լուր ր կր ստան՛ար եւ կամ սիրով Եղանակբ ամառ րլլայով աՀ ագին ճանճ կր թաոի

րով, 1895 եւ 96 տարիներուն եւ այգ աաբինրեուն ներկա յ կը գտնուէ ը , անխօս՝ րռ% յց տ պա ւո ր ի ք անուշին վրայ։ ՚ևազարր տաիսաակ մր առնելով կր

էր որ Աբմաշ ազգին– կուտա ր նոր ժաման ակներու կուռքի մ ը նմ ան եկեղեցական Հ անգի սալ ո րու­ զարնէ ճանճերուն– ել կը Համրէ Հարուածին զոՀե–

ամ էնէն անձն ան ուէ ր երիտասարդ վա ր դա պետ՛ն ե– թեան մը ու նոյն սիրտը ծանրօրէնկըվշտանար երբ րը : քառասո՛ւն ։

ԲԸ՛, երթալ ամոքելու Համար Հեռաւոր գաւառնե­ օրինազանցութեան մբ կամ անՀոգ վարչական՛ու­ 3ակո րգ օրր շեղբր տախտակ , պատեան ր փայ­

րս ւանպա տ մ ե լի սուդը Հ քյ ր իա ալ՛ ա ր գ ՏՀաւէն վար­ թեան մր դէմ առ դէմ կր գտնուէր : .Ո՚֊բիշնեբ , ի– լուն թիթեղ սուր մը կր գտնէ եւ վրան փորագրել

դապետ ամէնէն պատրաստակամներէն մէկն, էր րենց ենթարկուած նման ահաւոր վիճակի մը մէք կուտայ . • Այս սուրին տէրն է վւէհլրվս1ն \,ազաբ,

նուի բո լածներու ա յգ գեղեցիկ խումբին , չըսելու ու նոյն իսկ նուազ անտանելի պա յմ ան՚ւնեբու մէք •է՚Ր "՞Էկ Հարուածով կր կարգէ Հազար :

Համար առաջինը ու երբ, տաք–ալին նորոնծայ պիտի զազրէին կարդալէ , ղրելէ ու լոեչէ ու ոլ ի– ՝է՝անի մր օր Հսկաք սուրը մէշ^քին կը պտտի

վարդապետ, \ 895// ջարդերու լուրերը Դպրեվանք տի խորշէին սեւէ ընկերութեան մէջ երեւալէ : քաղաքին մէկ ծաղրախնդոլքր շարժելով ամէնուն։

Հ ասան ո ւ տագնապ ալի ա յգ օբ եբուն վե ր աաե ֊ Զա*–էն արք* մին»չեւ իր մաՀբ ցոյց տուաւ աննման Սրտնեղած կ՝որոշէ ճամրորդե/ Հեռու Հեռու տե -

սոտ֊չ, ներքին տեսուչ ու մ էաբաններ սարսափաՀար ղիւցա ղն\ ո ւթի ւն ո լ պա տեր աղմի կրակի ղիծե րո ւն\ ղեր։ ՚ Բ ի չ կ՝երթայ շատ կԳրթայ , կը Հասնի տեղ

Պոլիս ի^ան , Զ"" հ ՚՛ 4.ԲԳ ՚ քանի մր Ներ միաբան– վըայ իր անգամնյերէն մէկր կորսնցնող Հայրենա– մը ուր ճամբան կը ճիւղաւորուի , կր բռնէ այն

՛ներով, մնաց վանքին մէկ, անվախ , ու իր այս ա֊ ոէր զինուորին պէս , չուզեց նաՀանջել երբեք, ու ճամբան որուն վրայ գրուած էր, բախտ փնտռո՜ղ -

ոա9ին փորձր ուշադրոլթենէն չվրիպեցաւ Հայ ընդՀակառակն միշտ ուզեց ապրիլ իր Հոգեւորա­ ներու ճամբան։ 40 օր 40 գիշեր քալելէ վերք, Հե–

աւանդան/.թւ։ Ամիսներ յետւո , երբ ամէն ինչ Հան­ կան եղբայրներու շարքին ու իր սիրած Համայն– ոոլէն կր տեսնէ մեծ քաղաք մր որ Զախչախ թա -

դարտած կա րծուե լով Ջ.աւէն վրդ՛ ուրիշներու Հետ քինմէշ .. գաւորին քաղաքն էր։ Պարտասած , փոշեթաթախ ,

Կ» Պոլիս կանչոլեցալ, Հանրային ծ՜առայութեան Տարիներէ ի վեր կր խնգոուէր քբմէ որ իր քնատ կ՝որոշէ քիչ մր Հանգստանալ նախ քան քա­

առածին բովէն՛ անցնե/ոլ , Հանգուցեալր իբր Խաս– ասցեալ պաշտօնավարութեանդ յուշերը գրքի մէջ ղաք մտնելը։ կը քնանա, երկար։ Այգ օրը Ձախ -

գիւղի քարոզիչ , իրեն վիճակոլաՆ գտաւ գառնու­ ամփոփուած Հ ատա րա կութ եան տար։ Պ* Ա* Ավ~ չախ թագաւորը պատշգամը ելած կՀրլլայ, Հեռու–

թն ան լայն ալի բաժակը Յ ո յ Յ տուաւ զմայլելի պօ յաճ եան՛ անցեալ ամառ քԼաՀլէի մէջ դասաւորեց էն ի նչ տեսնէ, արեւուն ճառագայթներուն տակ

անձն ո լի բութ իլն , Պոլս ո յ երբեմնի ամէնէն Հւ ող բացեա լին ցարդ ղբի առած յիշատակները եւ փայլող առարկա, մը։ Անմիվապէս զինուոր մր կր

բուստ ոլ ազնուական թաղին վերապրող Հայու­ Հետը Ղ*աՀ ի րէ տանելով իր Հսկողութեան տակ ղրկէ տրպէսղի իրեն բերէ այդ փախչող առարկան :

թեան կանգնումին մէջ*. /Սասգիւղ եղաւ այդ պատ­ տպագրել սկսաւ ղանոն ք * ՚էթաւո կը փափաքէ ր շու..֊ ԱՀա ղզիիննոոււոորրրր կերո տտեեսաաննէէ֊ \^,ազարր ե*ւ *Հսկայ սուրը

ուական վարդապետին գաւառայքյն իրական ծա - տով լրացած տեսնել իր դիրքին տպադրութիւնն ու իր մակադրութեամբ որ կր փայլէր*. Անմիջապէո

ռա յութեան նախադուռր : Աւելի քան երեսուն սե­ ղրկել ամէն տեղ , ՀետղՀետէ կարդալու Հաամս , ար կը վերադառնա յ թագաւորին , պատմելով իր աե -
աՀապաւո կը-
րունդ , Հարազատ ու անընդմէջ
ե կեղեցիին ծառայող նաՀ ա պետս Լան պատկառելի րոլթիլնները; ՉՀ ասած իր փափաքին , Զգուշութեամբ արթնցուր եւ Հրաւիրէ պա–

տան մը վերջին շառաւիղը սիրո* մեկնեցաւ կա­ բաժնուի մեղմէ տիպար, Հայրենասէր եկեղեցա - լատ Ս 1 ք^ոՂ այԳ*Ղէսէ *^Է^.Ր ս ռ Բ հ . ա յ զանուի վաղ՛՜

րին՝ ուր իր առաջին տարիներուն իոկ ցոյց տուաւ կանի մը յի շա տ ա կը թողլով էր ետեւ է ուան տատրաեդարձիս առթիւ կատարուելիք խրախ -
ճան ք - ձիարշաւին ՚. կը վերադառնա յ զինուոր ը
վարչական կաբոդութ իւԼնե բ՝ Հայկական նաՀանգ– ԱՐՏԱՒԱԶԳ ԱՐ-ԲԵՊԻՍԿՈՊՈԱ

ներոլ ամէնէն կարեւոր եւ ուշագրաւ մէկ կեդրո­ Լռնսւոն, 19 Յունիս ղգոլշութեամբ էլարթնցնէ \,աղարը , որ ար դէն
արթնցած բայց վախէն
նին մէջ : Տ ի գր ան ա կե ր տ ի թեմ ի1 վբայ կ . Պոլս ո յ քո ն եզած Էր—- եւ
կը Հաղորդէ Զախչախ թլ
իր պա ը իա ր ք բնտրութիւնը մշտեին արդար ծա - թագաւորին Հրաւ Էր Հ րա–
ման\սրը։ : ԳԻոոլղւ ՚ի սիրտ
ռայութեանց վարձքն էր , սրօ հ վւ ՚ բ ձ ք ր ՀԱԼԷՊԻ ՀԱՑ ՈՒԱՈԻ8Ի9ՆԵՐՈՒ միութեան կ>րն ն իՀ լ ել Էնոլո
(ւր կարգակիցնե­ չա/անՐՏ
Հարկէ ոչ միակր, այն ոգիով, 40 սդ րնդՀ • ժող ո էիր տեղի ունեցած Է մասնակցու­ (փն բ 1 կ ե ր ա կ ց Ո լ թ ե ա մ բ կը , փա–

րուն մէչ–. թեամբ 150^՜ աւելի անդամնւէւ ոու : ՀալԷպի մէ$ ռաւոր ընդունելութեան մ^ր առար֊կայ. ճ րԱալով

Զաւէն պատրիարքին վիճակուած պիտի րլ– կան 16 Հա ք նա խա կ ր թարաննէ ր : ԸնգՀ * մողովին ճաշի ընթաց թին կր պատմէ իր անցեալի «քակա -

լար , սակայն, Հա/կական աննահւրնթաց նաՀա– թացում ր կատարած է Պ» Ե* ՏտՏյնապետեան եւ գո րծւ՚՚լթի ւններկ ն , կը շ\տրղէ կր բրդէ, չմոռնա -

տակոլթեան ամէնէն սրտապատառ պաՀեըուն վերրնտրուաՆ՝ իբրեւ Ս՛այր Գիւանի նախագաՀ : լով խելքի վաճառական րլ/ալր յայտնել : Կր պո–

լուսատու ՀաՀր րլլաչու ապարգհ՚ն պաշտօնը , Ուսուցչական միութեան վար չ. ժողովի անդամ ռավ, կը ճլայ , «սոսկում» պատճառեքով ղինքբ

երբ, անզօր ԻթթիՀատի դժոխայհն ծրագիրներր րնտրուած են, օբիորդներ Հերմինէ Եիւզպաշեան լսողներուն : Զախչախ թագաւորք կբ շՆսնայ Հան -

գէթ մասամբ մեղմացնելու հանքերուն մէկ, ինքն հ, Արաքսի Գաղանճեան , Պ– Պ– Մ– Աիսեռեան, Մ՛ գարտեցնել, չէ" որ ամէն տեղ արտակարգ կա -

ալ, վՆոքապէս , պիտհ անցնէր էր ցեղին արիւնի Պ՚ա/իկեաԼ , Փ. Գերձակեան , կ. Աապոլնճեան ել բոդութեանտէր մարդիկ Հանճար-բանճար ըլլանա–

ճ ամ ր աներէն , տեսնելէ վերթ մորթուիլը, վայրագ­ Մ– Մկրտիչեան : նոնբ թէ Հսկայ, կ՛ունենան իրենց իւրայատուկ

սիլվէնծրք : Թագալորր կը սկսի .

Fonds A.R.A.M