Page 69 - ARM_19-1946_01

8 ԱՌԱ* ա

ՊՈՒՏ V &Իա\ «Ամուսնոյն միշտ Հաւատարիմդ ըլլալու մէ^, Հոլ, լեզուն եւ դառնում Է բոլոր բանուորն երի , բո­

այսօր քիչ մը թոլլցուցած է կոճակները՝ ի սէր լոր գիւզացինեբի, քաղաքի ու գիւղի րոլոր աշ–

Նա՛ակե. տ Հ ւ պ ա ռ ի ն •«քաղաքակրթութեանդ– կամ յետամնաց նկատուե֊ խաաաւորների ամ ենօբեա յ գործածութեան ^իք*1՜

լու վախէն : Երբեմն ալ, գծէ ելած իր ամ ուսին բ ցը մեր կեանքի Հոլմկու լծակներից մէկը; ԱՀա

վախցնելու ել զայն կարգի բերելու միտքով՝ բա­ թկ ինչո՛ւ մեր լեզուի ամենաՀիմնական նուաճու­

Ց՛ ԱլփէաՐ1 Ւզմիրցի Հանգուցեալ երգիծա­ ներ մը կր պճրթկէ * • » • մը պէտք է Համարել նրա լայն ժողովրդականս^

բանը, «8 առա չ» ի անցած թիլերէն մէկուն մէշ, «Սիրելէ խրտչի՞լ : Երբեք : Բայց , «ՀրղեՀ ցումը , իսկական մայրենի լեզու դառնալը, որով

գրութիւն մր ստորագրած էր , «Կինը ըստ Ազդու­ Կայ^> ըսելու պէս , երեսդ ի վեր չ ի պոռար էր միանգամ ընդ միշտ վերացաւ Հայ կուլտուրայի ու

թեանց» գլխատողով, ուր, մպտա յիշատակ կատա­ ոէրը։ լե՜զուի ոչնչացման կամ ձուլման այն վտանգը, որ

կաբանը, իր մամ տնակին Հայ կին ր բաղդատելէ ՛Ներկայ ՀայուՀին այս ատեն Հ.կր գ զ ք ա յ կար– ա յնքան մ տաՀ ոգում էր մ եր ինտելիգենցիային

ետքը քանի մը տարբեր աղգերու կիներուն Հետ, դո ւած ըլլալուն», երբ կր տեսնէ որ էր ամ ուս ին ր մ ինչս ո վե տա կան տարիներում :

Հետեւեալ կեբսլով կը սաՀմանէբ ՀայուՀին, ա ան սեղան ր կր շփ ո թէ ս ր ճար ան է խա ղաս եղանին Երկրորդ Հիմնական նուաճումը, ոբ ունեցաւ

« Հ ա յ ԿԷ՚՚՚Ր տէմբողշ միս , կլոր , դանդաղ : Հեա, կամ կին ու զաւակ մոռցած Հազդ փրկելու» մեր լեզուն իւր գոյութեան սովետական շրջանում՝ ,

Աղուոր աչքեր, սեւ, խոշոր ու Համբ։ Պատուական ետեւէն կր վազէ օրերով; այն է ոբ նա դարձաւ Հայկական IIՍII– պետակաև՛

մայր, սքանչելի կին բայց անՀամ տարփուՀի : Վտանգաւոր ԱէէաէՈլ ասա ի ճան բծախնդիր է լեզու, միութենական մի ւս ռես րուբլի կաներ ի լե­

Ամուսնոյն միշտ Հաւատարիմ ... ընտրութեան մէք, որովՀեաեւ ամուսնութիւնր զուների Հեա մէկտեղ՝. Հայոց լեզուն դարձաւ

«Սիրելու կ՚աշխատի բայց կբ խրտչի սիրելէ • • Իրեն Համար իւիսա լուրք ձեռնարկ մ րն է : \)ւբո– ՍՍՌՄ կառավարութեան եւ պետական Հաստա–

Արտով բարի, լեզլով չար։ Անգամ մր որ ամուս­ պոլՀ իին Համար , պարզապէս Հա ի կին» մակդիրին տութիլնների պաշտօնական լեզուներից մէկը , ո–

նանաք , կը ղղքտյ կարգուած ըլլալուն : ա իրանալու գործողութիւն մ րն է այն . . . Րով Մ ոսկուա յում Հրապաբակւում են Միութեան

« Տանտիկին , մաքբասէբ եւ բամբասոդ : ^ամբորդելու մասին, ո չ մէկ ազգի կին, կրբ֊ կ առա վա ր ո ւթեան բո լո ր որ ո շո ւմներ ը , օրէնքներն

Մտքէն անգամ չանցնիր ճամբո րղութ իւն ընել, նայ մրցիլ Հ ա յուՀ իին Հետ Հ Ոչ միայն ցամաքի եւ ու Հրամանագրերը։ ՛հա դարձաւ ԱԱՌՄ մեծ պե­

ծովէն կը բռնուի։ Երգը, պարը կը սիրէ, երբ ու­ քուրի ճամ բան ե ր ր ոտքի տակ է առեր ան , այլեւ տութեան պաշտօնաթերթ ^իղվեստիա յ ի » է քերում

րիշներ կ երգեն ու կբ պարեն : Զրկուած է , վա­ ՕդաՀեբձ սաւառնորգ Հայ կիներ , շքանշաններու տեղ գտնող լեզու* նա Հնչեց Կրեմլում Հայկական

զելու , ձի ել Հեծելանիւ նստելու եւ ՓլԽ՚ւ*" րնե լու տի րա ցած՝ են ա յս օր Հա յաստանի եւ Ամ երի կայի ԱԱՌ քսանամեակի առթիւ Հիւրընկալուած՝ պատ­

ձիրքերէն: մ էի ուիրակութեան ու Հայ կա կան արուեստ ի տասնօր­

Հ-Սիրոյ պայքարին մէշ^ տկար, ել յաչ\ւղ՝ էրիկ Հա սլա Հեծելանիւ քշոզնե^րը * * * եակի մասնակիցների րնդո ւնելո ւթիւննե բ ի . ժա­

կնկան կռւներուն մէքթ : մանակէ կրեմ լում մեր լեղուով "Ղ^Րձ՚^Ի բացա­

Եւ եզրակացնելով կ՝ըսէ • «Ա՛արդ իբրեւ զո­ <Հ Պարել, երգելու» մասին խօ՛՞սք ՐԱ.աձ % կանչություններ ու կոչեր արտասանեցին Աեծ Ա–

քանչ պէտք է ունենայի ՀայուՀին . • •» : Ա յ դ ճիւղերուն մ էք , մ ե բիննե րը ձեռնոց կր նետեն ռաքնոբդ ընկեր Աաալինը եւ ուրիշ ղեկավար րն–

Ւ նչ սրամիտ մեղադրանքներ եւ ի՛՛նչ դմբախտ օտարոլՀ իներուն Հ Վկա յ՝ մեր շնորՀալի եբգչուՀ ի– կերնեբ * մեսրոպատառ Հայ լեզուն Հ սլար աո ւ–

եզրակացութիւն , որուն Համար , նոր օրերու Հա­ նեբն ու երգչախումբերր : Ւ ս կ սլարր , մ իայն յու­ թեամբ Է շողշողում ՍՌՄ Միութեան զինանշի

յուՀին ե ր ր վաշտանալու յոգնոլթիւնր յանձն առնե­ ղարկ աւո րու թե ան մէք կր բացակայի Հալ կա կան ( դերբ) վրա յ , թղթադրամների Վյրա յ , ,Ա ովետա–

լու չեն : կեանքի մէք * . . : կան Ա՛ իութեան արաասաՀմ անեան դեսպանու–

Երեսուն տարի մը կ՚ընէ, որ անդարձ Հեռա­ Հյ ի ա սւ կ է որ ս ք՛բո յ պայքարին մէք քիչ մր թիւննեբի ցուցատախտակների վրա յ . Հայ ար­

ցած ԷՏ՛ Ալփիարբ մենէ՝ Հանգչելու Համար , իր Բոյլ է՝ շուտ դասալիք կ՝րլլայ Հայ օրիորդը։ իսկ ուեստի ու Հայ երամշտութեան Հետ Հայոց լեզուն
ֆ լ ի ր թ ի (սիրակատակի
ՀայոլՀ՚ի կնո^ը Հետ, Պոլոոյ Պալրգլբի ազգային մ էք Համ բակ է , բա յց ա– եւս 10 օր շարունակ Հնչեց Աոսկվայի Մեծ թատ–

դամ բանտ տան մ է ^ ։ սլադայ կր իա ստանայ ... րոնի բեմից Աովետական երկրի ղեկավարների

Այսօրուան ՀայուՀին, նբբաՀասակ ու նրբա– Ղ՚աղափաբ չունիմ թէ , ինչ 1լաբմէ ՀայուՀին ներկայութեամբ , երբ այնտեղ Հայ լեզուով խա­

սրուն , միր ու շարմուն է : ք^նկիւրիի այծերուն ի բրել զոք1Ա (1տ : կ ՝րս են թէ րաւ ակ ան ինքնա սոի սլ ղարկուեցին «Ալմաստ» , Հ,Աֆուշ» , «Լուսաբացին»

մազե րուն նման, գանդրածածան ծամերուն տա­ ղո քան չա պա տ ո ւմ ողբեբդութիւններ կ ան Հա ք Հայկական օպերաներըւ

կէն անոր Հրա՛փայլ աչքերը՝ այնքան խօսուն են, կեանքի մ էք ։ Ասոր իբրեւ պատճառ ցո յց կր տ բր­ Հայ լեզուի արժանապատուութիւնը սովետա­

որ անոնց առ^եւ , այբ մ՛արդն է որ Ոասր կբ մնայ ուի , այս խեղճ ե ր ո ւն , երիտասարդ տար իքի ^էք կան Հ ա ս ար ա կա կա ր դո ւմ Հաս ա ւ այնպիսի բարձ­

Հիացումէն ... որբեւայրի մնալու պարագան , որով, իրենց ա– րութեան , որի մասին երագել անգամ չէին կարող

Պատուական մայր, սքանչելի կին է /ա ս մուսնոյն կորուստին վրէ^՜Ր \ իրենց ւիեսաներէն կբ նոյնիսկ ամենալաւատես մարդիկ Հին պայմաննե­

վեր1ինը քիչ մը զեղչի կը կարօտի այսօր ք"",/.՛/ լուծեն եղեր*–* Աստուած օգնութեան թող Հասնի , րում, եւ մենք՝ Հայերս իրաւամբ լցուած ենք այդ

ի պատիւ իրեն բսենք որ երբեք տարփուՀի չէ Հա­ ղոքանչամարտի մատնուած– Րոէոր փեսանեբուե ** * արմ ան ապատ ուութետսն գիտակցութեամբ ու

յուՀին։ Այս ճիւղին մէշ1, տակաւին մարզուելու Եթէ 8 ՚ Ալփիար ոզք րլլաբ այսօր , վեբոյիշ–, Հպարտութեամբ* , ցարական իբաւակաբգում

պէտք ունի Հ «Առմամեա լ կենակցութիւն՝^ րսոլա– եալ իր գր ո ւթ եան ը առթիւ ն ե ր՛ո ղո ւթիւն պիտի նուաստացուած՛, ա ր\Հ ամա րՀ ուած՝ եւ Հալած՜ուած՝

ծր անծանօթ է իրեն • • • Ամուսնութեան մ Լ Հ , անոր խնդրէ ր ՀայոլՀիներէն, Համբուրելով անոնց &ի՛­ Հայոց լեզուն սովեպական պայմաններում գտաւ

խելքր կր Հասնի մի՛այն՝ «մինչեւ ի ւ/ս/4» բացա­ րան եթո յբ եղունգներով պճնուած^ ձեռքեր ր * *֊ • իր արմանաւոբ տեղ% ու գերը իր աւագ եոբայբ ,

տրութեան ... Կ.ՊԵՏՈՒՇ ո ու ս լեզուի կոզքին ^

Իր այս պետակպւն լեզուի դերին յար մ տրուե­

պէս կ ՝ի յնան անոնք որ մ ենք կր պաշտ ենք ինչպէս լու Համ ար Հայոց լողուն ար գիւն աւէտ կերպով

պա %տե ց ինք գ արերով է ՀԱՏԹ ԼեԶոհԻ ՎԵՐԱԾՆ ՌԻՆԳԸ մշակուեց , Հարս ա ա գաւ պետական - վարչական ,

ԱՀ ա ուրիշ մր տեսիլքի մր պէս դեաի Հոսան­ իրաւաբանական , դաշտավարական , օրէնսդրա­

քին մ էք ալեծ՜ածան : Ա երք*^ մա յո ի մ բ կատար բ իլԱԲ—- Այ ա (էրւււթ իւ.ն|ւ7 ւգոՆ մասին խօսած կան , դի։֊ ա ն ա գիտակ ա ն բառերով, տերմիններով
ենք աբդԷՐւ, կ՚ասաւսսւսլեԹք «ԱռվեսւԱւկաԹ Հայաս–
կնոք մր գլուխր քլերեւայ գիսախռիւ, վերքին ա– աան» ամսագրի Ր՝. թփւէն (1945 Օդաւաոս) , պա­ ու ոճերով : կաղմուե,ցին եւ Հրատարակուեցան «Ի–
հելով լեզուս, րայց վերածելով մեր ուղղագրու­
ղաղա կր ատ ամն եր ո ւն մ էք քարացած , եւ մ ան կան թեան, ոբպէս գի աւելի շաա ընթերցողներ կարե­ բ ա ւա բան ական» , «Ո^աղմական» , «Աշխատանքա­
նան կարդալ
գլուխր կախուած ցորենի Հասկի մբ պէս, ոսկրա­ յին» ։Ե ր կա թո ւղա յ ին եւա յլ մ ասնագ * բառարաններ

ցած ու խաչաձեւ բազուկներուն մէքւ ու տերմինարաններ ,որոնք անիափ Հարստացբինու

՛իմ ո խ քէն եկած դիշակե բ թռչուններ կշտա­ ճկունաց ր ին մ եր լեզուն : կարեւոր Է նշել նաեւ

պինդ պար բռներ են դիակներու չուբք որոնց մէք •ա յն , որ Հա յոց լեզուն անՀ րամեշտա բա ր ենթար–

կր դատ որո շուի մանուկ մբ դեռ ողք, կր քս՚մէ իր Հայաստանում սովետական կարգեր Հաս­ կուեց պետական ւԼերէսՀ ս կո ղութեան ու պետական

մեռած՜ մօր ստինքին վերքին կաթիլբ : Այո՛ , ողք տատ ո ւելը Հայ կուլտուրայի եւ մ ասնաւո րապէս կարգաւոբման, թօթ՜ափելով անՀ աա ական քմա–

մնացած մ անուկնեբ կան որոնք իրենց մ օր ԿրԳ՜ Հայ լեզուի բարգաւաճման ու վերելքի սկիզբն էր ։ Հաճո յքների ու կամա յա կան ութի ւնն եր ի այն չուծբ

սլ ո ւ. ւս ծ թեւ եր ուն մէք ծ ծ եց ի ն մ ա յրակ ան ա բ եան Ա ովետակ ան Հ ա ս ար ա կա կ ար գր Հ իմն ո վին փո­ որ յատուկ Էր նրան մինչսովետական շբ քանում է

վերքին կաթիլբ եւ Հ այ մ այրր չչքեց իր մ անուկր խեց մեր լեզուի Հասարակական կշիո֊ը, արմատա– Լեգո ւա կան շինա բա բ ո ւթեան աշխատանքները գրլա

իր մաՀէն վերքն Ա՛լ՛ Ոլ բաղմաՀաղար զոՀեբու պէս լուծեց ազդի եւ ազգային լեզուի .վախյարա­ խաւո բելու Համ ար ստեղծ՜ուած Է Հայոց ՕյՂՈէ~Ի

մէք էն դեռ անթիւ ո ւ անՀ ամար մայրեր ձիւներու բերութիւնը մեր լեզուն դարձնելով իրօք ազգա­ տերմինների ու նորմ աների կոմ ի ա Է ( Տ եբմինա–

սառնամանիին մէք քարացած, Հրակէզ աւագուտք– յին , Ժողովրդական , միաժ ամ ան ակ պեսսսկան . բանական կոմիա Է ) որ սկզբում գո ր ծ՜ում* Էր

ներոլ կամ խարոյկնեբու մէք ածխացած՜ * օրերով , ըարձբ մշակութային լեղու; .ճիշգ է անշուշտ, որ կենտգործկոմ ին , յ ե ա ա գա յ ո ւմ Լուսժողկոմատին

ամ ի սն երով ու դ ար ով ան բամ ան մնա ց ին ի ր են ց նախասովետական շրքանից մեգ մառանդո ւթիւն առրնթեր եւ որու շու բքր Հ ամախմբո լա ծ են Հա­

զաւակներէն I մնացած՝ Հայ լեզուն ղարգացած , մշակուած՜ եւ յաստանի լ աւագ ո յն լեգո լա բանն ե ր ը , գիտութեան

արմանաւոբ մի լեզու էր, ճախարակուած Ոաֆքիու եւ տեխնիկա յի անուանի մ տ սն ագէ տնե բ ր : Այգ

Անոնց սպիտակ ու լուսաճաճանչ ոսկորն երբ եւ ՏովՀաննիսեանի , Ա՝ուբացանի ու Փ՚ումանեանի կոմիտէն մ եծ՝ յ ա քո ղո լթեամբ ղբաղւույմ է մ եր

անթաղ , գեռ մինչեւ ա յսօբ ալ րն դե լո ւգո ւած \,ար–Ղ՝ոսի ու Ի ս աՀ ա կետն ի , ՜է^իրվանգագ էի ու լեզուի կա բ գա ւո ր մ ան բոլոր Հ արցերով (.ուղղա­
են,
Տէրեանի գրչի տակ, սակայն չի կարելի մոռանալ, գրութիւն , կէտադրութիլն, քերականութիւն ,

իբրեւ յաւիտենական ս րբութ իւն ս ր բոց : որ նա այնուամենայնիւ ունէր դոբծ՜ած՜ութեան ու բառաշինութիւն , րառաճշդում եւն*) : Բաւական է

Ու գեռ Հայ Ատյրեբ րաղոլկներր երկարած մ շակմ ան սաՀմ ան ա փակ շբ քանակներ (դպրոց , միա յն յիշատակել որ , այգ կոմ իտէն \ 940 թուին

օդին մ էք դէպ առաք ո ւր ո ւա կ անն ե բ ո լ պէս՝ Հող­ մամուլ, թատրոն եւ գրականութիւնէ , բաւական վե ր ա կանգ նես Հ ա յոց այբուբենից 1 922 ո ՚՜ԻՅ

մավար ոգիներու վա իա ւած՜ կբ դեգերին մի*տ մեր կտրուած էր բուն մոզովրգի լաւագոյն զանգուած­ գուբս վա ա ր ո ւած է՜ եւ Օ տառեր ր եւ կատարեց
, իսկ
չոլբքբ, մեզ պա շա պան ելու •^ամաբ րոլոր վտանգ­ ներ ից , որոնք Հիմնական մասով անգրագէ տ էին ուղղագրութեան մասնակի բարեփոխութիւն
Հաստատեց
ներէ : կր Հաւատամ ես , պէտք է գիտնալ տեսնեք ո բարբառախօս եւ գ բ ա կան լեզուն էլ յաճախ կո­ 1943 թուից իւր նիստերից մ է կում այգպէ–

սակայն Հայ մայբր որ չմոռցաւ երբեք իր ղաւակրւ չում էին «գրաբար» : մ օտ /Օ բառ ու տերմ ին՝ Հարստացնելով

Այս պրիսմակի աչքերով մօր պէս չեղաւ եր­ ՛Ա ով ետ ական իշխանութիւնբ մեր գրական լե­ սով մեր ռազմական , գի ւղա անտ ես ական եւ ընդ–

բեք, որ կուգայ ասլաՀովել իր թարմութիւնը մեծ զուն Հասցրեց մոգովբգին , տւեց նրա ձեռքր, Հանուր բառապաշարը։ ԱՀա այգ բառերից մի

քաղաքներ ու մխորին մէք, մոռնալով իր նո բածթնր դարձրեց նրա մայրենի լեզուն , նրա կենցաղի , շի­ քանիսը՛ Ականանետ , ականաձիգ , ականորս ,

օրօբոցին անկիւնը, Հուրի ու սուրի, աւեբածու– նարար ո ւթ ե ան ու պա յքարի ամ ենօբեա յ , մատ չեչի առաքակալ , բնագիծ , գետանց , դիպում , զօրա­

թեան ենթակայ իր Հեռաւոր երկրին մէք ..*: դէնքը ։ Անդրտգիտութեան վեբացմամբ , մասսա՛­ սիւն, զրաՀաՀար, թեւանցել, թիկնանցել, ինք–

Ա՛խ, մայր իմ։ յական դպրոցներով , կուլտ ո ւբ-լ ուս աւո բա կան նազնաց , մ ատո յց , մ արտակարգ , վայրասլաց ,

Թող շուներ բ ոսկորներս ^ԼՐ°՝^լով անՀ ետա­ լա յն ցանցով , մ ամ ուլի * գրականութեան , թատ­ լրատնկում , խոզովակացում , ծ՜այրատում , մոլա–

ցնեն զ ի " * եթէ մոռնամ քեզ, մեռնելէս ալ վերք* • : րոնի , ուստ իո լի ճք՛քոցով, արտադրութեան , գէ1՜ սոբդօ , քաբամրիկ , էվակուացնել , կոմբինացնել ,
ԽՈՍՐՈՎ ՎՏՏՈՒՆԻ
ղատնտեսութեան , կուլտուրայի եւ կառավարման
օկուպացնել եւն * :

սովետական Համակարգով (մողովներ , նիստեր , (Մնացեալը յաջորդով) ԳՈՒՐԳԷՆ ՍԵՒԱԿ

ՀԻՒԾԱԽՏԸ խո րՀ բդակցութիւններ , Համա դումա բներ , սեսիա­

աՀռելի չափերոլ Հասած է Տու– ներ եւն *) , գէ՚-դէ ո ւ ՔաԳաՔէ կապն ումեղացնե–

ն ասա ան ի մէշ, ինչպէս կթ Հաստատէ ՍԻ^քՆ\/՛ ՛Ա­ լու միքոցով եւ այլ ուղիներով մեր ազգային գրա­ ՆԻՒ ԲՀՆ ՊկՐ ԿԻ գատավա բո ւ թե ան Փետրուար

մերիկացի բմիշկը։ Աւելի քան 150.000 ծանր թո– կան լեզուն մտաւ գործարան, մտաւ գի*՜ղ* դար­ \ ի նիստին մէք, ֆրանսական դատախաղը շարու­

քախտաւորներ կան, 300.000 ալ թեթեւ։ Բմիշկր ձաւ բանուոր ու գիւղացի թղթ՜ակցի , գործարանի նակելով իբ ամբտստանութիւննեբր, մաՀապատիմ

Ուոշինկթրն պիտի երթայ, 1.500.000 տոլաբի վարկ վարպետների ու կո լտն տես ո ւթեան բբիղագաւո բ– պ ա Հ անք եց 21 ամ բաստ ան եալն երուն Հ ամ ա բ ,

մը ստանալու եւ կաղմ եւ պատրաստ բո%֊մարան– ների, տրակտոր վարող Հայ գեզքուկի ո՛ւ գեգքկու– դլուիյն Ըլլալով Կէօբինկը։

ներ բանալու Համար 6 ուն աս ատն ի մէք։ Հ

Fonds A.R.A.M