Page 6 - ARM_19-1948_03
P. 6
ծԱՌ Ա*
աթ^աՀան, մ՛իայն իգական սեռի րար«յագան Ա
ամօթիլան գիվ՚ՔԸ մնացած էբ աափոփոի. : Փոքրիկ
(ԻՐ ՆՈՐ ԾՐԱԳԻՐ-ԿԱՆՈՆԱԳՐԻ ԱՌԻԹՈՎ) օրինակ մլլ; Աեճրեւայի՚ս օր մը \աեի լւզր^՚ուն
զ սրթայի ամ՚ուսԱացաձ
վաղոցԱկէ"՛ թեւանցուկ,
« Համազգա յ ի ւ » յ լ Հիմնադրուեցաւ. Հոս ձ Գա֊ քլ՚ոԼա Հետ տ ^
Հիրէ, ասկէ ուղիղ քսան տարի առաք, 1928 Մա~ օկաաեցի ոբ քդյբ» կյլ ." Կսեոլ >ե ս Կ.՝ք֊ղէք
յէ" 2&ի*« •• ՎՀԻկՆՆԱ– Հրձիգը ոճրագործի մը պէս ի\բ թեւը ազԽ*աել, Հաձ ֊ամալ, սովորական , սլաբտա–
Այս քսս/հ աո այ ինեըու Ընթացքին հ տքնական Հկաշառաթուզթքէ» թողուց եւ փախա՝՛֊՝ վստաՀ թէ զա^ութռան սլէս բան Ալ՛. Է բ , բայց եոյնիսկ այգ֊
աչխաւոա՚եքի եւ մեծամեծ . զոՀ ո դո ւթեան ց գնով , արտասաՀ մ անի Վ^ա ս պո լ բ ա կա\1 ցինեբդւ արդար քաե ալ «վբաձբացութիւս» յաւցասք Է եռած : Ար֊
«Համ ադդա քի՛ւ՛– »ը Հ սկա յ դո րհ կատարեց : բոզ\ոքի եւ դատապարտութեան ձայնը այլեւս իբ մօտեցաեք տակ ս լ լ , գք՚"ե առէեւ կեցած քաեփ Ալ,
Ա՝ իակ Հ ա ս տ ա տ ո ւթ ե ան մր՝ Հա յ ,ճեմ արանի ականթին չ ի Հասնիր : Բայց պատմութիւնը խե - կիս՛եր եւ տզամ արզիք, բողոքելով կանչեցի մեբ
դո յա թիւն ր րաւ ական է Փառքով պսակելու Հա ՜~~ գա թիւրող, աներեւակայելի սուտերով Վանի բա Լ տեւ Էն •
մար << Համա զգա յին» ի անունը; րոյական կեանքը եւ իգական.– սեռի պատիւը արա– « Հոս Ամերիկա չէ , ինչ իբաբ փակած թեւ.
էտումը մը նուիրեալներ , որոնք գրամ չունէին, տաւոըող այգ թշուառականին , Հայաստանի մ էքն թեւի կր քալէք» :
ս ա կա յն իչոէալ մ րլ ունէին իրենց Հոգիին մ էք , կ,ք՚~ ալ իր երեսին թքսոզ ՎանոլՀի մը պիտի գտնուի Հասկցուցի որ քոյրս աէտք ունէր իմ օգնռլ -
ցան գաղթաչխարՀ ի մ էք ե բ կըո րգա կան Հա յ վա ր– անշուշտ : թԼաև , սայր ԱԱՈյլու վիճակիս մ էի էր։ եբկուքս
ժ արա՛։. Հիմնադրել եւ դա յն կանղո ւն սլաՀե լ մ ին - Ե^բբ է եղեր , ո՝*վ է լսեր , տեսեր , թէ Ուրբաթ ալ կալ մր Խցանք Ա ե ր «յանցանքին» Համար։ Այս֊
չեւ այսօր I Առուի բաց դաշտին մէք, անցնող դարձողներու սլւՀս էր այև ատես բարոյական յլմբոձևումլչմերաև–
Եւ այս քսան տարիներու ընթացքին– Հայ ճեմա աչքին առք եւ , մանչ եւ աղքիկ միասին պառկած՝ նմաև Հայրենիքի, եւ %անի ժողովուրդը այդ
րանը մ եր մոդով ուրդին տուաւ տասնեա/լ՚ն երով են : Ո՞վ էւտեսեր, ո՞՛վ է լսեր, թէ Ա. Գրիգոր բարոյականի հուժկու սլա Հա սլան ել դատախազն
, էր, վայ աւոր
անւլւոաԼ ելի մշակներ , որո\Լք ա ("Օր ձեռն՚Հասօբէն վանքին ււ ք. բո լՀ ին ե բ ո լ անաոակու թեան Համար՛ ոբ կբ էսա իւ տեր այդ բաբ՛ո յա կա), ր,
Րսկ Օովնանեան
րաց մ ու թիէ կրթական ե ւ. մշակութային Հասաոա - վսւն աՀա լր վարդապետբ իրեն ց վա\1 քէն՛ վռնտա՝ծ սլատմսւթիւձ֊ներով առա՛ ց իզճաՀարելու իր շինծու,
1Լսին ո լՀ իներլչ
ա ութ ի ւնն եք.՛ կը վարեն : է եւ այդ ոբբուՀինեբբ կԼանի փողոցներու մէք ՛կ՛ուզէ ազաբտել ՚Լաեբ ՛ել
Մ եղ վիճակուահ ճակա՛տագիրը Հիմին մէք ինկած , Հպոռնիկնեբ զ.աըձած՜ են» : (Լյգ վա^յՔԲ եւ :
փոխած՜ է բնո քթը այն աշխատանքին, որ մենք կը այգ ոըբանազը չունէի՛ր* Հոզաըաըձոլ ™ խնամսւ —
կա լ , ուսոլցչուՀ ի եւ վե րաՀսկիչ , ել վանքին՝ Ես ալ մօտաւորասլէս ՛Լաս սլոլր ակտ ն ի ՛նախ -
տաԱ. ինք դու թի եւ մշակո քթի մարգերուն մէք ՚ վա՛րդապետէին կախեալ էր\ որբանոցը ցըուել , կին սեփ՚ուձւ դին կբ սլատկան՚իմ , թէեւ ոչ այնքան
Ֆիզիքապէս Հա յ մը փբ^ել՝ ա յս երբեք ըսեք վանքը փակել կամ բանալ : Ո^ ւ բ տեսնուած՝ եւ տարեց ՛որքան (Հովեաևեան ։Կլլ սլաւատամ թէ չ ա ա
չէ մ իա յն մարդասիրական դո րհ մ բ կատար՛եք : լ ո ււ ւ /// (V է այդքան պոչով սուտ ... աւելի ծաւ.օթ եմ Փորթո ւդալեաե ի սլատրաստած
Աքս կարգի դոբհե բր օտարին Հ ամ ար մ ար դա Հա լ կնոք , բարձր –եւ մաքոլր բաբոյականը, "–չակերտներուն եւ Արմենական կուսակցութեաե
սի/ ութիւն են , բայց ոչ մեզի Հա՛մար : անոր ամօթխա՛ծ առաքինութիւնը էէ չ ոք ՛կրցաւ Հիմ՚եադիրե ել՛ուն եւ այդ կուսակցոլթեանառաչԴ՚նւ
Ոտնակապէս վտաՀ՜՚֊դուահ ր յ յա յով մեր գոյու խա խտել , ոչ Հ՚իաշնա կցակ ա՛ն ազատ սէր քարա՛– չվ՚շՆսւի ՝֊>(1ակա՚ն՛ թուականներու կարեւոր գործիչ
թեան՛ Հփ մ ը ի լ ըա քան չ ի լ ը Հ այ մ արդու փրկո լ - ւլող»ները, եւ ոչ ալ թուրք կոտորող վոՀմակի ներուն որ՛ո՛նց կեդր՚ոնր եւ դործ՚ուձնէութեան աս -
թիւն մեզի Համար դարձան է գերազանցօրէն քա– ռուքն ու զ֊նգակբ : սլարէղր 1Լանի Այգեստան թաղա՛մասին մէշ\.՛ էր եւ
զ աքա կ ան գ ո՛ր՛ծ՜ մը : ոչ թէ քա՚զաքամէշԼ ուր կբ բնակէր այն ատեննեբ
Որքան աւելի Հայ՝ այնքան աւելի ամուր՝ Հի Ւբազեկ 1լ ոլղէ Տովնանեան : //՝ է կն ալ ես իմ Օովե՚անեանբ :
մը այն *ք՝ազաքա կաւ՛. Ղ՛ատի, զ ո ր մենք կը Հետա– ա յ դ ի բ ա զ ե կն ե բ էն՛ , ա\֊ կ՛ո լ ս ա կ աց կան , լ\էգՈՔ 1
պ ըն դենք ւ # պաՀ պան ոզա կան մը X Ա* ի ա՛յն արդար՛՛ութեան Արմենական կուսակցութեան առաշՀի՚ե Հիմնա
՚(յո յնն է պ ա ր ա գ ա ն նաեւ մշակո յ թ ի նկատ - պարտք մ ըն է որ կը կատարեմ , գբի առնելով այս դիր՛ն երն էին Ա՛ . Աւե տիսեա՚ն՛, ՚կէօզիկեան , Աճէմ–
մ՛ամբ : տողերը : եաննեբ , ՚իոԱտաքճեան եւ իրենցմէ անմիրապէս
կ անդ ֊ո ւն պաՀ ե լ / / Լ ս ր ո ււլ ե ան գրերր , ան. խոբ– Տարիներով Հայրենիքէս Հեռացած էի՝ Վե - վերչ1 Ա • ՚իաբրինեան , Ակար եան իրենց ՛ուխտեալ
տ ակե լի դա՛րձնել ան՛ոնց տ իրա կա լո ւթ ի ւն ը ա շ– ւրադարձիս շատ բան տեսայ վիոխուած՝, մշակու Հետեւորդներ , Հմ • @՝ա՛ն կար աճ ե ան ,<ձ՚ճզաան ատդ–
խարՀացըիւ Հայ բազմութեանց վրայ, այս երբեք թային մարզին մէքx Հսկա յ յառաք դի մ՛ո ւթիւն՛՝ ՛աւար» , « ՝Իօռ թա՛գաւոր », կոբէճեա՚ն զո յ դ
ըսել չէ միայն Հայ մշակոյթին հառաքել : այդքան կարճ 1 0 1 2 տ ար ո լ ան շըքան ի մը մ էք X Հերոս եղբայրներ , Գ> • թէր՚լէմէզեան , Ա՝ • Պէօչ–
Օտարին Հա՛մար այս կարգի գոր՛ծերը զուտ Եւ այդ շնւռրՀ ի ւ Գո կուսա կցո ւթիւն՚ն ե բու , եան՛ եւ՚հ, եւհ. ամ թո զ չ խումբ մբ այդ երկրածին՛
մշակութային մեզի եւ (հ ա մ կա՚վա րն ե րո լ : Տէ՚ո յգ յզա վախ ա՛կան՛՛ ՚– ե թո լ :
աշխատանքներ են, բա՛յց ոչ դ՛աշնակցականն՛երու
Համար : մբ թերթեր իրեն՛ց սեփական տպարաններով, Ո՛ւր՛, էր այդ օթերուն Արմենականներ ո ւ կամ
Ո րուէՀ ՛ետե լ օտարը ա*–՝. թիւ մ իհոցներ ուն՛ի բոն , քսարաե , գրադաբա՝ ն . ինթեբցաբան՛ , վեբԼէն, ռամ կա վար ն\եբ՛ո լ « Հիմնադիթ»բ : Վանի
՚ կաււավայ ութ՜իւն , բանակ, մի քազգա քնօբէն ճանչ— բա ոձբադո քն վ ա րմ արաններ : Վա՚սպ ուր ական՛ը գի «հերոսամարտ Վարող Օ՚՚վեանԼա՚Լ ո՞ւր էր , երբ
ցուահ գր°^^ պետական Հմայք եւայլն տութեան եւ մշակոյթի կեդրոնական՛ վառարան զինուորական մարմինը աննման Ակար եան ի Հրա -
իր վը~ մը դսւր՚ձա-հ
աանդուահ բազմ ու թ ի ւն\՚.՝ե ր ը եւ իր Ղ*ատը պաշտ– էր : ման՚ատարութեան տակ իր կողքին՛ ունե՛նալով
սլան ե լա Համար , մինչ մենք չունինք Հ Մ իք անկեալ ըսեմ որ երբ դեռ ման՛՛ուկ , Հօ՛րս Կայծակ Առաքելը, սլուլկարացի Գրիգոր, Փ՛
Ա՚եր միակ պաշտպանը - 38 Հատ Աեսրոպ - Հետ 1 $$2,ին Աղթամար գա ցա՛ծ՜ էի , Հայրս ի տես ւ^էբլէմէզեան , 1. Աճէմ եան, Ա. իաթթինեան
եան սբբացահ զի բե՛րն են , որոնք մեր կ՛եանքի մէք կղզիի մէք Հաւաքուած 8 10 ոբբ ուսանողներու ել՛ն. եւն. : Գիչեր ցերեկ անքուն՛, Արամի բն՚դՀա֊–
նոյն դ՛երը կր խազան , ինչ որ օտարի կեանքին մէք խեղճութեան , մ ան աւան գ իրենց ան\կո զին՚ն՚եըո լ Ա՚ուր Հթամանատաթութեան տակ այղ պանծալէ
կբ խազա ք պետ ու թիւնը իր բո լոր ս տ ո բ ո դ ե լին.՝ե - մ ասին դի աո դո ւ թ ի ւն. ըր ա ւ ք$ա չտաո լր՝ Կաք^ոգի ՜ Հեր՛ոսամարտ կեթյռեցին, ո՞ւթ էր աւն . . . յ ինձ
րով։ կոսին , որ վշտացա՛ծ ըսաւ * ^ՕբՀնած՜ , երբ ես սլէս թռն՚իրի վյրայ ինկած կ՚աղօթէր • • իբ մօբբ
այս վանքը ինկայ, աղտք «բթիդ» կը զձն է ին՝ իրենց է-րիստոսին եւ Հօբբլ Ա՚ուՀամմԷտին ... :
Երբ այս գիրերը ան՛ճանաչելի դառնան Հա ք գլուխն երուն (կովի աղբէ շինուած– չորցուած՝ « Վռամ եա՛ն 1իամկավար Ազատական– կուսակ
մ ար դու ա չքին , ւմն ոչ մ իա յւ՝ իբրեւ Հայ կը կո չւ֊ վառելու Համա՛ր , ձեւաւոբ կտ՛որուանքներէ . դոՀ ցութեան ներկայացուցիչիս րսալ, դուք ռամ կա -
սուի , այլ եւ չա՚ւիով մը փր Ղ՝ատը կը վտանգուի : չէք որ Հիմ ա խոտէ բարձեր ունին անոնք» : վար կեգրո՚նականվարչութեան ատենապետն էք եւ
Ա՝ինչ , ընդՀակաոակն , Հայ մը աւելի կապել Տաս\՛ եակ տա՛րիներ անցա՛՛ծ էին այդ ողորմելի ներկայացուցիչը, եւձն. ե լ ն . ։ (Վերջապէս եթէ
Ա ես՚ր՚ոպեան դիրերուն; կը նշանակէ պաՀակ մը օր երէն եւ Աղթամ արը իր Հ այ կական լեռնապար՛ս վ ընկեթւեթդ վբագ չխօսեցան եւ քեզ չգովեցին
աւելի փրկել Հա յ Ղ՛ատին Համ ար : ունէ ր բա՛զմ աթիլ դպրոցներ , զարգացած Ուս ու - գ է թ ինքներդ գովեցէք «պատմութեան Համաթ») :
Այսպէս էր աւելի քան 15 գաբ առաք, այսպէս ց իչն եր՛ով ե լ շրջանային տեսուչովդ Եւ ՚ռԲԲ 909 Սի ստէք, մ ի խեղաթիլթէք , Վռամեան չըսաւ թէ
է նաեւ ա ւսօո : 10 Պոլիս Ազգ– եր՚եսփ. ժ֊ոզովի մէք «Աղթամարի 3 4 Հ աղար զիւ՚ուոթով երթանք յանձն ուինք, այլ
թ ա լան ի» , Վ ռ ա մ եան զա յ– շա–
՚իաըը ւիո խո լ ահ՜ է , բայց ոչ դիրին ա ըժէքը X բան ալով բս ի - բսաւներ կային՛ մաս մը զխնոլոր տանք, ՛որ նորից ժամանակ քիչ
քա
Հայ տառերու զ իւտին ա՝՛՛֊ դր ա դա ռնա լո վ՝ Ա * բեմ ելաւ ե լ ըսա՛ւ * Հէ՛նք, կոտ ո լ, ած ր սկսելու ղոթծը, վւոա՚ևգշ ս՚կըս–
ու ֊
ԱՀա*րոնեան ասկէ 34 տարիներ առաք կր գրէր Այո 1 մենք Աղթամ արը թալլեցինք եւ այգ մ ը ն ալ յետաձգենք։ Եւ Վռամ՛ ե անի խոՀոմս քաչեց
Աղթամաբի շըր–
« Այդ ,1 "՚ո ակ , վճիտ ու ազն ուակ ան զգա ց ո լ – թալանով ը 44 Դաբոց Հիմնեցինք ղաքականութիւնն էր ոթ 1914 Նոյեմթեթէն
մր, թէ ազդի փրկութիւնը
Հ ա մա ա ար ահ լուսա - քանի մէք » : եալ մինչեւ Ապր՛իլ կուսակալին եւ կառավար
ւոբութեան մէք է, թէ Հնարաւոր է միայն Հայ Ամէն մարզի մէք յառաք դիմած էր Վան—Վաս - թեա՛ն եւ ժողովրդէն մէչ միիոբղի դերով,
-
կական այբ - բե՛. ի յօրինումով , թէ րազաքակա
նապէս թուլացավ ազդը պէտք է եւ Հնարաւոր է
ամըապնդե / աննիւթ , անքակտելի կառոլցուահ -
քով "՚ յ ս կո բովի մ ւռ ահ ում ը դառնում է կի՚բք » Հայ մշակոյթի տարածմաանն ու բար՛ձ ր աց մ անթ Հրաժե շտ ութիւն էր տեւական դարձնել անոնց ղե
՝> այ ղազո ւթնեչտլ մէչ
կսկծ ալի եր կ ո լնք.մ ի պա,ր. ա ր ի չ երազ ,ոբխտան\ում կավարութիւնը նո բ ա ստեղծ՜ կաղմ ա կերպութեանն
է յատկապէս Ա՝ ես րոպի Հողում դիւթիչ Հեռանը֊ վ բ . Հոգալ Հասնող սերունդի Հա յեց ի կ ըր– մէք՝ այս կազմակերպութիւնը ձեւաւոըելու եւ
մանկական - պ ատ ա -
կաբով »X թութ ի ւ ն ը դպրոցներ՛ով եւ զայն Հաստատուն Հ իմ եբ՚ոլ. վրա յ դնելու Համ ար :
:
՚ճիշգ ՚՜1 ո յնն է նաեւ ա յ ս Օ՛ր՝ ՛ յ նեկան՝ Հրատարակութիւներով
Այսքան կարեւոր, արտակաբդօբէն այսքան Հդ • Հասցնել բարձր ուսումով ու Հայ Հո - Նախնական այս աշխատանքը յ ա քո զա բա ր /լա
մեհ եւ րախա ակ շ ի ւ/ զարձահ Է արժէքը այն աշ ղիով կրթական ու Հանրային գործիչներ »x ք՛՛ ար ո ւած եւ ա լար տած՜ ԱԷԼա էո վ ^9*^ա՝՝ ^Բ այս Օ՛ր ,
խատանքիդ , ոբ մեզի վիճակուահ է ասկէ ետքը Ա" յ ս նպատակին "տանող ճա՚մբան եր ը գծ՜՛ուա՛ծ մեր՛ նոր կանոնյագըով, կուգայ իբ՛ տեղը զիքելու
կատարել մշակո քթի մարզին մէք X ե՛ն ծրագրի մէչ, ուր Հանգամանօրէն կը խօսուի օ ը ի ն ա ւ որ տիր ոք՝ ը՝՛ ՛ար ա կ ան ս կ զբուն քին :
Ա յ ս ն ո յ ն Հ ամ եմ ատութեամ բ մ ե՚հցահ՝ է ար - ա/ն բոլոր ձեռնարկներոլ մասին, որոնց օժանդա «Համ ա գ ո ւմ ար» ԳԼՈՆթԻս^ տակ , 5 յօդուած՝ -
են՚«Հա–
մ՜էքը նաեւ այն դերի՛ , որ վիճակուահ է «Հա - կութեամբ կայելի պիտի րլչայ ապաՀովել իրա նեըու եւ 12 Հատուածներու մէք,ճշդուած
-
մ ազգային» իX գ՛ործումը կանոնագրով մատնանյուած նաատա - մազգային»ի այս Գերագոյն՛ Ատեանի իրաւունք
կին։
Այս րմբռնումով է, որ Հ* Տ* Ղ՚աշնակցու - նեբն ոլ պաբտաւոբութիւննեբը X
թեան վերքին՝ (ի՚հ. բնդՀ • ժողովը լայն օրէն ՛քբ ա ՜ Այսօր ր Եեւ առայժմ քանի մբ խօսք միայն ՛եր 45բգ յօդուա՛ծ՜ի 7ըգ Հատուածին մէք կը կար
մասին, որոնք տեղ դան՛ք .
զեցալ « Համ ա զղա յին՝»՝ ի Հարցով եւ տուաւ Հա–
կու Հիմնական սկզբունքներու :
« Համ ազգային Ընկերութեան Համագումարը
մ ա պա՛ա աս քսաւ որոշումներ՛ : զտած են ն ո բ կանոն ագրի մ էք կ՝ընտրէ յառաք ի կա յ եռամ եակ ի Համ կեդրոնա
կան
« Համազգային »ի նոր շրջանի գործունէու– ար
Տայտնի է , ոբ Հ ի ն կանոն։ագրով «Համազգա–
Հիմնադիր
թեան առաջիէ եւ Հիմնական։ քայլբ կա տա րո ւահ Է յին»ի կեդր. վարչութեան անդամները վարչութիւն, նախորդ վարչութենէն ան
արդէն : մ ո գովի կողմէ բնտբուած էին ցմաՀ : դամ Լ ր կ՛՛առն ուին՝ վարչութեան թուի կէս էն
Կեդբ՛ վարչութիւնը իր 1948 Փետրուարի նիս– Այս առժամանակեայ շեղումը մեր Հիմնական պակաս ըլլալու պայմանով ւՎար չութ եան՛ անդամ–
տե բու.1 մէ$ Հփմ ն ով ին վեր՛՛աքն), ահ է ի բ Հ ին հ բա– ժողովրդավար սկզբւնքէն կատար՛ուած էք՝ ն երր կ Հըւն տըու ին 2 / 3է՛ գի մեՆամ ա ս\ն ութեամբ »
գիր - կան՛ո ւ ագի բ՛ եւ մշակած ն՛ո՛րը, շատ աւելի բացառաբար գոր՛ծնական նկատումներով ; Սէ 16) :
լաքն ու խոր աո ա քադբոլթիւ ններով : Նոր կբ ստեզհուէբ « Համ տզզա յին »ը խումբ « Համաղղ ային »/ւ այս Համագումար՛ները կր
կանոնաոիրբ կը րազկանայ 2\ էքեբէ, իսկ հ՜բա– մր ըն կերնեըու նիւթական եւ ըարո /ական զոՀ՚ո - Հ՛րաւիրուին երեք տսսրին ա՛նգամ մը, կեգր . վար–
՛ք իբր 43 : ք*անո1 լսէք իր բ Հետեւ եալ ձեւով կը սաՀ - ղոլթիլններով* անՀրաժեշտ էբ այդ ընկերները ի– չուիժեանց Հրաւէ՛րով , այս վերիններու սլաշտօ -
մ Խ՛նէ Հ Համազգա քքն՝» ի նպատակը . բենց գործի սկղրւ ական տարիներ՛ուն չկաշկանդեք նավարութեան շրչանր յ ինչպէս 45թգ յօգոլսէծրկը
<< ա ՚ կյ-սճ ռակեկ Հայ կեոուէ , Հայ մաքի ընտրական Հ բաՀանգնեբով , Հ բամ՛այա կան ան - Ճ1ԳԷ 1 Կ.Ը աելէ ՚եթեք լոարի ՚՛
(ՄԹացէ՚սլը յաջոլւդււվ)
Fonds A.R.A.M
աթ^աՀան, մ՛իայն իգական սեռի րար«յագան Ա
ամօթիլան գիվ՚ՔԸ մնացած էբ աափոփոի. : Փոքրիկ
(ԻՐ ՆՈՐ ԾՐԱԳԻՐ-ԿԱՆՈՆԱԳՐԻ ԱՌԻԹՈՎ) օրինակ մլլ; Աեճրեւայի՚ս օր մը \աեի լւզր^՚ուն
զ սրթայի ամ՚ուսԱացաձ
վաղոցԱկէ"՛ թեւանցուկ,
« Համազգա յ ի ւ » յ լ Հիմնադրուեցաւ. Հոս ձ Գա֊ քլ՚ոԼա Հետ տ ^
Հիրէ, ասկէ ուղիղ քսան տարի առաք, 1928 Մա~ օկաաեցի ոբ քդյբ» կյլ ." Կսեոլ >ե ս Կ.՝ք֊ղէք
յէ" 2&ի*« •• ՎՀԻկՆՆԱ– Հրձիգը ոճրագործի մը պէս ի\բ թեւը ազԽ*աել, Հաձ ֊ամալ, սովորական , սլաբտա–
Այս քսս/հ աո այ ինեըու Ընթացքին հ տքնական Հկաշառաթուզթքէ» թողուց եւ փախա՝՛֊՝ վստաՀ թէ զա^ութռան սլէս բան Ալ՛. Է բ , բայց եոյնիսկ այգ֊
աչխաւոա՚եքի եւ մեծամեծ . զոՀ ո դո ւթեան ց գնով , արտասաՀ մ անի Վ^ա ս պո լ բ ա կա\1 ցինեբդւ արդար քաե ալ «վբաձբացութիւս» յաւցասք Է եռած : Ար֊
«Համ ադդա քի՛ւ՛– »ը Հ սկա յ դո րհ կատարեց : բոզ\ոքի եւ դատապարտութեան ձայնը այլեւս իբ մօտեցաեք տակ ս լ լ , գք՚"ե առէեւ կեցած քաեփ Ալ,
Ա՝ իակ Հ ա ս տ ա տ ո ւթ ե ան մր՝ Հա յ ,ճեմ արանի ականթին չ ի Հասնիր : Բայց պատմութիւնը խե - կիս՛եր եւ տզամ արզիք, բողոքելով կանչեցի մեբ
դո յա թիւն ր րաւ ական է Փառքով պսակելու Հա ՜~~ գա թիւրող, աներեւակայելի սուտերով Վանի բա Լ տեւ Էն •
մար << Համա զգա յին» ի անունը; րոյական կեանքը եւ իգական.– սեռի պատիւը արա– « Հոս Ամերիկա չէ , ինչ իբաբ փակած թեւ.
էտումը մը նուիրեալներ , որոնք գրամ չունէին, տաւոըող այգ թշուառականին , Հայաստանի մ էքն թեւի կր քալէք» :
ս ա կա յն իչոէալ մ րլ ունէին իրենց Հոգիին մ էք , կ,ք՚~ ալ իր երեսին թքսոզ ՎանոլՀի մը պիտի գտնուի Հասկցուցի որ քոյրս աէտք ունէր իմ օգնռլ -
ցան գաղթաչխարՀ ի մ էք ե բ կըո րգա կան Հա յ վա ր– անշուշտ : թԼաև , սայր ԱԱՈյլու վիճակիս մ էի էր։ եբկուքս
ժ արա՛։. Հիմնադրել եւ դա յն կանղո ւն սլաՀե լ մ ին - Ե^բբ է եղեր , ո՝*վ է լսեր , տեսեր , թէ Ուրբաթ ալ կալ մր Խցանք Ա ե ր «յանցանքին» Համար։ Այս֊
չեւ այսօր I Առուի բաց դաշտին մէք, անցնող դարձողներու սլւՀս էր այև ատես բարոյական յլմբոձևումլչմերաև–
Եւ այս քսան տարիներու ընթացքին– Հայ ճեմա աչքին առք եւ , մանչ եւ աղքիկ միասին պառկած՝ նմաև Հայրենիքի, եւ %անի ժողովուրդը այդ
րանը մ եր մոդով ուրդին տուաւ տասնեա/լ՚ն երով են : Ո՞վ էւտեսեր, ո՞՛վ է լսեր, թէ Ա. Գրիգոր բարոյականի հուժկու սլա Հա սլան ել դատախազն
, էր, վայ աւոր
անւլւոաԼ ելի մշակներ , որո\Լք ա ("Օր ձեռն՚Հասօբէն վանքին ււ ք. բո լՀ ին ե բ ո լ անաոակու թեան Համար՛ ոբ կբ էսա իւ տեր այդ բաբ՛ո յա կա), ր,
Րսկ Օովնանեան
րաց մ ու թիէ կրթական ե ւ. մշակութային Հասաոա - վսւն աՀա լր վարդապետբ իրեն ց վա\1 քէն՛ վռնտա՝ծ սլատմսւթիւձ֊ներով առա՛ ց իզճաՀարելու իր շինծու,
1Լսին ո լՀ իներլչ
ա ութ ի ւնն եք.՛ կը վարեն : է եւ այդ ոբբուՀինեբբ կԼանի փողոցներու մէք ՛կ՛ուզէ ազաբտել ՚Լաեբ ՛ել
Մ եղ վիճակուահ ճակա՛տագիրը Հիմին մէք ինկած , Հպոռնիկնեբ զ.աըձած՜ են» : (Լյգ վա^յՔԲ եւ :
փոխած՜ է բնո քթը այն աշխատանքին, որ մենք կը այգ ոըբանազը չունէի՛ր* Հոզաըաըձոլ ™ խնամսւ —
կա լ , ուսոլցչուՀ ի եւ վե րաՀսկիչ , ել վանքին՝ Ես ալ մօտաւորասլէս ՛Լաս սլոլր ակտ ն ի ՛նախ -
տաԱ. ինք դու թի եւ մշակո քթի մարգերուն մէք ՚ վա՛րդապետէին կախեալ էր\ որբանոցը ցըուել , կին սեփ՚ուձւ դին կբ սլատկան՚իմ , թէեւ ոչ այնքան
Ֆիզիքապէս Հա յ մը փբ^ել՝ ա յս երբեք ըսեք վանքը փակել կամ բանալ : Ո^ ւ բ տեսնուած՝ եւ տարեց ՛որքան (Հովեաևեան ։Կլլ սլաւատամ թէ չ ա ա
չէ մ իա յն մարդասիրական դո րհ մ բ կատար՛եք : լ ո ււ ւ /// (V է այդքան պոչով սուտ ... աւելի ծաւ.օթ եմ Փորթո ւդալեաե ի սլատրաստած
Աքս կարգի դոբհե բր օտարին Հ ամ ար մ ար դա Հա լ կնոք , բարձր –եւ մաքոլր բաբոյականը, "–չակերտներուն եւ Արմենական կուսակցութեաե
սի/ ութիւն են , բայց ոչ մեզի Հա՛մար : անոր ամօթխա՛ծ առաքինութիւնը էէ չ ոք ՛կրցաւ Հիմ՚եադիրե ել՛ուն եւ այդ կուսակցոլթեանառաչԴ՚նւ
Ոտնակապէս վտաՀ՜՚֊դուահ ր յ յա յով մեր գոյու խա խտել , ոչ Հ՚իաշնա կցակ ա՛ն ազատ սէր քարա՛– չվ՚շՆսւի ՝֊>(1ակա՚ն՛ թուականներու կարեւոր գործիչ
թեան՛ Հփ մ ը ի լ ըա քան չ ի լ ը Հ այ մ արդու փրկո լ - ւլող»ները, եւ ոչ ալ թուրք կոտորող վոՀմակի ներուն որ՛ո՛նց կեդր՚ոնր եւ դործ՚ուձնէութեան աս -
թիւն մեզի Համար դարձան է գերազանցօրէն քա– ռուքն ու զ֊նգակբ : սլարէղր 1Լանի Այգեստան թաղա՛մասին մէշ\.՛ էր եւ
զ աքա կ ան գ ո՛ր՛ծ՜ մը : ոչ թէ քա՚զաքամէշԼ ուր կբ բնակէր այն ատեննեբ
Որքան աւելի Հայ՝ այնքան աւելի ամուր՝ Հի Ւբազեկ 1լ ոլղէ Տովնանեան : //՝ է կն ալ ես իմ Օովե՚անեանբ :
մը այն *ք՝ազաքա կաւ՛. Ղ՛ատի, զ ո ր մենք կը Հետա– ա յ դ ի բ ա զ ե կն ե բ էն՛ , ա\֊ կ՛ո լ ս ա կ աց կան , լ\էգՈՔ 1
պ ըն դենք ւ # պաՀ պան ոզա կան մը X Ա* ի ա՛յն արդար՛՛ութեան Արմենական կուսակցութեան առաշՀի՚ե Հիմնա
՚(յո յնն է պ ա ր ա գ ա ն նաեւ մշակո յ թ ի նկատ - պարտք մ ըն է որ կը կատարեմ , գբի առնելով այս դիր՛ն երն էին Ա՛ . Աւե տիսեա՚ն՛, ՚կէօզիկեան , Աճէմ–
մ՛ամբ : տողերը : եաննեբ , ՚իոԱտաքճեան եւ իրենցմէ անմիրապէս
կ անդ ֊ո ւն պաՀ ե լ / / Լ ս ր ո ււլ ե ան գրերր , ան. խոբ– Տարիներով Հայրենիքէս Հեռացած էի՝ Վե - վերչ1 Ա • ՚իաբրինեան , Ակար եան իրենց ՛ուխտեալ
տ ակե լի դա՛րձնել ան՛ոնց տ իրա կա լո ւթ ի ւն ը ա շ– ւրադարձիս շատ բան տեսայ վիոխուած՝, մշակու Հետեւորդներ , Հմ • @՝ա՛ն կար աճ ե ան ,<ձ՚ճզաան ատդ–
խարՀացըիւ Հայ բազմութեանց վրայ, այս երբեք թային մարզին մէքx Հսկա յ յառաք դի մ՛ո ւթիւն՛՝ ՛աւար» , « ՝Իօռ թա՛գաւոր », կոբէճեա՚ն զո յ դ
ըսել չէ միայն Հայ մշակոյթին հառաքել : այդքան կարճ 1 0 1 2 տ ար ո լ ան շըքան ի մը մ էք X Հերոս եղբայրներ , Գ> • թէր՚լէմէզեան , Ա՝ • Պէօչ–
Օտարին Հա՛մար այս կարգի գոր՛ծերը զուտ Եւ այդ շնւռրՀ ի ւ Գո կուսա կցո ւթիւն՚ն ե բու , եան՛ եւ՚հ, եւհ. ամ թո զ չ խումբ մբ այդ երկրածին՛
մշակութային մեզի եւ (հ ա մ կա՚վա րն ե րո լ : Տէ՚ո յգ յզա վախ ա՛կան՛՛ ՚– ե թո լ :
աշխատանքներ են, բա՛յց ոչ դ՛աշնակցականն՛երու
Համար : մբ թերթեր իրեն՛ց սեփական տպարաններով, Ո՛ւր՛, էր այդ օթերուն Արմենականներ ո ւ կամ
Ո րուէՀ ՛ետե լ օտարը ա*–՝. թիւ մ իհոցներ ուն՛ի բոն , քսարաե , գրադաբա՝ ն . ինթեբցաբան՛ , վեբԼէն, ռամ կա վար ն\եբ՛ո լ « Հիմնադիթ»բ : Վանի
՚ կաււավայ ութ՜իւն , բանակ, մի քազգա քնօբէն ճանչ— բա ոձբադո քն վ ա րմ արաններ : Վա՚սպ ուր ական՛ը գի «հերոսամարտ Վարող Օ՚՚վեանԼա՚Լ ո՞ւր էր , երբ
ցուահ գր°^^ պետական Հմայք եւայլն տութեան եւ մշակոյթի կեդրոնական՛ վառարան զինուորական մարմինը աննման Ակար եան ի Հրա -
իր վը~ մը դսւր՚ձա-հ
աանդուահ բազմ ու թ ի ւն\՚.՝ե ր ը եւ իր Ղ*ատը պաշտ– էր : ման՚ատարութեան տակ իր կողքին՛ ունե՛նալով
սլան ե լա Համար , մինչ մենք չունինք Հ Մ իք անկեալ ըսեմ որ երբ դեռ ման՛՛ուկ , Հօ՛րս Կայծակ Առաքելը, սլուլկարացի Գրիգոր, Փ՛
Ա՚եր միակ պաշտպանը - 38 Հատ Աեսրոպ - Հետ 1 $$2,ին Աղթամար գա ցա՛ծ՜ էի , Հայրս ի տես ւ^էբլէմէզեան , 1. Աճէմ եան, Ա. իաթթինեան
եան սբբացահ զի բե՛րն են , որոնք մեր կ՛եանքի մէք կղզիի մէք Հաւաքուած 8 10 ոբբ ուսանողներու ել՛ն. եւն. : Գիչեր ցերեկ անքուն՛, Արամի բն՚դՀա֊–
նոյն դ՛երը կր խազան , ինչ որ օտարի կեանքին մէք խեղճութեան , մ ան աւան գ իրենց ան\կո զին՚ն՚եըո լ Ա՚ուր Հթամանատաթութեան տակ այղ պանծալէ
կբ խազա ք պետ ու թիւնը իր բո լոր ս տ ո բ ո դ ե լին.՝ե - մ ասին դի աո դո ւ թ ի ւն. ըր ա ւ ք$ա չտաո լր՝ Կաք^ոգի ՜ Հեր՛ոսամարտ կեթյռեցին, ո՞ւթ էր աւն . . . յ ինձ
րով։ կոսին , որ վշտացա՛ծ ըսաւ * ^ՕբՀնած՜ , երբ ես սլէս թռն՚իրի վյրայ ինկած կ՚աղօթէր • • իբ մօբբ
այս վանքը ինկայ, աղտք «բթիդ» կը զձն է ին՝ իրենց է-րիստոսին եւ Հօբբլ Ա՚ուՀամմԷտին ... :
Երբ այս գիրերը ան՛ճանաչելի դառնան Հա ք գլուխն երուն (կովի աղբէ շինուած– չորցուած՝ « Վռամ եա՛ն 1իամկավար Ազատական– կուսակ
մ ար դու ա չքին , ւմն ոչ մ իա յւ՝ իբրեւ Հայ կը կո չւ֊ վառելու Համա՛ր , ձեւաւոբ կտ՛որուանքներէ . դոՀ ցութեան ներկայացուցիչիս րսալ, դուք ռամ կա -
սուի , այլ եւ չա՚ւիով մը փր Ղ՝ատը կը վտանգուի : չէք որ Հիմ ա խոտէ բարձեր ունին անոնք» : վար կեգրո՚նականվարչութեան ատենապետն էք եւ
Ա՝ինչ , ընդՀակաոակն , Հայ մը աւելի կապել Տաս\՛ եակ տա՛րիներ անցա՛՛ծ էին այդ ողորմելի ներկայացուցիչը, եւձն. ե լ ն . ։ (Վերջապէս եթէ
Ա ես՚ր՚ոպեան դիրերուն; կը նշանակէ պաՀակ մը օր երէն եւ Աղթամ արը իր Հ այ կական լեռնապար՛ս վ ընկեթւեթդ վբագ չխօսեցան եւ քեզ չգովեցին
աւելի փրկել Հա յ Ղ՛ատին Համ ար : ունէ ր բա՛զմ աթիլ դպրոցներ , զարգացած Ուս ու - գ է թ ինքներդ գովեցէք «պատմութեան Համաթ») :
Այսպէս էր աւելի քան 15 գաբ առաք, այսպէս ց իչն եր՛ով ե լ շրջանային տեսուչովդ Եւ ՚ռԲԲ 909 Սի ստէք, մ ի խեղաթիլթէք , Վռամեան չըսաւ թէ
է նաեւ ա ւսօո : 10 Պոլիս Ազգ– եր՚եսփ. ժ֊ոզովի մէք «Աղթամարի 3 4 Հ աղար զիւ՚ուոթով երթանք յանձն ուինք, այլ
թ ա լան ի» , Վ ռ ա մ եան զա յ– շա–
՚իաըը ւիո խո լ ահ՜ է , բայց ոչ դիրին ա ըժէքը X բան ալով բս ի - բսաւներ կային՛ մաս մը զխնոլոր տանք, ՛որ նորից ժամանակ քիչ
քա
Հայ տառերու զ իւտին ա՝՛՛֊ դր ա դա ռնա լո վ՝ Ա * բեմ ելաւ ե լ ըսա՛ւ * Հէ՛նք, կոտ ո լ, ած ր սկսելու ղոթծը, վւոա՚ևգշ ս՚կըս–
ու ֊
ԱՀա*րոնեան ասկէ 34 տարիներ առաք կր գրէր Այո 1 մենք Աղթամ արը թալլեցինք եւ այգ մ ը ն ալ յետաձգենք։ Եւ Վռամ՛ ե անի խոՀոմս քաչեց
Աղթամաբի շըր–
« Այդ ,1 "՚ո ակ , վճիտ ու ազն ուակ ան զգա ց ո լ – թալանով ը 44 Դաբոց Հիմնեցինք ղաքականութիւնն էր ոթ 1914 Նոյեմթեթէն
մր, թէ ազդի փրկութիւնը
Հ ա մա ա ար ահ լուսա - քանի մէք » : եալ մինչեւ Ապր՛իլ կուսակալին եւ կառավար
ւոբութեան մէք է, թէ Հնարաւոր է միայն Հայ Ամէն մարզի մէք յառաք դիմած էր Վան—Վաս - թեա՛ն եւ ժողովրդէն մէչ միիոբղի դերով,
-
կական այբ - բե՛. ի յօրինումով , թէ րազաքակա
նապէս թուլացավ ազդը պէտք է եւ Հնարաւոր է
ամըապնդե / աննիւթ , անքակտելի կառոլցուահ -
քով "՚ յ ս կո բովի մ ւռ ահ ում ը դառնում է կի՚բք » Հայ մշակոյթի տարածմաանն ու բար՛ձ ր աց մ անթ Հրաժե շտ ութիւն էր տեւական դարձնել անոնց ղե
՝> այ ղազո ւթնեչտլ մէչ
կսկծ ալի եր կ ո լնք.մ ի պա,ր. ա ր ի չ երազ ,ոբխտան\ում կավարութիւնը նո բ ա ստեղծ՜ կաղմ ա կերպութեանն
է յատկապէս Ա՝ ես րոպի Հողում դիւթիչ Հեռանը֊ վ բ . Հոգալ Հասնող սերունդի Հա յեց ի կ ըր– մէք՝ այս կազմակերպութիւնը ձեւաւոըելու եւ
մանկական - պ ատ ա -
կաբով »X թութ ի ւ ն ը դպրոցներ՛ով եւ զայն Հաստատուն Հ իմ եբ՚ոլ. վրա յ դնելու Համ ար :
:
՚ճիշգ ՚՜1 ո յնն է նաեւ ա յ ս Օ՛ր՝ ՛ յ նեկան՝ Հրատարակութիւներով
Այսքան կարեւոր, արտակաբդօբէն այսքան Հդ • Հասցնել բարձր ուսումով ու Հայ Հո - Նախնական այս աշխատանքը յ ա քո զա բա ր /լա
մեհ եւ րախա ակ շ ի ւ/ զարձահ Է արժէքը այն աշ ղիով կրթական ու Հանրային գործիչներ »x ք՛՛ ար ո ւած եւ ա լար տած՜ ԱԷԼա էո վ ^9*^ա՝՝ ^Բ այս Օ՛ր ,
խատանքիդ , ոբ մեզի վիճակուահ է ասկէ ետքը Ա" յ ս նպատակին "տանող ճա՚մբան եր ը գծ՜՛ուա՛ծ մեր՛ նոր կանոնյագըով, կուգայ իբ՛ տեղը զիքելու
կատարել մշակո քթի մարզին մէք X ե՛ն ծրագրի մէչ, ուր Հանգամանօրէն կը խօսուի օ ը ի ն ա ւ որ տիր ոք՝ ը՝՛ ՛ար ա կ ան ս կ զբուն քին :
Ա յ ս ն ո յ ն Հ ամ եմ ատութեամ բ մ ե՚հցահ՝ է ար - ա/ն բոլոր ձեռնարկներոլ մասին, որոնց օժանդա «Համ ա գ ո ւմ ար» ԳԼՈՆթԻս^ տակ , 5 յօդուած՝ -
են՚«Հա–
մ՜էքը նաեւ այն դերի՛ , որ վիճակուահ է «Հա - կութեամբ կայելի պիտի րլչայ ապաՀովել իրա նեըու եւ 12 Հատուածներու մէք,ճշդուած
-
մ ազգային» իX գ՛ործումը կանոնագրով մատնանյուած նաատա - մազգային»ի այս Գերագոյն՛ Ատեանի իրաւունք
կին։
Այս րմբռնումով է, որ Հ* Տ* Ղ՚աշնակցու - նեբն ոլ պաբտաւոբութիւննեբը X
թեան վերքին՝ (ի՚հ. բնդՀ • ժողովը լայն օրէն ՛քբ ա ՜ Այսօր ր Եեւ առայժմ քանի մբ խօսք միայն ՛եր 45բգ յօդուա՛ծ՜ի 7ըգ Հատուածին մէք կը կար
մասին, որոնք տեղ դան՛ք .
զեցալ « Համ ա զղա յին՝»՝ ի Հարցով եւ տուաւ Հա–
կու Հիմնական սկզբունքներու :
« Համ ազգային Ընկերութեան Համագումարը
մ ա պա՛ա աս քսաւ որոշումներ՛ : զտած են ն ո բ կանոն ագրի մ էք կ՝ընտրէ յառաք ի կա յ եռամ եակ ի Համ կեդրոնա
կան
« Համազգային »ի նոր շրջանի գործունէու– ար
Տայտնի է , ոբ Հ ի ն կանոն։ագրով «Համազգա–
Հիմնադիր
թեան առաջիէ եւ Հիմնական։ քայլբ կա տա րո ւահ Է յին»ի կեդր. վարչութեան անդամները վարչութիւն, նախորդ վարչութենէն ան
արդէն : մ ո գովի կողմէ բնտբուած էին ցմաՀ : դամ Լ ր կ՛՛առն ուին՝ վարչութեան թուի կէս էն
Կեդբ՛ վարչութիւնը իր 1948 Փետրուարի նիս– Այս առժամանակեայ շեղումը մեր Հիմնական պակաս ըլլալու պայմանով ւՎար չութ եան՛ անդամ–
տե բու.1 մէ$ Հփմ ն ով ին վեր՛՛աքն), ահ է ի բ Հ ին հ բա– ժողովրդավար սկզբւնքէն կատար՛ուած էք՝ ն երր կ Հըւն տըու ին 2 / 3է՛ գի մեՆամ ա ս\ն ութեամբ »
գիր - կան՛ո ւ ագի բ՛ եւ մշակած ն՛ո՛րը, շատ աւելի բացառաբար գոր՛ծնական նկատումներով ; Սէ 16) :
լաքն ու խոր աո ա քադբոլթիւ ններով : Նոր կբ ստեզհուէբ « Համ տզզա յին »ը խումբ « Համաղղ ային »/ւ այս Համագումար՛ները կր
կանոնաոիրբ կը րազկանայ 2\ էքեբէ, իսկ հ՜բա– մր ըն կերնեըու նիւթական եւ ըարո /ական զոՀ՚ո - Հ՛րաւիրուին երեք տսսրին ա՛նգամ մը, կեգր . վար–
՛ք իբր 43 : ք*անո1 լսէք իր բ Հետեւ եալ ձեւով կը սաՀ - ղոլթիլններով* անՀրաժեշտ էբ այդ ընկերները ի– չուիժեանց Հրաւէ՛րով , այս վերիններու սլաշտօ -
մ Խ՛նէ Հ Համազգա քքն՝» ի նպատակը . բենց գործի սկղրւ ական տարիներ՛ուն չկաշկանդեք նավարութեան շրչանր յ ինչպէս 45թգ յօգոլսէծրկը
<< ա ՚ կյ-սճ ռակեկ Հայ կեոուէ , Հայ մաքի ընտրական Հ բաՀանգնեբով , Հ բամ՛այա կան ան - Ճ1ԳԷ 1 Կ.Ը աելէ ՚եթեք լոարի ՚՛
(ՄԹացէ՚սլը յաջոլւդււվ)
Fonds A.R.A.M
