Page 70 - ARM_19-1948_02

Ց ԱՌԱ Զ

ԳՐԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐ ամբրոսական ասլրբւԼ հ.ա%^ ՚^էէէ Ա՛նոր ամբողչՆւլ - ԳիտակաԱ ասոնփս

թեան՝ նշանակութիւնը ու նսլաաակբ ւ

Եթէ 1լր նշմարեձք այո գործին Արի"քՈ–

Ի՛ՆՁ Կ՚ԸՍԵՆ ՐԱՆԱՍՏԵ՚Այ՚ՆեՐՆ աէլին այն վստահութիւնը թէ , արուեստագէաին
աՔՆՆԱԴԱՏՆԵՐԸ
կ եր պընկալո ւթեան , կր նայ արաս առբաանւ, ոո ււթ՝ ե ա մբ ՓԷՆԻՍԻԼԻՆ Ասկէ առա շ մասնաւոր յօղ–

իր ուզած ձեւը տալ , բան մր որ իրեն յաջորդքն երբ ուած,ողԼ իւօսած

յաճախ չափազանցութեան, տար ին քննադատը . ենք «Յառաջէի մէջ, փէնիսիլինի

արուեստի ըմբռնումին մէջ, բանաստեղծէն աւելէ մասին, որոէձն Հեղինակը, ինչպէս գիտենք, անդ^

ԱՐԻՍՏՈՏԷՍ՛ –ՐԵՐԹՈՂԱԿԱՆ՚ԲԸ վեր բռնելով, ան սակայն րմբո ստացած է քննա– լիացի Տօքթ. Ալէքսանաէբ Ֆէէմինկն է։

ղատին Հանդէպ , որ կը պարտադրէ աբուեստա -, Հետաքրքրական է գիտնալ թէ յիշեալ բժիշ­

դէտ ր իր դրութեան Հնազանդեցնել ; կը ինչ պայմաններու մէջ երեւան Հանեց փէնի .

\ք ա բ դկա յնոր էն կարելի չէ, բաւական Հիացում սիլթ. ի գ ո յութիւնը եւ անոր մ ան րէ աս սլան յատ­

Ա– ունենալ այս մտքին Հանդէպ , որ աոանձին մէջ ա կութիւնը ւ

^Լրիստոտէլ։ էք զական անձը որ քսան դարի* տեղ բերած է ամէնէն խղդեցի կ եւ զարմանալի \92Տին , Ֆլէմինկ Լոնտոնի Համալսարանի

բէբէ ի Վեր , ադամանդակուռ գռՀաբր մը ֊ման, մտածումի դրաւթիւն մ ը ։ Զկայ րւ.րիչ իսոբՀող մը իր աշխաաանոցին մէջ երբ կը ^նէբ ճերմակ

իր անթիլ երեսակներէն կը ցոլացնէ , բարձր մը՛ որ այսքան լոյս սփռա՛ծ ՐԱայ մարդոց զարգացու­ կաթնանմանն միքբոպայթս մշակոյթ մշճ իր ու -

տածումի անմահ եւ յանկուցիչ խորՀուբգը, ան՛որ մի ն Համար: շադր ութ իւնը գրաւեց ապակիէ թիթեղին 4ձ1ա ձ

ամբողշ. ճիւղաւորումներով : Գարէ գար , մարղկոլթիւնը անոր կողքին կե™ գոյացած կանանչ բորբոսի խ այ տ ո ւ ց մ ը , որ՛ զար­

Զէ եղած մէկը, որ՛ուն Վբայ յ տեսականին եւ ցած է ՚ իր գրիչէն Հոսող ճշմարտոլթիլնները դարուած էր յստակ Հեղուկով մը, Հ՛ոն բան մը

գիտութեան Համադրութիւնը այնքան վւ առա Հեզ– տեսնելու եւ իր բաժինը ստանալու Համար կար որ կբ փճացնէր միքր՚ոպները, տեսակ մը

օ<րէն կի տուա՛ն Բէէա/% առինքնճե լու եւ նուաճե լու բորբոս որ օղին միջոցաւ եկած ՐԷԼաԼ"վ մ աՀ կը

Համ ար մ աքի աշխ ար. Հ ը , մշանթեն ական կերպով , ան աս տ եղծ ա կան ար ո լեստն ե բու մասին , պատճառէ բ անոնց , եւ ասիկա այնպիսի Համ եմ ա -

ո րեւէ աշխար Հա կա լէ մը աւելի : Բսան գ ա Բ երէ <Հ քերթողականքդ ի պարունակութիւնը ներ՛կա յա - տութեամբ մը ^ որ մ ինչեւ ա յն ատեն տեսնուած

յետոյ, ան դ ե ռ կը տիքէ փիլիսոփայութեան վը - ցնող Հ ետեւեալ Հ ամ առօտ ԱՀ մ փովաւմ ը կը կատա­ չէ,Ր՝ ։ Հետեւաբար , անակնկալ դիպուած մը միաւ.

բայ, ու կլ արդարացնէ իրեն շն\ոքՀ ուած ա ի ա ւլս ֊ րեմ , Տ. ՒԼ Տսէշհշր/՛ անգլիերէն թարգմանութենէն^ նալով ւելէմինկնի իւոբաթաւիանց մտքին, լո յս

սը 111շ թհւ1օտօթեստ։ որ էջ առ էջ եւ գէմ դիմաց , կուտայ նաեւ յոլ– աշիսարՀ բերաւ փէն իսիլինի նման կար՛եւոր գիւտ

\ք տածում ի ամէն դաշտի վր՝այ , նո յնիսկ երկ՛՛՝ ն տրէն բնագիր՛ը : Երիտասարդ օրեր էս , ա յ ս գոր՜ մբ :

բա յ ե լ ի մ արզեր ու մէջ , ան այնպիսի լուսազեղս ւ— քոյկը եղած է ինձ Համար , տեսակ մը Հաւատա - Տոքթ* Ֆլէմինկ ո՛ւզեց գիտնալ թէ այդ բոբ՛*

թիւն մը կը մ աղէ որ , ամ էն ղենոււած նիւթ կը րիմ առաջնորդ : *Լերջին երեսուն տարիներուն* բոսը որ ինքնին՛ բուսական կեանքի նուազագոյն

պայծառանա յ , կՀորոշո լ ի իր մ ասնա յատուկ շրջա­ գրական ըմբռնումներ ու Հ ամ աշխարՀ ա յին– խռուի ձել մ րն է, երբ ապակիէ թիթեղին վբայ ման Հ.

գիծերով ։ ու շփոթ շրջանին , երբ գրական մտածում ի ան ֊ րէասպաՎ յատկութիւն ունի, պիտի կրնանք այդ

Հետեւաբար , մտածումի այս աշխաբՀակալը ,սովոր ււ ւ յան կա բ ծա կ ան՛ շարժ ո ւմն եբը ե կած են միելՀ ՛ո յն ս պանն ի չ դե րը կատարել նաեւ մարդ «•

կը ներկայանայ մեզ, իբրեւ իմաստասէր , Հ՚ոգե - ՛վա յրկեանի մը Համար ալեկոծել Հո՛մ սղումներս , կային գ՛ործարանային յօրինուա՛ծքին մէջ գըտ «

բան , տրամաբան, բարոյագէտ , քաղաքական փո րձաքարի մ ք նմ ան , անոր էջերուն գիմ ած եմ , նուահ վնասակար մաԱ րէներ՚ուն գէմ է էյր.կար

խո րՀ ող , կենսաբան , եւ Հիմնադիրը գրական քն– իրեն ց արժէքը ճշդելս ւ եւ եթէ Հ ար կ ր լ է ա յ , Հա– պ ք– սլա ու մ I ե,ք ՛Է ետք , տնգլի ա ց ի գի տնական ր յ ա –

\ ադա տ ո լթ ե ան : ՚՜ ՚՚;՚» մ ո զո ւմներ ուս պէտք եղած վեբՀպեււմը տալու ; ջո զեցտլ վերջապէս Հ ասն ի լ իր նպատակին ։

Ուրեմն , ին՚չպէս մեր վերլուծման նիւթն ալ Հոն դիմելով միշտ ալ օգտոլած եմ, մտքիս մէջ Այսօր իր գիւտին շնորՀիլ բազմատեսակ Հի–

կր պար տա գր՛է , մեր ՛աւշագրութիւնը կը կեգրո– բեր ուա՛ծ ն որ ո ւթ ի ւննւ ե ր ո ւն , պատշաճ տեղ գտնեւ. ւանգութիմ նե ր կը բժշկուին X

նացնենք , ան՛որ"Վ1 ՂդրՎ՛ական քննադատութեան տըլ -< լու ու պատրաստելու Համար : ՅՈԳՆՈՒԹԻՒՆ Մէկ կամ աւելի գ ո րծ ա–

սաւ նէ բուն վբայ ՚ րաններոււն ուժգին ու ներ ոյժ ամէն գործողոլ -

Այս բաժանումին տակ կ՚իյնան, Հռետոբու • ԱրիստոտԷլի ա յ ս գործը (Աբիսգոդէ լուս Ռէրի թիւն անՀրաժեշտ՚օր էն յառաջ կր բերէ յոգնու­

թեան վբայ դրուա՛ծ անոր երեք դիրքեր ը ,եւ«՝Բ եր– ք՝իիթիքիս>) » Հակառակ իր փոքրաթիւ էջերուն , թիւն։ Տաճախ կ՝ըսե՜ թէ յ՛ոգնութիւնը արդիւնք

թոգականքէ^ փւ,՚քբ՛իկ գրքոյկ մբ բանաստեղծու­ բաժնուած է 26 գլո լիւներ ու ՚, Հոն յա յան ււ լած գա* է աշիսատանքի մէջ եղող գործարանային կաւրդ մը

թեան եւ բանաստեղծական արուեստ ի մ ասին : ղափար՚ներոլ մ իութ իւՏն բ աւե լի շեշտ ելու Համ ար , ն ի ւթե ր՛ո լ մ աշումին , աւելի ճիշդ պիտի Ր^Աաբ ր՛

Հազիւ քանի մը տասնեակ Էջերէ բա զկա ց ե ա լ ամ վւ աի ում ս պիտի վերածոմ չորս գլխաւոր մա - "ել թէ ան Հետ եւա ւ ք է այդ դո րծողո լթենէն Հաս,

ա յս գիրքՀԼ » առա ք էն ակն ար կոփ , ծանր՛ ո՛ւ ցամաք սերո՚ւ % ՚ ռաջ եկած աւելորդ նիւթեբ՛ուն կուտակումին ՛որ

կ՝՝ե րեւայ իր Հ ա կ ի ր ճ ո ւթ ե ան պատճառաւ է ս Կ ՝՝ Առաջին բաժին ին մ էջ որ կ ՚ընդգրկէ գ ո բծին ա ՚ ՛ գելք կը Հանդիսանա յ Բ^իքներու սննդառու -

1՝այց եւ այնպէս, երկու Հազար ու աւելի տարի — 5 գլուխները , պիտի Հ ան գի պին ք Հ ետեւեալ խոր" թեան Հ

նե բուն մէջէն , բանաստեղծական ո ւս ո ւմն ա ս ի բո ւ– Հ ր գածոէւթի էձնն ե բուն ; Ըստ այսմ ^ ամէն գործողութիւն որ կը կա­

թիւններու մէջ , ՝ տակաւին կը մնայ ամէն էն եղա՛» 1-անաստեղծութիլնը առնելով իբր\ե լ միոլ - տարուի եր՛կար ատեն , յոդն ու թիւն յառաջ կբ

կան՛, օգտակար եւ իսթան գործը : թիլն՝ մը, անիկա կը բաԺ1\ուի այլեւայլ ճիւղե - բ եր է ա յ գ գ որ ծ ո զո լ թիւն ը Գ Գ որ ՛ծ ար անին

բու : Ան ոնց մ Է գլիւաւոբներն են ՝ դիւցաւլն եր դու— մէջ , որ. չ ա փ ո վ որ աշիսատանւքը երկարի , նոյնչա-

Պ ար ո ւնա կո ւթ ե ամբ այնքան յղի որ , ուրիշ - թ ի ՚ - ն ր ) ողբերգութիւնը ել կատակերգութիւնը : փովք. օգնութիւնը կը շատնա յ , մինչեւ որ անկա֊–

ներոլն պատճառ եղած է՝, անթիւ մեծա՚ծտւտլ եւ ք– ան ա ս տ եղծ ո ւթ ի ւն ը կը դա տուի եւ 1լ ար ժ ե լոր ո ւ ի 1՛^էէ (ԼԼԼաձ ա յ Լ Ա լ – " շար՛ուն՛ակել ։ Երբ յոգնութիւնը

ւ արմէքաւոր զ՚ործեր մէջտեղ բեր՛ել, լոկ այս գիր՝՜ իր աղգեցութեամր ու ներգործութեամբ արա -

քին մէջ արտայայտուած գաղափարները վերս– մ ախոՀ ա յսինքն առողջ զգա յ ո լ թ ի լ ն ե.ւ լաւ

ա ին արծ ար ՚ծելո ւ , քն ն ելաւ եւ վերմշա կ ե լո լ Հա . զական նմանութիւնը, եթէ անիկա զուրկ է չա~

մ ար յ զարգացում ունեցող անձի մը վրայ ՚ փականսւթենէ ;

Ք ե ր թ ո ղ է կ ա ն քի ՝ քնն տատական Ա աքուր եւ յարմար .կեր պո վ կ ա ո ո ւ ց ո ւա՛ծ Ո Ղ ֊ Չափական գրուածք մը յատկանիշ չէ , Հեղի"

եւ ք՛են աս ի - բերղութիւն մը՝ ՛օրինակի Համար, չի կրնար վի*~ նակը բանաստեղծ ճա\± շնա լ ո ւ ։ կարելի է, Հեռո^

ր ական բնոյթը , 1 ե ր գ ֊ 1 7բդ > եւ 1 Տրդ դարեր՛ուն , րաւ\ո\ր անք պատճառե լ տրամ ախոՀ ՛անձի մը : Հե­ դոտոսը կամ որեւէ պատմ,ական գործ , <ոտա\ն՚ա

թատերական յզաց ումնեյւ ո լ Հ իմը դարձաւ : *)*ըժ\–> տեւաբար լալ կազմ ուած քերթուած մը, ապրող լորի վեճրածել; Բայց անոնք բանաստեղծութիւն–

բա էյ տա բա ր , ինչպէս Ար ի ս տ ո տ է լեան ո ւս ո ւմն ա - գեղեցիկ կենդանիի մը նման , պիտի առթէ ի սկա* ներ չեն կրնար Համարուիլ; Աակայն Հոմերոսի

ս էրն ե ր ը կ՛ապացս լ ցանեն մ եղի , նախկին գ ո բծէն կան վայելք ճիշդ դատողի մը Համար : տուած Աքիլլէոի պատմումը, իր չափականու ֊

մ իա յն առաջին մ ասն է որ ունին ք Հիմա, ա յն ալ թեա\Լ Համար իոկ, աւելի գեղեցկացած է > իբրեւ

կարգ մը յա\ւ ե լո ւմն ե րո վ ու զանցառումներով , ո– /»անտստեղծո լթեան այլեւա յլ ճիւղերը «ն՛մ ա–

քոշ զեղծումն եբա լ ենթարկուած : Ե րկրո ր գ մ ասր նոլթեանդ ձեւեր եհ ^Բանաստեղծը քան դա կագոր*– բան ա ս տ ե ղծ՚ո ւթ ի ւ ն ;

որ յատկացս ւած էր կատակ ե ր գ ութ եան * ԳՐ՚ռ թէ •ծին , եր՛աժշտին ՛ու նկարիչին պէս , մտքին մէջ Բանաստեղծութեան Համ ար նմ ան ութեան ր"–

կոր ս ուա՛ծ է : յղացում մը կ՚ունենայ եւ կամ կը ս ա ե ւլհ է զայն, %ԳՐո1–^ՔւՀ պարտաւորիչ է, ու չափական ձեւը

իր եւ ուրիշներուն Հաճոյքին եւ վայելքին Հա - երկրորդական. • Այս չի նշանակեր թէ , կշռութիւ­

Հակառա կ այս դժբախտութեան, եր թ ո զա­ մար։ Օրինակ, նկարիչը կը ստեղծէ մարդ մը։ նը իր լա/ւ առումով, կարեւորութենէ զուրկ է

կան ք՚ֆը կը մնայ, իր տեսակին մէջ, աբուեստա — Պատկերը միս ու արիւն չէ, ա յ լխ^&ւՆ^ւձձն մը բանաստեղծին Համար ։

զ իա ական րմբռնում ոփ յղացուած մ իակ Գործը , մարդո՛ւն՝ գիծ ե րու ու գոյնեբու օժաԱդակոլ - ԸնգՀ ա՛՛ւ ո ւր աո մ ամբ , բան աստ եղծ ո ւթեան

որ մեզ կա ա կո ւ ած ը լ լ ա յ Հին Տ ո յն մտածումի կնի­ թեամբ , ա ա վւ ա՛ է ա կ մակերես ի մր վրայ ։ ՛Լ՞ոյն - ծագմ ան Համար , Հ աւան ա կան 1լ ե րեւան երկու

քը կրող : Տո յն արուեստը ո ւսո ւմ). ասիրե լու Հա «՝ ոչ է ս քանդակագործը՝ իր մտածին պատկեր ը կը պատճառներ : Երկուքն ալ բնական , այսինքն՝ բլՀ~՝

մար, բանաստեղծութիւնն ալ մէջը ԲԷԼաէով^ ա- նմա-՚՚ցնէ մարմարով, եւ երաժիշտը՝ զգացումը նա՚ծին միտումներ՛. ՈրովՀետել, մանկութեան Օ–

նոնց Գէոլխ գործ՚ոցներէն անմիջապէս յետոյ, այս կամ զգացողութիւնը ներդաշնակութեամբ եւ րերէն իսկ, նման ցնելոլ Հակումը , բնական երե -

գոր&Ր կուգայ , իբրեւ ամէնէն թան կագին վաւե– կչռոյթով։ Արդ պիտի ըսենք, ինչ որ արուեստա­ * – ո յ թ է մ արգոց Համ ար ։ Վասն զի նմ անցնելով է

րաթուզթը նախնի օրերէն Հ գէտը կընմանցնէ՝ իր նիւթն է ։ իսկ գոյն ու գի– որ կը ստանան ոլ կ ամբարեն իրենց գիտակցու -

Բնականաբար, գիտականին Հակամէտ մտքի ծերր , կամ մարմարը , եւ կամ խազերը , որոնց­ թիւնները , եւ ասով անոնք կը տարբերին անա -

մը մէջ , ինչպէս է Արիստոտէլին պարագան , կա­ մով իր նիլթը կը ներկայացնէ, կը կազմեն անոր սուններէն:
բանաս­
րելի չէ փնտռել, դնի Հ ամանման , բա ֊ գործածա՛ծ միջոցները : Այսպէս արուեստաղէտր , Մյսպէո գոլք նշմարած էք մանուկներու վր -

տեղծական եռոլԱ ութիւն մը , ս ա կա յն անոր Հայելի մը կը բռնէ մարդկային բնութեան դիմաց բայ , նմանցնելու , Հետեւաբար , արուեստի բնա­

ն աստ եղծ ո ւթեան Հ ա ն գ է պ ունեցած սէրը , մ ա // ֊ Ղ ա յ ն ցոլացնելու Համար ։ ծին մ դում մբ, երբ ի բենս իսագերր ու անմեղու­

նտւո րապէս , Հոմ ե ր՜ո ս ր ՝ Ա ոկրատէս ի եւ Պղատոա նակ տռամները յանկարծուստ ու ինքնաբերաբար

նի յարձակո ւմն ե րո ւն գէմ պաշտպանելոլ եռան– Ո ղբեր գա կը կը ն մ անց ն է մա բգ"ո ար արքնե -

ԳՐ<> մզեցին զէնք, ա^Լպիսի խորութիւն մը բերե\>* րը – կ իո է ո ո ա » կարծես թէ անոնք իսկապէս կը* կր ստեղծեն :

լու արուեստներու վերլուծումին որ , մենք այգ կատարուին մեր աչքերուն առջեւ, մինչդեռ դիւ­ Երկրորգ, կայ թական վայելքը որ առաՀ կու­

գ ո րծ ին մ էջ կը գտնւենք , բա զդա տ ա կան ճշգր՛իտ ցաւլն եր գա կթս նմանութիւնր կ՚իրականանայ ան - գա յ նմանողական արարք մր կամ գոր՛ծ մը գի­

զննութեան ամէնէն կայուն արգիլն^նե րյէ ուղղակի կերպով , պատմումի մը ձեւին տակ Հ Ա– տելով։ Չափահասներն ոլ մանուկներ ր կը սիրեն

ԱրիստոտԷլի նուիրումաւբ՝մր՝ գէպի կե"*սքբ ւելին, արուեստ ի մը մէջ, ինչպէս ոզբերգութիլ– յերիւրել կամ մէլ\ոեղ բերել տռամ մ չ ։ Եւ ճիչդ
որ սն
ւկզբ ո ւնքն ե րո ւն , դուռ բացաւ, կեանքին են­ ^ԼՀ՝ գործող տիպերը կը ներկայացուին աւելի ազ­ այս փափաքին Համաձայն կը սիրեն նաեւ տեսնել
բանա.ստ\եղծութիլ.\ը իբրե֊ մէկ
թարկէ նիւ քան մարդիկ են առ Հասարակ։ Մինչդեռ ա՚որ րեմաղյոլթիսնը , եթէ նոյնիսկ անիկա վա–

ձեւր, իմաստասիր՛ական , Հոգեբանական ու կադ. տարբեր արուեստ մը կ ա տ ակեր գո ւթ ի ւ ն ը ն ո յն նողակա՚Լ դրոշմ մը ո լնեէնայ ; Արուեստի գործ մ ըն

մ ախօսական ո ր ոնո ւմն ե ր ո լ ; Ուսումնասիրեց ա- մարգոց կուտայ նուաղ ազնուութիւն : Ո՚֊բեմն ալ, հակառակ անհաճելի նիւթ ին , ինչպէս դիակ
է հա­
նոր կաո ո լցո ւահ քը , դերն ու դո ր՛ծ ո ւնէո ւթ իւն ը \ կարելի է եզրակացն ել թէ , արուեստները կր "՞Ըւ ելբ արուեստագէտը՝ զայն տուած դիտելով։
մբ՜ֆյնկա–
ք1 ր ո ւշագրութ իւնր կեդրո–՝՛ ացոլց անոր ի ս կական տարբերին իրարմէ, նիւթիլ միջոցի եւ ձեւի ւատարմաբար, մենք հաճոյք կր զգանք կը բա­

նպատակին վր՛ա յ : Հանգամանքներով ։– Անջախաղութիւնը (յունական (Ռամպրանի՝ <<^5ւ գամ՛ազն՛–)ոլթ՚Լ ան գաս ծագոլ–

Առաւելապէս , ան մատնանշեց այն սխալը որ ըմբռնում ով) ու արձակ տրամախօս ութ իւնները , Ր՛Ը ԱրիստոտԷլի այս ըմբռնումը շատ լաւ

իր ժամ անակակից ու կոչում է զուրկ ուսումնա - ինչպէս Պ ղատո՛ւին կարգ մր գործ երբ, առան– չա­ ցատրէ) ;

սէրնեյ.ը կր գործէին , ինչպէս մեր օրեբուն ալ փական ել ուրիշ զարդարանքի , կբ նկաաուին նա–" Հոս է , արուեստներու հոգեբանական

կ՝ը\ւեն, այսինքն, Հ ե րձազնն ո ւթ իւնը բանաս - եւ. բանաստեղծութիւններ՛ ; Սակայն պէտք չէ շն– մ ին գաղտնիքը •

տեղծութեան մը, առանց նկատի ունենալո՛ւ իբրեւ գոլնիլ իբրեւ բանաստեղծութիւն մարգոց ողբեր– ԶԱՐԵՀ ԳԱԶԱԶԵԱՆ

Fonds A.R.A.M