Page 118 - ARM_19-1948_02

ե Ա Ս֊ Ա. Զ

Դեկտեմբեր 1914) = Թուրքերը ՛Բօթ ո լսի մօտ

–ԼԱՍՊՈՒՈԱԿՍԼնԻ գունտի թիկունքը անցնելով , Անդրանիկ քաշուե­
–էեՐՈՍԱՄԱՐՏԸ
ցաւ եւ Պելաճիկի մօտ ճեղքեց թշնամիին գիժերը։

ու բացաւ հ)ոյփ փակուաձո ճամբա՛ն.։ Ապրիլին

Անդրանիկ խոշոր ղեր խաղաց Տի լման ի պատմա­

կան ճակատամարտին մէչ՝, ուր խալի լ փաշայի

թաղմավասաավ գըագէա , բանասէր, քննա - ՚ ՝՝ •(Գ–՛՜ ե ւ վերջիս մաս) ըանակը չուրդուած–՝ բռնեց Ջրլլթսմերկի ճամբան յ

ղատ - գաստէաըաէլ իւ. ազգայի՛ն ու յեղափոխա - Հիւսիսէն Բ • Գ– Դ– Հայ կամաւ որա կան գուն֊

գործիչ Նիվոլ Ադյ^Ժ^է մաՀից Լ\5 Օգքւս^ ՀյԱՏյյյմ • Հոս իֆքՂա պաշտպանութիւնը ղե– տեըո. ս,լ ցյ^ն Թափարիզը, առին Բերկրին , Ալիւրը

առս 1947 Պէյբա֊թ) վերջ արաասաՀման ի Հայ գավար ող զինուորական մարմինը կը ըռնէ Հե­ եւ՛ 5 Մա քիսին մաթն։ Վան : իրենց ետեւէն Հ ասա լ

մ ամ,ո ՚֊չէ էջի Ր ո ՚–"^ զանազան յ<օգո ւա ծ՛ագիր սեր ՝հր~~ տեւեալ Ղ-Էըըերր : Շահրուրի բերդ , Հաչկանց Նիկոլայէւ,ի ռուսական բանակը ել Վասպոլրա. ա

րա կենսագրութեան մէջ ծննդեան թուական ր ար­ բերդ, Բոլս, քՍլքտան կամուբշ՝, ԱօզվաԱյց եւ թ ա– կանը Հռչակեց անկախ Հայկական էաՀանգ ել Ա.
ԳԻ մէլ\ յարմարագոյն գի լքեր։ Այս վեբԱն վայրը
ձանագրել են 1873 թ*\ ինչ-որ սխալէ : րամն ալ ՚նաՀանդապետ :
Հայերը ունէին 85 կռուող, Թուրքերը ամ բողք՝
Ռր սլէ սզվէ ա յս սխալը չկրկնուի եւ Հ ետ աղա– Տոսպի Թուրքեէ ը իրենց արմանի պատիմ ը
շրվանին մէչ 150 միլիս Լ ւ 2000 քիւրտ : Մ արա
յիսԷՐ^գՀան բանայ , աբձանադրում եմ Հետեւեա լ
3\ին Բաղիկ եւ Արշակ յարձակեցան Ա ել Տիկին ստացան Ամկու բերդի մէչ՝։
փաստական տեղեկութիւենեբը X՜
գանուող 20 ոստիկան ի վլայ, աղանձեցին ()նաաշ\Հ 13 Մայիսին Գրօ մտաւ Թաղ։ 31 Մայիսին,
Աղեքսանգր իա յի Պօղո սեան ազգա յին վար -
ՊաՀրին, ոստիկան մը եւ մնացեալները գերի հայ կամաւորական գունտերը մտան Մ ո էլա եւ
մարանի Հոգաբարձութիւնը \923ի գարնան առա­
բռնեցին : ՀթաՀրուրա բեբգ գամուող ոստիկան * զայն պաՀեցին թրքական զօրեղ Հակայարձակռլմ
ջարկեց Աղբալեանին ստանձնելու յէշեալ գարոսի
ները ձգեցին՝ փա խան : Աակի մէ$ սլա շարուեցան մր ետ մղելով ( 4 Տ ունիս) : Ոստան գրաւուեցաւ
տեսչութեան պաշտօն ը։ Աղյբալեանը՝ սիրովդ • րն–
14 ոստիկան , սպաննուեցաւ \2ը , իսկ Հայ յայտ­ Հայկական Գ . կամաւորական ղուէւտին կողմէ 6
դունեց ա յ դ առաջա ր կբ եւ նախքան ճամբորգու–
նի խմբապետնեբէն Գիւլամիրը եւ Տովիկը, մինչ մամուան կռիւէ մը վերք (29 մայիս)։ Գ– եւ Դ .
թ ի ւսր կ ա զդ ո Լ բո ւելո ւ եւ Հ անգ ստանալս ւ Համ աբ
այս կռիւը սկսաձ էր թաղի մէչ՝; Ապրիլ 2ին ՝Բըր– գունտերը մ իա պին գրաւեցին Զէվէն եւ Սօիիր ( ) 2
մեկնես Թաւրիղին մօաիկ ամարանոց՝ Հայաբնակ
տերը յաբձակաՆ էին Հաշկա՚ցի վրայ եւ ետ Տ ո ւն իս) , Հասան ՛հատու ա՛ւ. ՚ ուր ինկաւ Դաշնակ­
Մուժամբար դի*֊ղր* Մօտ երկու ամիս այս գի՛֊ ա
վերադարձաւ մղուած֊, որով ՇաՀրուրէե Արմշաա 45 քիլմ »- ցական հյէչօն։ Մակոլեցի Մ ես րոպ վաշտով մբ
զում մնալուց յետոյ - Աղբալեանը
եւ սկսեց ճ ան ա պա ր - նոց ճակատ մը բոՀեուաՆ էր քանի մը Հարիւր Հայ յարձակեցաւ Ա պարկերտի վրայ եւ ազատեց 4000
Թաւրիզ՝ Տ ո լ ւ Ի ս ի Վերջերին
կռուողներու կողմէ։ Հայեր ;
Հ ի պատրաստութիւն տեսնել յ
Ապրիլ ձին Հայեր ր այրեցին Հօբիս , Սար -
Թաւըիզում նա ապրում Էր Թեմականդ կենտ­ Սակայն Աանազկերտի ոլզղութեամբ թրքա -

րոնական դպրոցի այզու՝ն կից Տէր՜ կաբապետեա– Բար եւ Ծ ուղ թշնամի գիւղերը, յ յարձակեցան ^ յ , քովյոդ յարձակում մ՜ի պատճառ եղ

եենց բնակարանում , վա յելելով տան տէր ի յար՛* Գոմ իր ի վրայ , որ քանի մը օր վերչ1 գրաւուէ - Ռուսերր թողուն, Վանը եւ Վասպուրականի 150
Հազար Հայերը գաղթեն կովկաս :
գանքն ու բարեացակամ ութ իւնը ; ցաւ եւ այրուեցաւ։ Ապրիլ 1 եէն սկսեալ Պապօէնռ

Ես յաճախ , գրեթէ ամէն օր , գնում էի նրա Մղըէ , ՝Բրմենց ՛եւ Առիքօմ որոնք կռիւի սկսաՆ Օգոստոսին Վան վերագրաւ ուեցաւ (հուսաց

մօտ եւ Հաճոյքով լսում էի նրա զրոյցներն օրէն կը դիմագբէին՝ գրաւուեցան Լագգիի կող­ կողմէ։ Հայ կամաւ որնե ր ր մասնակցեցան Ոստա­
ու գ ա ֊ մէ։ Ապրիլ \9ին Հաշկանց կամուրէի
տոզութիւնծւերբ դրական եւ պատմական Հաբցե - կան յարձակում վրայ քր տա– նի կպիւներուն : Նոյեմբերին Հայկական արշաւա­

Ր1՚ Հւռլ՚ր2. ՜սԼ "Ր կարեւորն էր , ես կար դում էի ՛հ բ մը ետ մղուեցաւ : Ապրիլ 2.0ին խումբ մը մաքրեց Արճէշ ֊ Բա թնոց ճամբան եւ

ոտն սոագոութեւննեբն ու ամփոփումներն այն վարպետ կարապետի շինած թնգա\նօթր սսկկսաւ Ա՛յրեց Զիլանի շլվանէն 15 գիւղ • Դեկտեմբերին

դասախօսութիւնէ– երի , որոնց նիւթն Էր Պատմու­ կրակել եւ քանդել թրքական դիրքեր էն Գլանկէ ի Զի լան ի շ ր9ան յլ կրկին ըմբոստացաւ, Արճէշէն

թիւն Հայոց նոր գրականութեան ; տունը։ Ապր<իլ 24/՛––՝ քիւրտերը յարձ ակեցան Ար֊ 1,ւ Բաթնոցէն մեկնող Հայ կամաւ որն եր , ռուսա -

Թաւբիզում 1921^ աշնան, Պրոֆ՛ Դ*ոկա * մ շատի վրա յ : Ապվ՚՚իէ 25թն ձվատուն կամ ո լրջէն կան սակաւաթիւ չ^ոկատներոլ օդնութեամբ կ՚ՐԲ"

էհուբկն ԱբրաՀամեանի եւ Նիկոլ Ազբասլեանի ջան­ անցնելով գրաւեցին Թ"/"ր • Անմիջապէո Գօսբոլն– կին՛ մաքրեցին Աբճէշ : Բաթնոց ճամբան, իրար՝

քերով բա ցոլեց « Պ տ ա մ ա - լեզո լա բանական եան բռնեց ՝Քէքիոէրի բէսբձունքներբ, Սէթ՝ Ծ աղ– միացան։ Ացակէտիկի մէչ^ ել այրեցին 7 դիլԱ •

բարձր ագո յն գպրոց՚ֆ ( Հայկագեան - ք^ամարեան կ ա վա\ն քի ՛ե ւ ՛Ծ ուղի բա ր ձ ո լն քն երբ Աղտ տ /- ո լս ի 1916 Փետրուարին Ա՛ գունտը գրաւեց Նոր -

ազգային դպրոցի շէնքում^ , ուր շաբաթական վեր ելի գիր քերբ , մինչ Ջաթօեան Ա արբար ի ո էրը չէ՛՛ր՛, Ալ1ավազր եւ \0լաթը։ 11 Ա՛ արտին Հայկա­

երկու մամ , (Լզբալեանլէ գասախօսո/ մ էր Հայոց գրա ւե լով ւիակե ղ վկա տ ո ւն կամ ուբջր եւ քր տա­ կան Գ– գունտը Ոստանէն ճամբա ք ելլե լովդրաւեց

նոր գրա կան ո ւթ ե ան պատմ ութեան մասին : կտն նաՀանջի ճամբան։ Աակայն Գաբունեա\նի Նոր գիւղը , Բէլոլն , Գարասուն եւ քյիզանր ու ա–

Այ ս դ պր սցի դասընթացք), երին ես ոչ միայն խում բբ ցուրտէն յաղթ աՀ ա՛ր ո ւած իջաւ Աօզվանց է

՝ք* իւբտ երր առի իմ էն օդա ո ւե լով բռնեցին Հա յկա ՛՛­ զատեց 500 Հայեր :

կանոնաւոր կերպով Հետեւեցայ , այլեւ սղագրեցի կան դիրքերը ՚Բէլիսէրի վրայ, ուժգին գրոՀով մբ Ե– ՎԱՍՊՈՒՐԱԿԱՆԻ Բ ՀԱՅԿ • ԻՇԽԱՆՈՒԹԻՒՆԸ

զ ասա իւօս ո ւթ ե ւմ՝ն ց նիւ թե բը , որ ոնց մէջ մ ասնա– աուին ՛Ա օղվանցր եւ Այղ ին , օրՀասական գրութիւն ՛Օ ե /.զա զթի Հ ե տ ե ւ ա նք ո վ ար գէն 25.000 լ^ աս ֊.

ւ որապկս Ազբալեանի խօսածները սրտիս մօտ էին– ստեղծելով թաղի մէջ՛. Աստուածածին վանքբ ա– պո ւր տ կ անց ինեբ վերտ դարձած էին երկիր , երբ

եւ՝ Հարազատ իմ դրական ն ախտսիրու թիւններին Հ պա ստանալ կո ո ւ աւ զներ ազատ ո լեց ան շԱոբՀիլ ե— •ֆ է՚*ղ ե ցաւ 1917/՛ // " * սա կան ք ե ղա վէ ո խ ո ւթի ւնը , որ

ԱՀա թէ ինչո^ւ ես յաճախ դՀ-նում էի ն րա մ օտ րիտասարդ ՀեբոսուՀի Սրրոյի՛ Թազի զինուորա­ 1918 Հ$ ո ւ ՛ե ո ւ ա ր ի Հ րով ար տա կով Թր քտՀա բոստանի

եւ կարգում էի նրա դասախօսութիւնն երի ամ վաա կան մարմինը առանց գլուխը՝ կորսնցնելու սուր– ի ն ք ն օր ինութ ի ւ11 ր կր Հռչակէր ; */. "՚ " ա " լր "՚ կ անի

վւա մներն ու սզազ-րո/ թիլննեբբ՛ , որոնք 2 7 տա - Հանդակ կին մր Ասմաբբ զքկեց Ազատին , որ՛ Ա՚եւ մէջ Ա * ա՚հղ ամբ / ՛ Հ Հ " ՛ / " ՛ / *՝֊ "՚ քկական Հոդի վրայ ,

Րինեբից ի վեր խնամքով պաՀ ում եմ իբր պատ­ Տիկին քաշուած էր , ՀբաՀանդելով Բադիկը \0 ա՛ք կախ Հ ա քկական իշխանութիւն– մը Հռչակուե

մագրական թանկագին ն շխարնե ր , յարմար աո - ցաւ, կքռստի Համբարձումեանի նա խաղ աՀ ո ւթե ամ բ

թի -֊ Հք՛ ատ ա ր ա կո ււթե ան տա/ու բու ո֊ ն նկու Հոգիով զրկել թ՛աղ , ել ամէ՛ն գնով վ ե րագրաւե ք
թեամբ Հ
^°Գ՚1.աԼ "II » "Ր ^Հայկական լիէժ% կբ Համարուէր որ մինչեւ իսկ գրում կտրեց : 20 35 տարեկաննե–

Այս յաճախակի Հանգիպում-նե րի մամ տնակ եւ ունէր ռազմագիտական խոշոր նշանակութիւն , րր զօրակոչի ե՚նթարկուեյով , զէ^՚քի տակ կան ՞*

\ ա երանութեան զգացումով պատմում էր Հին °– թազի կուուոզներւն Համար ։ Աայիս Տին $՝աՂ.1՚^է շուեցան 2000 Հոդի, որո՛նք կազմեցին 2 դուձնտեր,

րերի իր ու.րախ ու տխու-ր յուշեբն ու տսլաւորու– Հասաւ Թաղ, ուր Թուրքերը 2 թնդանօթ ալ ստա­ Ա՛Ր ղրկուեցաւ. Ոստան , Բ *բ Առնիս - Արճէշ

ի/իւններբ իր ո ւ սանոզւս կան կեանքի եւ սկզբնտ — ցած , սաստկացուցած Էին իրենց յարձակումնե - (200 Հողի յատկացնելով Բերկրի , Աավալ զ.ծին*

կ ա ՛հ զրւսկան աշխատանքների մասին ւ րր ։ Ատ յիս 8ին Ազատ յաջոզեցաւ վեբագրաւե ք պ ա շտ պ ան ո ւթե ան ր :

Աքս խօսակցո ւ թ իւն-ներ ի մամանակ Սօզվանցը , Թաղ ար գէն փրկուած– էր։ ՛Բանի մը 1918 Փետրուարին Թուրքերը Ալ^ւսվտզ մբ -
, մի օր\օր յետոյ
յանկար-ծ ասացի նրան , Գրօ 1000 ^ոդիով /՚^"–՛ իր կաքգի^՝ Թաղ՛. տան, ձիաւորներու վւոքրիկ խումբ մր Տաճատ

Մայիս 12//՛.. Աօքանց թշնամի գի՚֊զքՀ տյրուելով Թեբլէմէզետնի Հ րամ անին՝ աակ, նաւային թնդա–
Պարոն՛ Աղբ ալեա՛ւ , յատկապէս խնդրում թ հնամին իր վերջնական
Հարուածը ստացաւ Հյա - նւօթւերու օդոլթեամբ զայն վերադրաւեց : Փետր.
եմ ձեր կենսագրութիւնբ գրեցէք եւ տուէք ինձ *
տախի մէջ՛, Աուլիս \նին Հմիծանց ետ մղեց քրտա– \4ին Հայկակա՛ն նաւերը ռմբակոծեցին կամ ուր՝ -
Պա* • • * ճօ՜օ՜օ՜՛ • • ՚ բացագանչեց եւ դար» կան յարձակում
մը : 2յ(1 ՚* որ գրաւուեցաւ ցամաքէն յարձակող ուժերու

մ տցաւ իմ անսպասելի առաջարկի վրա յ : Ապա , Գ– ԿԱՄԱՒՈՐԱԿԱՆ ԳՈՒՆԴԵՐԸ կողմէ՝ սակայն Խ լաթը վերագրալե/ու փորձը

լոեց , ձեռքը դրեց ճակատին , սիկարի ծուխր ներս Վա ս պո լբ ական ի մէ^ Ա * ոաք դնողը եղաւ անցաւ անյաջող :

քաշեց եւ ասաց * խւ գրեցեբ , Անդրանիկ, որ գրաւեց Սարայր եւ Ասուրլին (9 Ս արտին Թուրքերը Հասան Արճէշ, Առնիս,

^/իրելի Հայկ , դմուարինս

նախ որ ճս/հապարՀ ի վրա ք եմ, .երկրորդ գրելու

ա ր ամ ագրո ւ թիւն չունեմ , երկար պատմ ու թիւն է

եւ վե ր ջա պէս ո^ւմ Հետաքրք իր է Աղ բա լեանի Նա Հ ամ բեր ո ւթե ամ բ վւա թա թե ց սի կա բը , Ժամ շարունակ Հեւ ի Հեւ գրեցի նրա պատմած ՚"

կե ան քր % ա ե ղաւորեց ծխամ որճի մ էջ Լոր յետ ո յ նոլիր եց 1՚երբ, իր ամ ր ողջ կեանքի պատմութիւնը, .իբ

Ես կրկնեցի իմ խԼգբանքր , պ՛նդեցի եւ ի վեր­ իեձ եւ այժմ պաՀում եմ^ ապա աչքերը կիսոյ — լիակատար, մանրամասն ու Հարուստ կենսագրու­

ջոյ առաջարկեցի Հետեւեալր • խուփ երազուն Հայեացքն սլղղեց բակի ծառե - թիւնը ծննդեան թուականից (25 Մ արտ 1875

աա լաւ, Պարոն Աղբալեան, քանի որ ձեզ րին , որոնց կատար ւ ե բ ին օ բօր ւում է ին ամ առն ու­ թ – ) մինչեւ 20 Օգոստոս 1923 թուականը, երբ

Համար դժուար– է , ապա ո կրեմն դուք պատմեցէք յին երե կո յեան մեղմիվ զեփիւռով ; Աղբալեանը թեւակոխել էր իր կեանքի 49րդ տա–

եւ ես գրեմ ձեր կենսագրութիւնբ : ք*մ այս աշ - ՚իեՀ * սկսենք՛, սիրելի Հայկ , ասաց Աղ «• րին :

խատա-նքը ընգու՚֊եցէք իբր– երախտաՀատոյց մի բալեանը, որի գէմքի վյայգայլեց մի բաբի՝ բայց Երկու օր էլ զբաղեցա՛նք իմ զրահներ՛ը կար­

նուէր Համ Լ սա աշակե րտից բազմ երախա ուսուց - ւ) Լ ղմ Հ եգն անքի ժպիտ : դալով եւ յապաւ ում կամ յաւելում անելով։ Ե"

լիդ •՝ Ես նախազգացի , որ նա իւբայատուկ մի խոսք անՀյլլնապէս ուրախ էի զգում ինձ եւ երջանիկ։
Զգացի , Ոյ; նեղի լծուեց , դէմքի նշմա*
վրայ պիտի ասէր ; Եւ ասաց • Կարծում եմ ինքն է լ գոՀ մնաց , որովՀետեւ տասն

բեցի մեղմ ժպիտ ու յուղմունք : Ապա իր թաւ Ակսիր գրել այնպէս , ինչպէս որ էլ ասեմ ; ռրուաԳ ընթացքում նա միշտ է լ ուրախ արամ ա՛

ձայնով լիասիրտ բազաւլանչեց • ՇոլլալԷբցի դերձակ Պօղոսի որդի ՚եիկոլ գրութեամբ պատմում էր Նաէւլ դանզազ եւ. ես

Հա* ա* ա* • • - ա բլպէս շատ լա ւ կը էինի , Աղբալեան, ծնեալ Հ$ Աարտ 1875 ամի՝ Հաւ լա ֊ արագութե .ւամբ գրում Էի
ւ պաս իր, վ փ ք ր անեմ, (մտ՚Ա–
Ա յ " .մԻ երկ, մոխիր բ խառնեմ , որ յիշոզո բար Թիֆլիս ։ Վախճանեալ՝ երկու Հազար . . . ԱզբալեաԼ ի կ ենսադր ութ ի ,ն յ, մաքրագրելուց
ծ եմ , յոլշերիս
մնացեալը՝ գու գիտես»**
իԺեանս կայսերբ լուսաւորեն միտքս : յետ,,յ մօտ 200 միվակ երե,, եղաւ : Աղրալեանի

ԱնՀ ուն ուր ախո ւթեամբ բաժնուե ցա յ : Երկուքս է լ սկսանք լիասիրտ ծիծաղի լ " ՛ յ ս կեանքի 1924 – 1947 թուականներ/, (23 տարի)

Երկու օր վերջ, (Օգոստոս ամսի < սկզբ֊ին , սրամիտ խօսքի վրայ ։ Արը ՝լա շարունակեց * գորհ ,ււ՝՚.Հ ո,ի/ի, նն Էլ հոյն & լ. աղփ՛ ով գրել ու մ իա–

1928 թ - ) մի կապոց թուղթ "ձեոքիսգնացի ՛Ազբա ք– - Հաաա* • • • գու կաբծսլմ ես շուտ եմ մեււ– ցրել ե,է Հպխկինի եւ ստացել եմ աւելի քան 300

եանի մօտ : կէսօրից յետոյ ժամը 5ի մօտերն էր : նելու, որ կենսագրութիւնս Հրատարակէ ս^ ոչ է1ի$,,,կ Է9եր,,,/ անտիպ ձեոագիր աշխատասիրու -

ք>ր սենե տկում , պարզ գրասեղան ի աո֊ջեւ ե լ րաց սիրելիս^ես որոշել եմ ապրել մինչեւ երկու Հազար թիւն, ո/, սպաս ում է մի դրական, մշակութային

պատ ո ւՀսւ\1. ի մօտ նստած թ է յ էէ" խմում %0բեբ շա» թուականը, ո Ը Ի Յ յետ ււյ մաՀուան– ամսաթիւն ու միս,ի/ես, լ կ,,,,ք յ/ի գրասէր մեկենասի միիոաք

բունակ մոխրամանի մէջ իրար կողքի շարել էր տար եթ իլը կը նշանակես գրութեանդ մ էջ : Հ ր ա տ արակոլե լու :

սի կար նեյ. ի ծա յրեբը , մոխիբներբ եւ վ առուած Ապա դէմքը լրջացաւ եւ սկսաւ Հանգիստ ու Իբր յիշատակ ե, ՛նուէր Աղբալեանը Թ՛ուրի -
իր լու -
եոլ–3կի1երի կոթերբ, որոնք իրար միացած ի՛նչ որ խաղաղ ձայնով պատմել իր մանկութիւնը ; •//••լ մեկնելու նախօրեակ ին ինձ նոլիրեց :

լեռնային Լւ ս/նաաի֊ային տե՚սսՀրանի խաբկանքն Այսպէս տասն օր շարու՛նակ , միեւնոյն ժա - սանկարր՝ մի գեղեցիկ մակագրութեամբ

էին՝ ա՚աչի՚ս նայողին, ; մխն , գն-ագիի Ադյբալեանի մուո եւ ժյէական երկու ՀԱ8Կ ԱՃԷՄԵ1Ռ

Fonds A.R.A.M