Page 186 - ARM_19-1946_02

1 6 ԱՌԱՋ

ՓՆՆԱԳԱՏ ՕՇԱԿԱՆԸ վէպին մէջ յստակ կերպով կը տեսնենք Օշական €ա Գւսոսռիսադ Հեասամաքտը

վիպագիր մը , ուսումնասիրուող րան ա ս տ եղծ ո ւ -

թեան մէջ՝ Օշական բանաստեղծ մը, թատերական (Ականատեսի մը յ ուշերը)

իյՄԲ Վէր ջերս ՀալԷպի մէջ մեծ բւանդա– վերլուծվում ի մէ՜ջ՝ Օշական թատեբադիբ մը : &«֊

վաււութ-եամբ տօնուեցաւ 3 • Օշականի գրական ուսումնասիրել քննադատ Օշականը, պիտի ն շա - 3իշատակներ եւ տարեդարձներ ոգեկոչելու

գործունէռւթհան 40ամեակը : Այս ւաւբփւ սսա. մը նակէր , նախ քան դատելը կերպերը , չափերն ու այս շրջանին , կա*յ Հայ մը, որ չանգբագառ -

շսօսած է նաեւ «Նայէրէ՝» պարբերականին երիտա­ կշիռները՝ գործ՜ ունենալ քարդ երեսներով գբա - նա յ անցեալի այն Հրաշապատում դրուագներուն ,

սարդ խմբագիրը, ընկեր Անդրանիկ Ծառուկ– գէտ ի մը Հետ ։ Բացառիկ կեգբ ոնաց ում եւ ձեռրն– որոնցմով ցնցուած է իր Հոգին՝ Հայրենի տան սե­

եան : Ստորեւ աոաջին մասը Հասութիւն պաՀանջող ճիգ մբ պիտի բլլա ր ատի­ մէն սկսեալ։ Ո®չ ապաքէն ամէն Հայու կեանք իւ–

Երեւակա յեցէք արդիական կաաՀ^ աւո րու մով կա ։ Զենք գիտեք , թէ իր կենդանութեան , 0շա - բա տեսակ ողբերգութիւն մք եղած՝ էր յ աՀաւոր ու
ութիւն
գա Հ լիճ մը , ուր Բարեկիբթ մարգոց բագմ կան գոՀ ունակութիւնը պիտի ունենա* յ տեսնելու փոթորկալից պատմութիւներով ;

՚^՚ԼՀ հ.ԼՀ ՚Լէ^է մեղմ բառե լավ , զուսպ շարժումներովդ այգ բնտրեալր եւ անոր գործին մ էջէն ճան շնալու ճակատագրական այդ օրերէն ի վեր 31 երկար

եւ նրբին կենցաղավարոլթեամբ ։ Ընդունուած ինքդինքը։ Տարակուսելի այգ Հ աւան ական ո ւթի ւն ր տարիներ անցեր են, սակայն, երր այսօր կր $ա–

պատշաճութիւն մբ կ ա յ գ ո Լ՛ Րոէորք*ս պարտագիր թոդլով ապագային , փոքձենք քանի մը Հիմնա - նամ մտքիս մէ^ վերարձ֊արձ՜ել սարսռազդեցիկ յի–

կը դարձնէ շաարբ, կեղծիքը, փոխադարձ շ ո գո - կան գիծ՜եբ մատնանիշ ընել Օշական քննադատր շաաակներու այդ շարանրլ, սիրտս կր ճմլուի ու

քոքթոլթիւնբ ւ՛ $իրոգ մթնոլորտ մբ կայ , որուն յաականշոզ ։ մարմինս փո՜ւչ - փուչ կ՚րչչայ, կարն՜ես գեռ երէկ

մէջ գէմ քերբ ժպտուն են միշտ, ժպիտները րռնա– Օշականի քննա ղ ա ա ո ւթե ան մայր զսպանակն է ճողոպրած րլլայինք թ՛ուրքին եաթազան^ւն :

գբօս , եսերր ինքնաբաւ , գաաումնեք ք Հա շուո ւած՜, Հա յ Ողիին յա ւ\ի տ են ա կան ո քոնում բ ։ Արուեստի Ինչպէռս կարելի է մոռնալ՝ ազգեր ո լ պատ -

Հաշիւներբ շաՀախնգիր : գործին մէջ, Աչական նախ կը փնտռէ այդ ոգին ։ մ ութեան մէչ՝ նմանր էտեսնուաօ֊ Հայկական ող -

Լք՝ տա բերեց էք այս պատկերք որոշ պաՀ ու մբ , Անոր բացակայութիւնը ղինք կք դարձնէ անտար - րերգութիւնր , որ գործադրուեցաւ այնքան ճիւա­

երբ յանկարծ՜ գուռը կբ րաց ուի աղմուկով եւ ներս բեր , նոյնիսկ ա րժէքաւոք գործեր ու Հ անդէպ , ինչ– ղային եղանակով մր։ Ո՛է, "ո՛է՛– Ցորչափ ՀայՐ

կբ մտնէ ինքնակոչ Հիլք մբ, գիլդացիի տաքագով, պէս այգ նոյն ոգիին ներկայութիւնը Օշականը եր­ էլապրի կամ մէկ Հատ Հայ իսկ կր չնչէ երկրա -

չայն տրեխներով , արձակ շարժ ո ւմներ ով ու ՚\ոո– բեմն կբ դարձնէ Հանդուրժող գրական Համեստ գնդին վրայ, կարելի չէ մոռացութեան տալ մեր

ձա յնով ։ Առանց Հ բաւէ րի կբ գրաւէ աթոռ մբ ու •արժանիքներ միայն ունեցող դործ՜երոլ առջեւ։ անմեղ Հայրերուն , մայրերուն եւ եղբայրներուն

կբ նետուի վիճաքան ո ւթե ան մ էջ : իք մ ուտքր Հայ Ոգի, Հայ կեանք։ Հայ բախտ , Հայ արցունք, թափաճ արեանփրկագինր, ինչ միջոցով ալ րչլայ ,

անակնկալ մբն է , իր խօսքբ ԳԲ^՛ ՜ Հա յ աք իւն ։ ԱՀա թէ ինչ կը փնտռէ Օշական ։ Լե– նոյնիսկ Հայուն քաղաքակրթական գերաղնիլ մի -

թէ գայթակղութիւն մ ք ։ Կ^րսէ բսելիքը բիրտ , ղուական , գքական , տաղաչափական բոլոր շն որ Հ - իցներով :
մէկուն
Հատու , անողոք բտռերով : 1Լար կ՚առնէ լռեցնէ ներք փրփուր, են իրեն Համար , եթէ ր ա ււ ե րո ւն տակ Ուրեմն, ամէն տարի այս օրերուն, երբ օտա­

ԼէղաՐԲ–\ կբ պատռէ միւսին դիմակը , կք փափկա­ չի բաբախեր այգ ոգին ,— « իմ՛ ժողովուրդին րութեան ձ-ոցին մէչ\ մեր ազգային ոգիին կայձ֊ր

ո * ֊ ր ի չ ի մք կաչաղակի յանկերգ.ը ։ \,երկայ ի^նչր կայ սա գործին մ է ջ » ; Այս բացագանչութիւ­ ՀրաՀրելոլ կոչուած պատմական թուականներու

սուն տիկիններբ եւ ոչ նուազ փափկասուն պարոն– նը իրն է , եւ կարելի է յ ս տ ա կ տեսնել, թէ Օշ տարեդարձներր կ՝ուզենք տօնել , բնականաբար

ներբ նախ կբ զարմանան , ապա կբ գմգոՀին, Կր ա ֊ այգ առիթով մեր կատարած իւոբՀրղածութիւննե–

բողոքեն , եւ , ի վերջո յ , կախարդուած բսուածին կանի քննադատական ամբողջ վա րգտսլե տութ իւն ր րէն պէտք է Հանենք նաեւ ՀրաՀանգիչ ղասեր մեր

նորութենէն , բսելոլ կերպին ում զն ութ են էն՝ կր կր դառնայ այս առանցքին շոլ֊քջ՛ Այգ ս ո յ ս ոգէ\է՝ս՛ ապագային Համար։ ԱՀա թէ ինչու կը չբանամ ոգե­

լսեն ու մտիկ կ՚բնեն ։ \,որեկր վերջապէս կբ պ ա լյ­ յամառ ու ան կո տ ր հ լի սէրն է , որ կրօնական մոլե– կոչել &• ԳարաՀիսարի Հերոսամարտին 3\րդ տա–

աս, գրէ ինքզինքք : ռանգ ո ւթեան մը պէս ուժեգ ու բռնակալ , ոլդոոլ– րեդարձր, գր՛ի աոՀնելով քանի մ լ* պատմական

ԱՀա ՛այսպէս մտած է քննադատ Յակոբ Օշա­ թիւն կուտա յ տ յ ււ սլ է ս կո չուած իր ուրացումնե - դրուագներ , որոնցմով պիտի կազմուի ազգային

կան Պոլսոյ սալոնային գրականութենէն ներս , ա– բուն եւ Հիացումներուն : Ուրիշներ , Հայ կեանքին ազատագրման ճամբուն վրայ մղուած եզերական

լելի քան 40 տարիներ առաջ։ իրմով կր սկսի ճըչ– բա բե շրջումի երեսներ ր կբ փնտռեն գէպքեքուն ^եւ ու մասնակի բոլոր կռիւներուն ամ բոզլացում ր

մ արիա քննագատոլթիւնբ մեր մէջ։ իբմէ առաջ, երեւոյթներու քնգմէջէն։ Օշական միեւնոյն բանը մեր Հերոսապատումս յ

եւ մինչեւ այսօր , չենք ունեցած՜ ուրիշ մք, որ , կր փնտռէ արուեստի ւլ ո րծ ե ր ո ւն բնգմ էջէն ։ իր Անցեալին մէչ^ , Հ/ • ԳարաՀիսարի Հերոսամարտ

.անկախ արժանիքէն եւ կարողութենէն , գոնէ •—- կոթոգական «Համապատկեր»բ ուրիշ բան չէ , եթէ ուր պատկերացնող գրութիւններ եզած են չատ մր

տէեւական գքազում ով , քննաղատ ո ւթի ւնբ աս պա - ոչ գա ս ա ւո ր ո ւա ծ Հանդէս ր Հա յ Ագիին ա յ լա գան Հայրենակիցներու կոզմէ, թէ՝ 1՚սչաէս եւ ինչ
բէէաՐ իրեն ։ 0 շա կան ի ժամ անա - եբեւո յթներուն ։
րէզ գարձոլցած պայմաններու տակ քաղաքին Հայ րնակչութիւնր
Հա յ ոգիի փնտռտուքէն ետք, Օշականի քննա­ Լերդին
կակից Արտաշէս Տ ա ր ո ւթ ի ւն եան էն մինչեւ մերօր– մէչ՝ ապաստանելով, . ինքնապա չտպանոլ —
Թաշ - դատս ւթ իւն բ յա տ կան շո դ երկրորդ գիծն է՝ ԿԻԲ - թեան
եայ Գուրգէն Մ խիթար եանն ու Բենիամին գի մեց ել 28 օր շարունակ թրքական կանո—

եան ք, վաստակաւոր Զօպանեանէն մինչեւ Յով - ԲԸ։ Օշական կբ գբէ խորունկ կիրքով, անցամա­ նաւոր ոյժ՜երու գէմ անՀաւասար եւ օրՀասական

Հաննէս Աւագեանբ, քնագաաութիւն փորձած են քելի արիւնով։ 60 տարեկանին գրած՜ իր մէկ ու - կռիւ մղեց : /

րստ տեղի եւ պարագայի , բայց անոնցմէ ո.չ. մէկը սումնասիրութեան մէջ, նոյնքան եռանդ ու կորով ի^այց թէ՝ ի^նչ եղաւ այգ կռիւներուն չարու՛–

ա յնքան յա ր ա տ ե ւո ւթե ա մ բ ու Հաւատքով փա քած կր գտնէք , որքան 40 տարի առաջ ստորագրած՜ իր՝ նակութիւնր, երբ Հա յերր՝ իրենց Հրամանատար
, որքան Յակոբ Օշական , ո - մէկ գրախօսականին մէջ։ ինքն է որ տեղ մբ ըսած .ունենալով աննման քԼո լկա ս աղբար ր
է քննադատութեան ու մեծարժէք է, թէ պէտք է գքել ջիղերով, թոքերով։ Ըսել նոյնքան քաջամարտիկ եւ ուր ի չ

բուն քննադատական մեծածաւալ 1լոլգէ անշուշտ , թէ խորունկ սէրն ու ղեկավարներ , որոչեցին
խորունկ այլեւս ք*երդր չքել եւ կռիւր չարռւնակել
վաստակք մատնանշելու աո ի իմ կբ տրուպի այսօր X ԿԻՐՔՐ անպակաս պէտք է ըլլան գքոգին սրտէն ։ քաղաքէն

Բայց նտիս , թնչ է քննադատութիւնը։ Ամ անց Ասկէ կր բխի նաեւ իր Հ՛աւատալս ր ութ իւն ր ։ Օշա­ դուրս : ԱՀա այդ կռիւներու մասին է, որ պիտի
գրեմ այստեղ :
Համար , քննադատութեան կոչումն է երեւան Հա­ կան անբեկելի
Հաւատք ունի Հայ ժողովուրդին
1915 Տունիս ամիսն /,ր :Ե" 11 տարոլ պատանի
նել գործի մր թերութիւներբ ։ Ուրիշներ կր պ բն­ կա ր ո ղո ւթ ի ւննե բուն Հանդէպ , ել իր չափերուն

դեն , թէ քննադատ բ պար գա պէս պէտք է Հան բոս– անկարելի իսո շո՛ր ո ւթի ւնբ արդիւնք է ոչ թէա յ գ մր, գեռ անտեղեակ աչիւարՀի բազմապիսի չա "

թեան ներկայացնէ գործ՜ք, առանց իր ճաշակբ 1 ա յ ն չափերուն– գէմ *Հայ արժէքներուն փոքքոլ - րիքներուն , կ՚ապրէի Հայրենի յարկին տակ, ՛իա -

պարտագրելու րնթերցոգին եւ Հեդինակին ։ կան՝ թիւնբ մատնանշելու փոքրիկ փառասիրութեանց , րաՀիսարէն այգիներով բաժնուած ծննդավայրիս

որ կր կարծեն թէ քննադատը պէտք է տեւաբաբ ա յ լ ՝ Ի ր մեծ չավւերուն իր ցեդբ Հասնելուն րնգոլ - թ՛ամզարայի մէչ՝։ Երեքչաբթի առտու մր մայրս

կշէ™֊ մբ ունենա յ Հեռքը ել թուաբանական ճշգք - նտկ նկատելուն : կանուիսէն դուրս ելած րլ/ա/ով , տուն կր վերա -

տոլթեամբ արձանագրէ երկի մը աբմէքբ։ Գեռ բ– ԶՀ ա ւնողի– , կործանողի , արՀամ ա բՀոզի Հ ամ - դառնար : Հակառակ տարիքիս , մօրս դէմ քին վրայ

սողներ կան, թէ քննադատր պէտք է բաւարարուի բաւ մր ունի Օշական։ Արդարեւ, շատ կուռքեր նչմարեցի արտասովոր տխրութիւն մր։ Բայց, մեր

ծանօթացնելով ու սիրցնելով Հեղինակն ու գործր։ տա,զա լած է իր անողոք բռունցքով եւ շատ շո դ շո­ այղ տարիքին մէչ՝, այգ օրերուն , կրնայի՞նք Հար­

ք՝այց •) եթէ շփոթ կայ քննադատութեան ճշգրիտ ղուն Համքաւներ խանձած՝ իր դժոխային շունչով։ ցում մր ուղղել մեր մեծեր ուն , մեզի անծանօթ

գերը սաՀման\ելու կերպին մէջ , աւելի եւս մեծ՜ Իր քայլերուն ե տ ե ւ՝ բաղմաթիլ աւերակս յտեր .֊. ղաղտնիքի մր մասին տեղեկութիւն ստանալու

շփոթ կայ քննադատութեան արժէքին Լուքջ, որ - կան։ Բայց Օշականի քանդումները չեն կատար Համար։ Մայրս դէպի Հայրս ո լղզուելով, ականէին

պէս գրական սեռ ; յուած ու չեն կատարուիր քանդումի սիրոյն։ Ա՝եծ բան մր կր փսփսայ։ Երկուքին ակնարկներր իրար

ու շքեղ կառոլցումնեքու Համար անՀ րաժեշտ քան– կր խաչաձեւեն ու պաՀ մ ր լուռ մնալէ վերչ՝ , բա­
ականէին ։ Յետոյ,
Այսպէս , միջադգային գրականութեան մէջ ^մնե, են անոն ւ վրայ ակ ա՚ւա սիկ ներ մրն ալ Հայրս փսվւսաց մօրս
, թէ այղ օրը
կա յ Հին վէճ մ ր քննադատ ութի ւն բ ա ր ուե® ս տ բարձրացուցած է ինք կոթողական գործ մ ք ։ Հարկ մայրս ինձ դառնալով, կ՝աւետէր

է թէ գիտութիւն ։ ՝Բ ն նա գ ա ւո ր ստեղծագո բծող մր կա® յ րսելու , թէ () շ ա կանո ւի բիլրեդացաւ զգալու գպրոց պիտի չերթամ ։

չէ , այլ գասաւորոդ մբ , կորսեն ոմանք ։ Ուրիշին եւ դատելու դերադանցօրէն ցեգագրոշմ կերպ մբ , Պատճառր Հասկնալու Համար ըրած Հարցումս

ստեղծածն է որ կբ վեբլուծէ , կր բացատրէ՝ բայց թէ իրենց վերջնական տեդեբր գտան մեր նուիրա­ պատասխան չգտաւ; Այդ վիրաւորանքէն սրտնե -

իւր կոդմէ որ եւ է բան չաւելցներ, ու չի պակսե­ կան արժէքնեքր։ կաՌյ արդեօք Հայ գրականու - զած եւ թէ անցած - դարձած անսովոր վիճակէն

ցներ արուեստի դո բծէն ։ Ոչ^ կբ պատասխանեն թեան մէք դէմք մ բ, Հ ին դա ր ե ր էն մ ինչեւ մեր Օ– ազղուած աո իւղուեցայ լուռ մնալ X

ուրիշներ ։ Ա տ եգծազո րծո ւթ իւն է նաեւ թափան - րերբ, ՚Հյարեկացիէն մինչեւ Աայաթ \,ովա ու Մե - Այսպէս թէ այնպէս, օրր իրիկուն եղաւ, նոյն

ցում բ , րի ւր ե զա ց ո ւմ ի , Համ ագբումի ,ա շիւ ատ ան ֊ ծարենցէն մինչեւ Զարենց , որուն գործին ւիրա ք իսկ գուբս ելլել արգիլուեցաւ : Հակառակ սակայն

քո : Արուեստագէտ մ րն է նաեւ քննադատր ։ Թէ Հակած չԲէէայ Օշական գուրգուրանքով , սիքով , չոլրչ\ւ տիրող գազանա պաՀ ութեան ել տագնապա­

այս տեսակէտներէն որք ճիշդ է եւ որբ սխալ, ոչ Հաւատքով ։ կա® լ վաւերական գրագէտ մբ , որուն լի կացութեան թափանցելու անկար ո զո ւթե անս ,

տեղն է եւ ոչ ալ մ աման ակր՝ անՀ բաժեշտ լուսա - էջերուն մ էջէն անցած ^Րէէաս 0 շա կան ի ցնցոդ , բնազդաբար կր զգայի , թէ իսկապէս ծանր բան մր

բանո ւթի ւննե ր տալու ; կենդանացնող , վերանորոգող մ ատն երր ՚, կ՚անցնէր; է լ Հարցումներու տեղատարափ մր կր

Արդ , եթէ ուրիշ աղդեբոլ գրականութեանց Բննագատ Յակոբ Օշական մեծղի տյգեպան խռովէր միտքս ու անմեղունակ Հոգի՛ս, ինչո՞՛ւ,

մէջ կբ գժուաբանան րնգունելի տարազի մբ բե - մ րն է , որ անդուլ կբ շրջի ^ ա յ գբ ա կան ո ւթ ե ան ախուր էր Հայրս, ինչո՞ւ լռած էր մայրս։ Եթէ

քել քննադատութեան ստեգծագո րծ Հ անգամ ան - ա յդիին մ ԷԳ , ա րթուն ու Հոգած՜ու պաՀ ակի մր ինձմէ աւելի անչափաՀաս Հինդ քոյրերուս ել եղ­

քք , մեր մէջ սակայն , շնորՀիլ Օշականի քննադա­ պէս ։ Կբ խնամէ բոլոր Օ^իլերբ , ի Հարկին փրցնել բայրներուս աղմուկն ու ժիսորր , լացն ու կոծր

տական վաստակին , Հարցը գտած է իր վերջնական նետելով չորցած կամ չորնալու դատապարտուած՜ 1 ւ ՚ ւ լ ա յ ք ՚ ն 1 կատարեալ մեռելային լռութիւն մր պի­

լուծում ր : 0 շա կան ի քննադատ ո ւթիւնբ ապացո յց ո ս ւո մը, ո րպէ սղի Հ ողին արղանդբ բլլա յ աւելի աի տիրէր տունէն ներս յ

է, թէ քննադատր պարզ չափոգ ձեւոգ մբ չէ, այլ ա ր դաս աւո ր ու տրեւին ժպտող ողկո յզբ ալԼ լի Անցոլցինք գի չե ր ր ,

ինքն \ալ իր կարգին ստեգծագո րծա կան ճիգի մբ Հիւթ ալի ։ անՀամ՛բեր սպասելով յա­

աշխատաւորը։ ՈբովՀետեւ, Օշական անկախ իր Ա. ԵԱՌՈՒԿԵԱՆ ջորդ օրուան լուսնալուն ։
դատումներէն ու կշիռներէն , անկախ իր թափան -
Արկածով մր, Հայրս սրունքէն վիրաւորուած

ց ո ւմներ ուն խորութենէն , ի ւր տքան չի լք Հ եգինակի րլլալով, քանի մր չաբաթ է անկողին ինկած էր ։
Յա իրդ օրր, չորեքշաբթի , մա^յր ս դար ձե ա ւ առ -
դո բծին մ էջէն ու գո քծին Հ ետ 1լ բնէ իք սեփական
ԱՐԱԲԱԿԱՆ ՀԱՄԱԳՈՒՄԱՐԸ, ոը կյլ չարու - տուն կանուխ դուրս էր նետուեր՝ թարմ լուրեր

ստեգծագո րծո ւթ իւն բ , երլձեմն ՛աւելի բնգւ 7 ձակ նա կուի Պ լուտան ի մ էջ ( Ա ուր իա ) , մ ի աձա յն ու­ քաղելու Համար օրուան կացութեան մասին։ Ար­
ու աւելի
խորունկ քան վեր լուծումի պատ ր ուա կ թետմ ր որոշեց Պագեսւոինի բրիտանական Հո ցունքը աչքերոլն , Հեկեկանքը կոկորդին մէչ՝ խեղ­

Հ անգի ս ա ց ո դ գրական գո րծ բ ։ Օշականի յանագ ա - գա տա ր ո ւթիւնբ վերածել իսնամ ա կա լո ւթեան , դուած, տուն եկաւ մայրս եւ աղաղակեց բարձրա–

տութ իւննե ր բ , եթէ կո չում բ ունին լո ւս աւո բ ե լո ւ Աիացեալ Ազգեբու Հովանաւորութեան տակ։ էք բն– ձայն *

ներկալացուած՜ երկին (Ժաքուն խորշերբ, լուսար - գիրբ Մ • Ա • Կ • ԸնգՀ * ժոդովին պիտի ներկայաց­ «Հայերը Բհրդր դրաւաձ՜ եւ արդէն թ՛ուր -

ձակներր ուղղութիւն կբ փոխեն լաճ ա խ ել աւելի ուի լ տ ո ա ջի կա լ նստաշրջանին : Այս առթիւ գիտել քերուն դէմ կռիւը սկսած են՝ֆ Հ

կը լուսաւորեն լուսաւորողբ , քան լուսաւորեէի ու­ տրուե ցաւ թէ Ամերիկան իրաւունք չունի խառ - Հայրս , լուռ ու մտււսծկոտ, իր ոյմերը Հաւա­

ռա ր կան ։ Այսպ՛էս , իք կողմէ ուսումնաս՚իրուած– նուելու Պ ա ղ ե ս ա ին ի գոքծերուն ; քելու ճիգ մը փորձելով, մոռցաւ, իր ցաւագին վի՜

Fonds A.R.A.M