Page 139 - ARM_19-1947_04

ՊՈՒՏ՝Մ Ե֊ԻԵԱղ պակոչ պիտի ,ր//այ եւ գիտական աշխատանոցնե­

Գիտակաճ ասողիս րու մէկ) փոՔՐիկ սրուակնեբր դուրս^պիտի գան՝

թշն՛ամիին դէմ :

՜Բ" լէ բան ասիական վարակիչ Հ ի ա՛ դա թիւԱ Թ ի ֆ ո յ ի յ ^ լ պ փ ^ յ ի , Ժանտախտի , տիֆթէ–

րի|ի յ թոքախտի , ս ի ֆ ի լ ի ս ի գունտեր պիտի կազ -

մըն է , փլաւն֊ որրանը կը գտնուի Հնդկաստանի մ ուին որոնց իբրեւ զօրավար , մ արակախտ՝ ճեր­

եւ Հնղկբ՚չի»ի մեծ գետերու. աելթան\եբւամւ մ ԷԼ։ մակ շապիկներով ման ր էաբանն եր , պիաի ^չա -

1 8 3 0 / ^ , քոլերայի համ՛աճարակը մեկնելով ԵրթաՆ բարով զէ*1ւ դյւ զրաձ ւ Զինուորական նա կուին ա յգ ս ր ո ւա կա դո ւն աե ր ո ւն բանակներր

վեբոյիչեալ վայրն րէն՝, , տար աձ֊ո ւեցալ մէկ կողմէ աստիճաններ , յիսնապետէ, ե՛ո , Հարիւրապետն եբ , ղեկավարելու Համ ար :

Չինաստանի ել. ճափոնի մէԼ, միւս կողմէ ուղ­ < աղա րապե ւո 1 ե ր եւ մ աբակա խան եր : Հնավաճաո^ի Օղի մ էկգ մ անբէակիր ամ պեր պիտ ի կուտակ­

ղուեցաւ գէսլի Արաբիա, Եգիպտ՛ոս, //• ուս ա ս ւո ա ՝ե\ , խանոլթնեբր լեց՛ուցէք արծաթակոթ սոլրերր , ոԱ– ուին՝ եւ իբրեւ անձրեւ կամ մշուշ, պիտի իկնեն

թույքիա (Պոլիս), Եւրոպա , Անգլիա՛ եւ մինչեւ կ ե գ ր ո ւ ա գ զինուորական Հալաւ\ւերբ X թ շնամ ի երկրին վրա յ , վա րակելով մի լիոն ա ւո բ

իսկ Ամերիկա մահ ու աւեր սփռելով ամէն կողմ, Պատուանշան կերտող ա բ Հ ե ս տ ա ւո րն ե րր՝ թող անմեղ յանցաւոր մ ո զո վո լ ր դն՛եր բ ։

երբ ա ա կա սին գ ո յա թիւն չունէին առողջապահա­ եյրթան կօ շկա կա ր ո ւթ ե ա\ն կամ երկաթադոթծոլ ֊

կան արդի պայմանները եւ քոլերայի դէմ պատ - թեան Հետեւին ... Ամպացիր թնդանօթներ գործի պիտի լծուին ։

ո ւ֊ա ս տ ո ւմ ի դր ո ւ թ ի լ ն ՚ ո * Զին ո ւո բ ա կ ան վարժ ար ան է երբ եւ զօ ր ան ո ց\ն \ե - Համաճարակ մլձն< է պիտի սկսի ել մարդիկ

բր, բնակարանի թող վերածեն, որպէսզի դոլրսր քոլրկ դար՛ձած , շար Ժե լու կար ո գո ւթ ի ւն բ կոբսբն–

Ներկայիս որոշապէս յայտնի չէ թէ Եգիպտո­ ցո լցած պիտի գամուին անկո զթւնե բ ո ւ մէկ ։

սի Համաճարակր ո^ւրկէ ծագում առած էէ ԱուԷզի մնացած Հազարաւոր անանակներ պատսպարս լին :

Պատերազմական՝ դաշտեբբ ք^ոո վերածեն– .Բժիշկներու եւ գեզագոր ծներո լ բազմ ութիւն բ ,

կբանցքի շր կանւէն ծաղում առած \ԸԼԷաԱԼ կր կար­ փողոցներու մ էկ զի բաբ պիտի խաչաձեւեն* ։ Գա–

ծուի : Ամէն պարագայի մէկ\, Արար Ժողովուրդին բանկարանոցի։ կաղամբ , ստեպղին թող ցանեն) գազագործներ , գամբանափորներ , մեռելաթադ —

մեծագոյն մաս ր ի ծնէ աղտոտ ԲԼԼալով եւ ղուրկ սլա տ ււ ։ ՛ո լ դաշտեր ուն վբայ • • • ներ օ բա կան՝ քսան չորս ժամ պիտի ա շ իւ աա ին ՝ ա–

աոողկապաՀ իկ պայմ աններէ , այսօր մ եծ թիւով ՀիւլԷառումրն ալ սանկ մէկ կողմ թող քաշ - բ իւն քրտինքի մ էկ : ՚/– ա Հ ունան եր ո լ սով պիտ ի ՚րլ–

1ԼՈ Հ կ՚երթայ Համաճարակին հ Ա թ չեւ այսօր պաշ­ ոլթ՝ փորին՝ ցաւբ ողբալու Համար, ինչու որ սու­ լայ , որոնց պիտի փոխարինենք ձայնագրի պնակ -

տօնապէս ա բ ձա\1՝ա դր ո ւած է 18.000 դ է պ ք եւ 8000 ղ ի ապրանք կ՚բլլայ ; ներ ։ Գագազն երբ ոլ ո չ պիտի բռնեն՛ գերեզմ անա–

մ ա Հ : Ամ էն եր կ ի րն երէ ղր կոլած Հ ական ե թի ՛չ Պատերազմական պիւտճէներր թո ղ յատկա - տուննեբու առկեւ : Թերեւս թազման կտոր մբն

շիճ՚ո լկին շնորՀ ի լ կարելի պիտի րլլայ մեծ չ ա փ ո վ ոնեն , տուրքի պա շտօնեան եր ո ւն Համ ար Հ անդս տ ֊ ալ աւելցուի ուտեստեզէն ի կտբոննեբոլ վրայ ...

առակքն առնել աղէսոին ։ Գժբախտաբար , վարակ– եան լն՛եր կ առուս ա նե լու

ո ւածն֊եր ո ւ\ն՝ թիւր՝ չա փա ղանս շատ է , ել Արաբ Աոկէ ետքբ , չկան Հսկա յ մարտկոցներ ։ ան՚՚..ուցումներ պիտի երեւան– , օ րմբ , թեր -

ղիւզացին այնքան յետամնաց է , ,ոբ Հակառակ ք^լրածաւալ թանքեր , տասյ> , քսան՝ մեթրնոց թբն– թեր ո լ մէկ։ « Թ ի ֆ ո յ ի կամ Ժա3աախտ(ի մ ա ն ր է ն ե ր

տեղական ի շիյաւԼ ո ւթ ե ան ղ խիստ ՀրաՀ անդին , եր­ գանօթներ ։ Երկնառաք ռումբեր։ (իազմանիլթ կ^ոՆզՈՆիԹ : ՚Նպասաաւոր գի՚էւ1: Դ ի մ ե լ • • • »

բեք \,\կատ սղութեան՛ չառներ առողկապաՀ ո ւթե ան կո-ող , ր\1 տան իք մբ պաբունակե լիք Հսկայ ինքնա– «Անշուշտ ԵՀովան բան՝ մբ գիտէր , երբ ար­

տարրական կանոնն երր եւ կր կան ա յ խուսափի ւ շարժեր ՚, Այս բոԼորբ^ ամէնքբ ի տէր Հանդիսցին։ գիլեց Ա դ ա մ ին եւ կն կան բ , գիտութեան ծառսին

պատ ո լաստիում է : Զ՝1–՝ ա լ ս էգէս կբ պաՀանկէ նորին մեծազօր ութիւն չմ օտենա լ ։ ք՝ա յց ա յ դ թեթեւամ ի տն՛եր բ մ ա իկ չր–

1 8 8 3 / ծ , Գերմանացի բմիշկ եւ մանրէաբան միք րոպ*՝, մանրէն . . . րին պատուէ րր ել մօտեցան ու կերան այդ անիծ­

Ռսպէր ՝ք՝օխ դտալ քո լեր այ ի ախտածին աԳԳա^1ւՀ * Ամերիկացի գիտուն ներր տե1՝, յգ ին յշխա– եալ պտո ւզէն յ

այսինքն ա /դ ժաՀրաւոր Հիւանդութեան պասիլ\թ, տանքի լծուած են եզեր մ ի ք ր ռ պ ^ ^ ր բուծանելու Հիմա, երթան՛ ծնկւերբ թող ծեծեն ...

որ ղան ազան ձեւեր ով կր ներ կա յան այ , մ ասն աւո– բազմ աց՝ն՝ե յո լ Համար * Է՛Հ , այսպէս է քազաքակրթութիւն՝բ ։ Փիղե­

րապէս ստորակէտի ձեւով ,• որդուն «ե&Շւ1շ V^^§սI^» ք\*ուսիա1ն ալ ան՛շուշտ կր Հետելի եգեր րէն , ՛ուղտերէն , կորիներէն՝ վեբկ կարգբ մանրէնե­

ան ո ւն֊ր կ ո լա ան ; ւի բ մբցակից տ ո լար ապա տ ի լ Ամերիկայի ... րս ւ ն :

՝քՀոլ\ե,րայի միքրոպր խիստ շարժուն՛ է, օժ­ Եթէ յ 1 քագաքակրթութիւնբ մի արասցէ , Անոնք ալ ին՛ծի քեղի պէս շն չաւոր էակներ

տուած զարմանալի կենսունակութեամբ եւ ար ֊ վագր գլուխնեբբ տաքն ան՜՛ եւ մարդկութեան բա ֊ \են< ։ Թոզ քիչ մ բն ալ իրենք յոգնթն ել քա զա քա կր–

տակարդ տ*ոկունութեամբ : Ան կրնայ երկար ա- րիքին , դեմոկրԱ^սի/՛ պաշտպանութեան սիրո յն թոլթեան Համր նայն՚ինէ* . *

միւսներ ապրիլ գետ՛երու կուրերուն մէկ, ցեխեր՛ու պա տ ե ր ազմ ծադի , զօրակո չի պէտք չկա յ , միքբ ո– Կ.ՊԵՏՈՒՇ

եւ ազտեզութեանց մէկ, կայուն կուրերու եւ Հո -

րերոլ մէկ:

Վարակումր– կրնայ րԱալ ՝՝ո*֊*ԼԳակէ ել Հար -

ուածել ՀիւանդներաՏն\ Հետ շփման մէկ գտնուող մ իղամանբ, պղինձի կամ զէն կի ծծմբատ թափեք ԱՇՆԱՆԱՅԻՆ
ան
անՀատներբ : Կր* ՛՛՛յ նաեւ ուղղակի , Կղկղանքին վրայ , ան իսԼայ պայքար մղել ճանճե­ Աշուն Է դարձեալ, տելւհւյնհր ա1նշա,նչ ,
ռււաւ
կարգ մ\ր) կենդանւին ե ր ո լ միկոցաւ , թւ՚չպէս՝ ճան– րուն դէմ , որոնք քոլէրայի մանրէներուն՛ փո­ Կը դոզա|Ը|ք կ ՚ ի յ (հսՏն . Ո լ կը դ ի ա ե մ լքու|նջ • • • :

բու , ձո լկե ր՛ո ւ , խեցգետինն երո լ , ոստրէներու , խանցման զօրաւոր ազդակներ են , Հսկողութիւն՝ Թըո.չոլ|3ւ ւքը յ ա Տ կ ա ր ծ հիչուվ ւՐը. ա զ ո ւ ,
Ծաոյն իր կը լըք Է , կը թ ը ո ի հեււոս,
ո ւլա կաւ՝, կն երո լ եւս՝* հ կատարել սն նդեղէնն երո ւ ն եւ պտուղներո՛ւն վրա յ , Հ ո գ ի ս ալ կ ա ր ծ ե ս , ւնէոյն ի ղ ձ ի ն հ ը լ ո լ ,
Զիս լըք ած՝ կ ՚ ե ր թ ա յ ւ^նուրջէ անուրջ • • • :
Համաճարակր կր տար ածուի նւաել Հիւանդին բակաքեզէն՚նե բբ լալ մբ լո ւա լ ել միայն– եփուած

կղկղածն քինձ. ,• ճերմ ա կ ե զ է ն ն ե ր ո ւ ն ել գործածած վիճակի մէչ ուտել, Լուրեբբ իյմելէ առաշ՝ ե ռ ա -

առարկաներուն միկոցաւ : Տես՛ն ուած է ՝՝որ վարա­ ղան. նստ–էելէ ձեռքերր

կս ւմ ր յաճախ կր Հեաեւի գետերու րնթացքքձնւ , լՑո1ւաե լ1 ՛ , զգուշանալ ամէն տեսակ* չ ւ ՛յ փ աղանց ու

Հիւանդութիւն բ տարածելով գետեզերքներու .վրա/ թիւն երէ եւ անցբնել կանոնաւոր ու մաքոլր կեն - ԱակայԹ մ ե ղ ա պ ա ր տ ան կր դ ա յ լ ն ա յ ետ,

գտն՛ո՛ւած վայրերուն մէկ ; ցաղ մԱ« : Ու ե ղ ա ծ հ ա ղ ո ր դ աշ13ւա1ն վ ը շ տ ի ս հետ,

խոլերայի մանրէին թիւս\ումի շբկանբ կ^ր–\ տ ե — ՝Լերկա պէս ամ էն էն ւ ա պաՀ ով ու ազդեց ի կ կան\– Բոցովն ի ր ա|նմահ կ ՚ ը ն է գ ա յ ՚ ն աւնԱետ • • •

ւէ 3 ժամէն մինչեւ 5 օր։ Հիւանգութիւն՚ր կր թաբգել միկոցբ կբ կայանայ Հակաքոլէրայական Բազեդ մ ր ծիր ծիր կը դ ա ռ ն ա յ լքեր շուրջ • • • :

յա յտ\ւ՚ո լի կղկղանքի,, յատկանշական եւ յաճախա– պա տ ո ւա ս տ ո ւմին մ էկ , ո բուն՛ պէտք է ենթաբ -

կի ապավիժումներով , տենդով , որովա յն ի սաս - կուին վաբակուած վայրերուն բոլոր բնակիչներր ԶԱՐԵՀ ԳԱԶԱԶԵԱՆ

տիկ խիթերով, գլէսոլ պտ՝ո՚յտ\ով , ուժասպառոլ - անխտիր ։ Պ ա տ ո լա ս տ ո ւմ ի ա զ գ ե ց ո ւթ ի ւն բ կբ տե՛­

թեամբ , լաճախակի փսխումներով , նուազումով ւէ 3 6 ամիս, Համաձայն ենթակային դիմադրա­

զա ռա\Հ ՝ց ան քո վ , որոնց Հետեւանքով Հ ի ւան դին վի– կան՛ ուժին X րայ՝ որոնք առո զկա պաՀ ական՛ տեսակէտով ան -

ճակր՛ ՀետղՀետէ կր ծան բան այ եւ քանի մր ժամէն ԺԱՆՏԱԽՏԸ տարափոխիկ Հիւանդութիւն մին նպաստ պա յմ անն երո ւ մ էկ կբ գան՛ուին • Նիքօլ ել

մաՀբ ՛վրա / կթ Հասնի • Տաք կո-լրի լոգանք>ն երբ է , \որ կր փոխանցուի լուերու , մասնաւոբապէս ՝քՀ՚ոն.սէյլ առակին անդամ բլլալով Հաստատեցին

Տս\բհւ\%3ւաձաշի դաբմանումՆերբ , փնչպէս ն՛աեւ ե– մ եծ մուկերու, փնչպէս նաել ուրիշ միկատհեբու թէ թիֆիւս\ր մարմինի ոկիլին մ իկոցաւ կր վա ֊

րակն երու մ էկ աղի կուրի ն՛երարկումն երր օգտա - մ իկոցաւ ։ իյանց\ոլ\ի *

կար արդիւնքներ կուտան , 30 առ Հ արի ւր նուա՚զե– Փ աս թէօ բ ի լա ւա գ ո յն ա շա կեր տներ էն Տօքթ • ԺԶ » մինչեւ (ԻԹ * գ ա ր ԲՈԼՈՐ պատերազմներու

ցն՚ե րո վ մ աՀ եր ու թի ւր : Ե էր ո էն պաշտօն ով Զ իԱ՚աստան զրկուեցաւ , ՛՛ուր ՛րԼ թացքին թիֆիւս ի Հ ամ աճար ա կբ աւելի աւեր -

Ւբր նախազգուշական՛ միկոցներ , պէտք է ժանտախտի Համաճարակ մ\ր> կբ տիրէր ։ Հոն՝ յիշ~ ներ գ ո բծեց քան՝ թէ բուն պատերազմն երբ ։ Ամ է -

Հաստատել ա բղե լարան-ն ե ր , կզգքացնել Հիւանգնե— եալ բժիշկր գտաւ Հ՝ ի, լանդո ւթե ան միքրո՚պբ, եւ նէն մ՛եծ Համաճարակր տեղի ունեցաւ \Տ\4ւին
Մայեան՚սի մէկ, որուն 60.000րԼ
րր ,• Հ ա կ անե խել Հ իւանդին՛ սենեակդ՛, ան ո ր ճեթ . իր Հ ետազօտութիւներբ յա ռակ տան ելով երեւան մաՀացան՝, իսկ Լայպցիկի ակիչն երէն 25.000^
մէկ
մ ակեզէններբ , գո՛րծածած բո լոր առարկաներր , հանե 3 ա ատ ււ ւա ս տ ՛Ք» ժսյՀւ յ ՛յ խտին տարա 1813/5/ 20.000 թա.
"տՐ երբ ժամ տնա­
ծումր 1լ արգիլէ եւ զա յն կբ բուժէ
կ ի չնե րէ ն տա սր, Հ ազար բ զո Հ գաց ին՛ թի ֆիւս ին ։

կին կիր՚արկոլի։ Գաբմանումի Համար ուժգնօրէն\ Ներկա յիս առո զկա պա Հա կան՝ յառակզիմ ու—

Եւ Հիմակ , աՀ ա , «3 ա ռ ա կ» իր Հասակ ր կբ սլա տ ո ւաս տուած ՛ել Հ իլանգո լթեան գէմ ախտա - թիլներուն չն՚ոբՀիւ, այդ Համաճարակր գրեթէ

փռէ ուսիս՝ ո ւ կողովն՝ ալ իր վրայ կր նստի ամ– զեր՛ծ ձիերու շիճոլկբ կ^ր ն ե ր ա րկեն՛ Հ ի ւան դին՝ անՀետացած է, բացի Աէքսիկայէ^ եւ Հնդկաստա­

ՐողԿ ծանրութեամբք։ Աակայն Հայկանուշ երգելէ մորթին մէի նէ , ուր իբր տեղական ախտ գոյութիւն ունի աղ­

չի ղադր իր ուսիս ո լ կողովին մէկտեզէն ՛ու Արավն՝ Լու^րկ ձեւի տակ Հ ի ւանգո ւթ ի ւնբ կբ յայտ ֊ քատ ժողովուրդին մէկ։

ալ ա չքի լո յ ս տալու Փ ա ր իզց իներուե՛ ; նուի աճուկներու թեթել ցաւձով, որուն կբ յակոր– Հիւանդութեան– ա խ տ ա ճ ան ա չո ւմ բ բաւական

*X դեն ՀետզՀետէ՝ ղ ող , գլխոլ ել կոկո բ զ ի ցաւեր , բարդ է, ոբովՀետել ան յաճախ կ՚ընկերանայ բն–

Աշուն է ։ \ք իրանա շող աշուն։ Հիմակ, Հայ– դլի" տո ւ ւո , ուժ III ս պւ ւթիլն՝, ւ ա ո աո ա Ի
ծիրան ի ։ Արագն ալ ա– սաստիկ կբ դանդա­
\ոլ Հրատոչոր ծարաւ։ Զարկբ ղագարՏո ւթ՛ե ան եւ թան՚չքի * ՝ք՝ թ է Հոսումներու ,
;
կանոլշն ալ աշուն մին՛՛ է ղ ի ան կանոն կր զարնէ , ՝ե բկու օրէն լաճ ախ եր ե– գ լ խ ա գ ա ր ութեան եւն . նախան շանն երէ վեբկ վր՜

շունւ ոսկեշող , բերք առատ ւան կուգան երիկամ ունքներոլ բո ր բո քում , ուռեր բայ կբ Հասնին դոզեբր, քանի մբ Օր տեւո՛ղ շա–

Ու մենք կր քալենք աշնան այս աղուոր վեր - կամ աւշային կծիկն՛եր , որոնք փտախտի կ\թ ւիոխ– րուՆակական փսխումնելղթ, 4 0 ° / տենդբ , որ՛ոնց

կա լո յ ո բ թաղած ուին։ Աարմինբ կր պագի, փսխումներ էլաՏ՚ենայ, Հ ե տ ե ւսճնքով Հ իւանդին ուժեբբ կբ նուագին , եւ

մե ր՛ աչուբնեբոլն մէկ։ մ որթին վրա յ կճակերպ բիծեր եր ելան կուգան , վեցե բ՛որդ օր բ մ արմ թւին վրա յ ե րեւա\ն՝ կուգան

* Հայկանուշ 1լերգէ անդադրում... Արաղ ա– եւն . որո՛նք աղգարար նշաներ եենւ\ մ՜օտալուտ կա պո յտ ժա նտաբիծեբ ։ ԱյԼտլՀետել տ կա բ ո ւթ ի լ -

ւեաիս կբ կան չէ Հա յ կան՛ո լշի մասին ։ Երկ" ւքն ա ւ վախճանին : Եյւբ Հիւանգբ բուժման ճամբոլ մէ$ նբ իբ ծայրագոյն աստիճանին կր Հասնի ,չոր Հազ,

ուսիս վրա յ՝ խազողի « ժ ո զւիռա ո /֊Հ>» ո ւի չհ ցոլն կո­ գտնուի , ուռւեբբ կբ կակուղնան եւ կբ թարախս . յ ե աո ք սաստիկ զառանցանք, թմրութիւն՛ եւ վեր–

ղովին աակր՝* • * : Ւսկ ես , յոգնած ու պարտասա՛ծ , տին : Ասլաքին.ումո շատ երկար կր՝ տեւէ ։ կապէս մ աՀ ;

Հայկանուշձն >ոլ Աբագբ , կոոովյլ լեցուն , բոլորն՛ աւ Իբրեւ ^նախազգուշական միԼոց, հակամ Եր բ Հ ի ւանգո ւթ ի ւն բ բարւոքում ի ճամթուն

ուսիս ՚Ի՚ետած կր քալեմ Հա կբ քալեմ դէպի գեղ՝ յխտտյին պատո լա ս տո ւմ՚ր լ աւագո գոյւ ։ զ դ լ կն է մէկ կբ գտնուի , \0րգ օրր՝ մարմինի կերմութիլնը
ԹԻՖԻՒՍԸ Հիւանդու­
դէպի տուն Հասնելու : (բ&ախտ) տարավէոխվ կ կբ ոկսի նուաղիլ եւ ենթական խոր քունի մբ մէկ

ԱՀ ա վեբկալոյսբ 1լանՀետանայ։ Աութր կա­ թիւն մբն է , զոր պէտք չէ շփոթել ժանտատենդին կր թագուի։ Ապաքինումը միշտ երկար կբ տեւէ։
նմանու­
մաց, դանդաղօրէն կր ա ար ածուի մեր ետեւ, ծի­ ( ք ւ ^ 6 է^թհօ՚ւ՚յշ) Հետ Հակառակ իրենց Թիֆիւսփ գէմ մասնաւոր դեզ չկայ, Բ^՜էչ^է7,

րանի Հալաւ Հագուած այգիներուն Վրայ։ թեան : Համաճարակը երեւան կուգայ Համախումբ ախտանիշին Համաձայն կ\ր կատարէ դարմանումը է

Հայկանուշ կ՚՚եբգէ՛ - * • կ՝՝երդէ Հայկանուշ ։ վայրերու, զօրանոցներու մէԼ ուր խճողուած են

•Արագ աւետիս կր կանչէ Հայկական Փարիզին վիրաւոր զինոլորնեբ , կամ այն անհատ&կուն վլւ. * Հ • ՏԷՐՈՍԿԻ

մեբ աննման Հայկան՚ուշին Համար է
Ն–
ԾԻՆԱԿԱՆ

Fonds A.R.A.M