վւսռներոլմ,
ճիշտ
է համեմատած
շատ
ավելի
դանդաղ,
շնորհիվ
այն
հանգա֊
մանքի,
որ Զանգեզոլրն
երկար
տասնամյակներ
մեկուսացած
մնաց
ուրիշ
անդրկովկասյան
վայրերից,
մանավանդ
Կուր գ ե տ ի
անմիջական
հարևանոլ֊
թյան
շրջաններից,
որոնք
այդ
պրոցեսին
ենթարկվեցին
շատ
ավելի
վաղ
և
ավելի
խոր։
Զանգեզոլրն
էլ հետզհետե
դառնում
էր ռուսական
գործարանների
արտադրանքների
սպառման
շուկա,
ինչպես
մի այնպիսի
անկյուն,
որտեղից
այդ
գործարաններր
ստանում
էին բուրդ,
կաշի,
կոկոն,
վերջր
նաև
պղինձ։
Տարեցտարի
աճող
Փոխանակության
ներգործության
տակ
Աանգեզոլրի
գյոլ֊
գերումն
էլ կատարված
էր նոր դասակարգային
շերտավորում
և
գյուղական
շենքերի
մեջ XX դ. սկզբներին
արդեն
պարզ
նկատվում
էր հարուստ,
միջին
և
աղքատ
տնտեսությունների
տարբերությունը։
Քաղաքի
տների
ճարտարապե֊
տական
հատկանիշները–
թիթեղե
տանիքը,
երկաթացանց
պատշգամբներէ
հաճախակի
կանաչով
զարգարված,
լայն
պատուհանները,
սենյակների
մուտքի
առջև
նախասենյակն
և այլ մանրամասնություններն,
արդեն
կրկնվում
էին
նաև
գյուղական
հարուստ,
իսկ շատ
ավելի
մեղմացած
չափերով
և
միջակների
տներում։
Գյուղր
իր
ներքին
պատկերը՝
ղ ա ր ա ո ա մ ն է ր ի
բլրաձև
տանիքների
կուտակումների
միապաղաղ
պատկերր,
հետզհետե
փոխում
էր...։
Ցածրահա­
սակ,
մեծ մասամբ
զետնի
մեջ թաղված
միօրինակ
շենքերի
միջից
այս ու այն
տեղ
բարձրանում
էին և աչքի
էին զարնում
երկհարկ,
բազմաձև
պատշգամբ­
ներով,
գեղեցկացրած,
լայն
բակերի
պարիսպների
մեջ առանձնացած
կառու­
ցումներ։
Վերջին
հարյուրամյակում
առաջ
էր եկել
գյուղերի
բնույթը
փոխող
մի այլ
ազդակ։
Գավառում
հաստատվում
էր ռուսական
վարչական
ձևր և դրա
հետ
միասին
զինվորական
և քաղաքացիական
մարմիններում
ծառայող
թեև
փոք­
րաթիվ,
բայց
ազդեցիկ
պաշտոնեությոլնր,
որն իր բնակարանային
պահանջ­
ներով
էր հանդես
դալիս։
Մելիքական
շրջանում,
թե
1826—1828
թթ. պարս­
կական
պատերազմից
առաջ
և թե՛ հետո,
կառավարոլթյոլնր
հարկադրված
էը
տեղում
պահել
զորամասեր։
Սենատոր
Հանի
օրենքի
գործադրությունից
ան­
միջապես
հետո
շատացավ
ոստիկանական
և դատական
պաշտոնավարների
թիվը,
կանոնավորվում
էր ֆինանսական
ծառայությունր,
կարգի
էր
բերվում
փոստ֊հեռագրատունը,
գավաոապետին
կից գործող
պետական
ապարատն
իռ
խիստ
կենտրոնացմ՛ամբ
բարդանում
էր։ Գավառապետի
նստավայրր՝
Գորիս
գյուղն՛՝
իր սյունանման
ժայռաբուրգերի
մեջ սեղմված
նեղ
տարածությունով
հարմարություն
չէր
րնձեռում
այդ
բազմազան
պետական
հիմնարկների
հա֊
մարւ
ինչպես
և արագ
բազմացող
առևտրական
պահեստների
և
խանութների
համար;
Նեղվածք
էր նաև
այն արհեստանոցների
համար,
որոնք
սպասարկում
էին տեղական
բնակիչների
աճող
պետքերր։
Կյանքը
հրամայորեն
թելադրում
4
Գորիս
գյուղր
XIX
ղ. սկզբներին
ա ռ ա ջ ա վ ո ր
ռազմակայան
էր պ ա ր ս կ ա կ ա ն
սահմանա–
ԳՐլխի
մոտ։
«1826
թ.
հուլիսին
պարսիկների
հանկարծակի
ներխուժման
ժ ա մ ա ն ա կ
Գորիսում
գտնվում
էին
42֊
րդ
ե գ ե ր ա կ ա ն
գնդի
երեք
վաշտերն
երկու
թնդանոթներով,
նազիմկա
ենթագրն–
՚/
ապետի
հրամանատարության
ներքո։
Իմանալով
Աբաս֊Միրզայի
մ ի ուժեղ
զորախմբի
ներ­
խուժման
մասին՝
ռուսական
զորաբաժինր
սկսեց
նահանջել
դ ե պ ի
Շուշի,
բայց
շուտով
չորս
կողմից
շ ր ջ ա պ ա տ վ ա ծ
էր
թվով
կ ր կ ն ա պ ա տ ի կ
գերազանցող
թշնամոլց։
Զինվորները
հերոսաբար
կռվում
էին,
Սպանվածների
թիվը
մեծ
էր։
Կենդանի
մնացած
սպաներն
ու
զինվորները
գրեթե
բոլորն
է լ վ ի ր ա վ ո ր վ ա ծ
էին։
Զորաբաժինր
հ ա ր կ ա դ ր վ ա ծ
էր
անձնատուր
լ ի ն ե լ ։
Գերիներր
տար­
վեցին
Պարսկաստան,
որտեղից
ազատվեցին
1828
թ.
Թուրքմենչայի դաշնագրության
համաձայն»,-
«
Ո
Յ Ա Տ Ո – » Յ 8
« « « « «
Յ
ՏյաԸՅՕտւոօյւեՇճՕ» 176.»
Ո Յ
1914.,
էջ
376։
Տ ք
Fonds A.R.A.M