կր գավառում
ուժեղ և կանոնավորված
կենտրոնավայր
ունենալու
տնհրաժեշ֊
տությունր։
Այդ կարիքին
բավարարություն
տալու
կոչված
էր Գորիս
քաղաքը,
որի
հիմնադրությունը
տեղացիք
վերադրում
են Կարաև
գավառապետի
նախա­
ձեռնության
ր։
Պատմում
են, որ գավառի
համար
հարմար
կենտրոն
ստեղծելու
մտքով
տարված՝
Կարաևը
մերձավոր
պաշտոնյաների
և վստահություն
վայելող
կալ­
վածատերերի
ու առևտրականների
ուղեկցությամբ
մի մեծ
ձիավոր
խմբով
շրջել է հատուկ
այդ նպատակով
գավառի
զանազան
կողմերր
և այցելած
վաւ–
րերից
ոչ մեկր չի հավանել։
Վերադառնալիս
ուշ գիշերով
խումբը
հասնում
է
Գորիս
գյուղը։
Ձիավորների
աչքի
առջև
բացվում
էր գյուղի
առջև գետակի
աջ
ափին
փռվող
հարթությունր,
որը նիրհում
էր իր մեղմ
սարալանջերի
մեջ
լրիվ
լուսնի
թանձր
շողերով
ողողված։
Այս հրապարակի
վրա
ուրբաթ
օրվա
տոնա­
վաճառներին
հավաքվում
էին շրջակա
գյուղերից
և հեռավոր
վայրերից,
նույն­
իսկ
Նախիջևանից,
Շուշուց,
Մեղրոլց
եկած
ուղտերի,
ձիերի,
ջորիների
քարա–
վաններր
բրդի,
բոժոժի,
կաշվի
հակերով,
պտուղների
ք թ օ ց ն է ր ա վ ,
Մոսկվայի
ապրանքների
կապոցներով,
ծախու
անասունով,
արհեստավորներր
դուրս էին
բերում
իրենց
կարած
փափախներր,
կոշիկներր,
թամքերր,
այս ու
այնտեղ
սարքվում
էին գՀոլղական
դ ա լ | ա ք ն է ր ը ։
Գավառապետր
և նրան
ուղեկցող
ձիա֊
վորներր
հիացած
կանգ են առնում
այս հրապարակի
առջև,
որտեղ
արդեն
հատ-հատ
սկսել էին կառուցվել
առանձին
տներ,
խանութներ,
արհեստանոց­
ներ։
Տեղնուտեղը
միաձայն
որոշվում
է քաղաքը
այդտեղ
հիմնել։
Սակայն
հիմնելիք
քաղաքի
համար
վայրի
րնտրոլթյան
հարցում
կրկին
Գորիսին
առաջնություն
տալր
բացատրվում
է ոչ թե «լուսնյակի
շողերի
տակ
նիրհող»
հրապարակի
գեղեցկությամբ,
այլ ավելի
ռեալ
նշանակություն
ունե­
ցող
հանգամանքներով,
որոնք
թելադրել
էին ռուսական
իշխանության
ա
յ գ
կետի վրա կանգ
առնելու
թե՛ կայազորի
և թե կենտրոնացվող
գավառի
վար­
չական
մարմինների
տեղավորման
համար։
Արդեն
ռուսական
տիրապետու­
թյան
հաստատվելուց
առաջ,
Գորիսր
սկսել
էր բարձրանալ
որպես
կարևոր
ճանապարհների
հանգույց։
Այդտեղով,
ինչպես
և այսօր
արևմուտքից-արևելք
ուղղությամբ,
Նախիջևանից
Սիսիանի
(
Բիչենաղի
լեռնանցքով)
և Հայոց ձո­
րից (Գարալագյազից)
Որոտանի
(
Քոչբեկի)
լեռնանցքով
անցնում
է ճ ա ն ա պ տ ր ֊
հր, ապա
Շահի֊յոլով
Մուզանի
դաշտր
դուրս
գալու
համար։
Խորին
հնոլթյու֊
^ՒՅ
Ա
Տ Դ
ճանապարհով
տեղւսփոխվում
էր Նախիջևանի
քարե
աղր։
Այս աղի
ճանապարհը
հատված
էր այս կետում
հարավից-հյուսիս
ձգվող
այլ
ճանա֊
ւղարհով,
որր գալիս էր Մեղրոլց
Տաշտոլնոլ
(
Դիբագլոլի)
լեռնանցքով
և Ագու­
լիս
Օրդոլբադից
Կապուտջոլղի
լեռնանցքով
միանում
էր Փիրգոոլդանի
Ողջի
(
Օխչի)
գյուղի
տակ՝
փոխադրվում
էր Գետաթաղի
վրա
յով
(
Բաղաբերդի
մո­
տով)
և Կ յամ
բ ի լ լեռան
ստորոտով
հասնում
էր Տաթև, իսկ այնտեղից
շարու­
նակվում
էր Սատանի
կամրջով
Որոտնա
դետի
մյուս
ափր
անցնելու
համար։
ճանապարհր
Լալիձոր֊Շինոլհայրի
(
Շնեհերի)
գյուղերի
վերևով
Եռաբլրի
(
Ուչթափալարի)
սարահարթով
բերում
էր Գորիս
և այնտեղից
տանում
Մոլ֊
ղան, իսկ Ղարաբաղի
խանության
հիմնվելուց
հետո՝
Փանահ
խանի
օրից,
Թթու ջրի լեռնանցքով
այժմյան
Լեռնային
Ղարաբաղր
և խանանիստ
Շուշի
՛
Լ ա լ ա ն
(
ամրոցր)։
Այս հարավային
ճանապարհն
առանձնապես
կարևորություն
ստացավ
XIV ղ. կեսերին։
Նրանով
Պարսկաստանի
և Հնդկաստանի
ապրանք–
։92
Fonds A.R.A.M