ո ս գ ս է ր ր ,
և մանավանդկա\էո(1
հեռացնել
գյուղից
ղուրս։
Տներից
գրեթե ոչ մեկը–
բակ
չունի և հաճախակի
պարսպապատված
էլ չի լինում։
Որպես
բակ
ծառա­
յում է ավելի
ներքև
զետեղված
տ ա ն կտոլրր
կամ դուրս
ցցված
ժայռը։
Ձո­
րերի մեջ ապաստանած
գյուղի
բնակիչր
և ջրով է ապահովված,
և՛
սարահար­
թի վրա
սուլող
քամիներից
է պաշտպանված,
պաշտպանված
է նաև
թշնամի­
ների
հարձակումից։
Երթևեկությունն
այդ ձորերի
մեջ վերից վար, վարից
վեր
հեշտ
չէ. նույնպես
ձորի մի կողմից
մյուսն
անցնելը։
Գյոլղերր
իրար հետ հա­
րաբերություն
են պահպանում
ոչ այնքան
ձորի
միջով, այլ մեծ մասամբ
ել­
նելով
սարահարթը
և սարահարթի
վրայով
առաջ
գնալով։
1931
թ.
երկրաշար–
ժից հետո
Հալիձորի,
Շինոլհայրի
(
Շնեհերի)
և Խոտի
միջև
ճանապարհը
ձորի
միջով
կտրվել
էր ձորափից
վայր
գլորված
քարաբեկորների
շնորհիվ։
Զորի
միջով
ամեն
հաղորդակցություն
կապել
մեծ դժվարություն
չի
ներկայաց­
նում։
Այսպես,
հին Խնածախ
գյուղի
ձորում
կառուցված
են ուղին
կապող
պաշտպանական
երկշար
պարիսպներ։
Ջորի մեկ ափից
մյուսը
փոխադրվողը
ոչ պակաս
դժվարությունների
է հանդիպում։
Այսօր
էլ Րարձրավան
(
Երի֊
ցաթոլմբ)
գյուղի
բնակիչներն
իրենց
դիմացը
զետեղված
հայրենի
Հալիձոր
գյուղը
գնալու
համար,
որտեղից
իրենք
փոխադրվել
են ձորի աջ ափին
ավելի
ընդարձակ
հողերի
վրա,
անցնում
են ոչ թե ուղիղ
գետի
վրայով,
այլ գերա­
դասում
են շեղվել
կարճ
գծից և
երկարացնել
ճանապարհր՝
վտանգավոր
վայրէջքից
և վերելքից
խույս
տալու
համար։
Զորի մեջ ապաստանած
ղանգե–
զուրցին
իրեն
ապահով
է համարում
նաև սարահարթի
վրայից
հարձակումից,
որովհետև
վայրէջքր
այնտեղից
հնարավոր
է միայն
մի երկու
տեղով, այն էլ
չափազանց
դյուրին
է անանցանելի
դարձնել։
Թե որչափ
երբեմն
դժվարին
է
վձ յրէջքը
տափաստանից
գրեթե
ուղղաձիգ
ձորակողով,
ցույց
են տալիս
այս­
պիսի
դեպքերը։
Վերջին
երկրաշարժի
ժամանակ
Հալիձոր
և Քարահունջ
գյու­
ղերում
ձորի
վերին
քերծերից
պոկ եկած
ժայռաբեկորները
թռել են
վերևից
վար և մի շարք
տների
վրայով՝
գյուղի
ամբողջ
լայնությամբ
և առանց
շեն­
քերին
վնասելոլ
դադար
են առել
շենքերի
շարքի
տակ,
ձորի
հատակին
մոտ։
Այսպիսի
ուղղաձիգ
պատերի
մեջ իր տունը
ա մ փ ո փ ա ծ մի խնձորեսկցի
կամ
մի
հալիձորցի
իրավունք
ուներ իր գյուղի
տեղը
համարել
պ ն դ օ օ ՜ ։
Վերջին
երկրաշարժից
հետո
նոր շինարարության
ժամանակ
Շինոլհայրի
և Խնձորեսկի
ձորից
վեր՝
սարահարթի
վրա
կառուցվել
են նոր ձևի
շենքեր։
Նույնիսկ
փորձել
են նրանց
մեջ բնակարաններ
և դպրոց
զետեղելու։
Սակայն
այդ
շենքերր,
մանավանդ
Խնձո ր ե սկում,
ամեն
կողմից
բաց
լինելով
քամիների
առջև,
այնքան
էլ չեն գրավում
տեղական
բնակիչներին։
Սիսիանում
գյուղերը
հնարավորություն
ունեն
իրենց
բնակելի
և տնտե­
սական
շենքերին
ավելի
արձակ
տարածություն
տրամադրելու
լայն
բացվող
հովիտների
հանգիստ
իջնող
լանջերի
վրա։ Այդ հովիտները
միայն
իրենց
վե­
րին
մասերումն
են փոխվում
նեղ,
բայց
կրկին
մեղմ
խոնարհվող
լանջեր
ունե­
ցող
ձորերի։
Աղբյուրները
բխում
են բավական
բարձրադիր
կետերից
և
գյոլ
ղացի
աղջիկը
ուսին դատարկ
կուժով
բարձրանալիս
չի ճնշվում
նրա
ծանրու­
թյան տակ. ջրով
լցրած
կուժր
ուսած՝ նա ոչ թե բարձրանում
է դեպի
տուն,
որպես
օրինակ
Խնձորեսկում
ապրող
նրա ընկերուհին,
այլ իջնում։
Տները
ձգտում են
առանձնանալ
պարսպապատ
բակերի
մեջ, ուր դուրս են գալիս
և
գ օ մ է ւ փ
ու
՚
է ա ր ա գ ն է ր ի
դռները։
Գ օ մ է ր ր
ավելի
ընդարձակ
են և ավելի
լուսավոր,
կսւլէրր
87
Fonds A.R.A.M