մնահարոլթյան,
փոխվել
է միբարձր
սլան։
Այգ սյան
գլխին
պառկած
է
մնա֊
ցել
ււլալո,
տալով
ամբողջ
սյունին
մի հսկայական
սեղանի
տեսք։
Ս ա ր ա ֊
հարթի
այս արևելյան
հատվածում
աղբյուրները
բխում
են ձորերի
հատակին
մոտիկ
շերտերից,
և գյուղացի
աղջիկը
ջուր
բերելու
համար
ստիպված
է շատ
ներքև
իջնել և ծանր
կուժն
ուսած՝
ձորի
ղրեթե
զառիթափ
կողով
բարձրանալ։
Միայն
մի տեղ ջրերը
ղուրս են պրծել
ավելի
բարձր
կետից։
Դա
Գորիսի գ ե ֊
տահովտի
Ակներ
(
հին Վարարակն)
աղբյուրն
է, որի ջուրը 932 թվին
Տ աթե փ
վ ա ն ք ի
վանահայր
Հակոբ
եպիսկոպոսն
իր կառուցած
առվով
տարել՝
հասցրել
էր
մինչև
Որոտնա
ձորի մեջ վանքին
պատկանող
Ցաքուտ
կոչված
հողամասը՝՝
այգիները
ջրելու
համար։
Այժմ
Ակների
ջուրը տարված
է խողովակներով
Գո
րիս
քաղաքր։
Հակառակ
Լոռի գավառին,
որտեղ
գյուղերր
խույս են տալիս
Դեբեդ
գ ե տ ի
ձորից և զետեղված
են նրա քարաղլխին
փռվող
տափերի
վրա,
Բուն
Զանգե֊
զուրի
գյուղերը
խորր
մտնում
են ձորերի
մեջ և կպչում
նրանց
կողերին։
Այս­
պես
Որոտան
գետի
ձորի
ձախ
ափին
իրար
քովեքով
ծվարած
Հալիձորր,.
Շինոլհայրր
(
Շնեհերր)
և Խոտր, իսկ նրա ձախակողմյան
վտակների
ձորերում՝
Գորիսի
դետահովտում
հին Գորիս
գյոլզր
և Վերիշենր
(
Երիշենր)
և
Քարահոլն֊
ջր,
Խնձորեսկր
և Ջորաշենր
(
Գերուն,
Գորրն,
Կյորոլն)—
նույնանուն
ձորե­
րում,
քարաշեն
Խնածախը,
Տեղը,
Հագարոլ
գետի
վտակների
ձորերում։
Այս
գյուղերում
տների
մի խոշոր
մասր
ծ ի ծ Լ ւ ւ ն ա կ ի
բ ն է ր ի
պես
ծեվւված
է
ձորի
կողին
առանց
որևէ
կանոնավորության՝
քմահաճ
ելևէջ
շավիղներով
իրար հետ
միացած։
նրանցից
շատերն
իրենց
ետևի
կեսերով
խրվում
են մայր
ժայռի մեջ,
որպես
քարայրներ։
Կան և ամբողջովին
քարայր
ներկայացնող
բնակարաններ՝
I Ո Ր ա ա ա կ ն է ւ ՛ ։
Այս տեսակետով
առանձնապես
հետաքրքրական
է
Խնձորեսկը,
որտեղ
տները
խումբ֊խումբ
կուչ են եկած
այս կամ այն լեռնախորշում՝
մեծ
մասամբ
ազգակցական
անցյալով
իրար
հետ շաղկապված։
Այղ
պատճառով
Խնձորեսկի
թաղերն
և երբեմն
իրենց
ամրոլթյոլններր
կրում են մեծ
մասամբ
տոհմական
անուններ*։
նեղ, մեկ վեր, մեկ վար,
երբեմն
աջ, երբեմն
ձախ, մի
տեղ
ժայռի
գլխով,
մյուս տեղ հարևանի
կտուրի
վրայով
ելնող
իջնող
շառա­
վիղների
ցանցր
կարծես
գրկել
կպցրել
է ձորի
ժայռոտ
կողին
գյուղի
քարե,
փայտե,
կավե
գորշ
զանգվածը,
այս ու այնտեղ
բացվում
են
ք Ո Ր ա ա ա կ ն է ր ի
բերանները
և երբեմն
կանաչին
են տալիս
հատ-հատ
ծառերի
փոշոտ
սաղարթ­
ները։
Նույնպիսի
քըր ա ս ւ ա կ ն է րի
կուտակումներ
են Խնձորեսկից
ավելի
լայն
ձո­
րերում
ծվարած
Գորիս ր՝ հին գյուղը,
Տեղը,
Խնածախը,
որոնք
համեմատաբար–
նոր
ժամանակներում
են դուրս
եկել
ձորերի
խորքից,
բայց այդ գյոլղերումն
էլ
տեղի
նեղվածությունը
հարկադրել
է անասնապահական
շենքերր՝
էւօմէւ՚Ո, մ ա ~
*
Տաթևի եպիսկոպոսը
ջուրը
ղնել էր Սյունիքի տեր Փիչիպպոս
իշխանից, վճարելով 12 Հա­
զար դրամ և մի պատվական
գոհար ումեծ ծախքով և աշխատությամբ
առուն
պեղել՝
անեծքով
արգելք
գնելով
Հալիձորի, Խոտի, Շնեհերի և Նորի գյուղացոց՝ այգ ջրից օգտվելու։ Այդ առուն
1292
թ. նորոգվեց
Հովհաննես
արքեպիսկոպոսի
ջանքերով։ Դրա մասին
հիշեցնում է առվի
կող­
քին բնական
ժայռաբեկորի
վրա փորագրված
արձանագրությունը։
Այդ առուն
ժողովուրդը կո­
չում է
Քէշիշ-արխ-Քաոանաւի աոու։
Ցաքուտը
վերանվանվել
է Վարդուտ։
Տե՛ս
ՕրԱելւան Ստ.,.
անդ, գլ. ԽԹ և
Ե. 1,ալայեան,
Նիսիան, էջ 39։
2
Արչանց, Կատվանց, Բրզանանց
(
Բրղանի՝
դդում),
Բոզունց
ձոր (Բող՝ սպիտակավուն)
,
Դագալունց
բերդը (որտեղ
սպանվել է Մխիթար սպարապետր),
որի դիմացն է Ջանունց
բերդը–
86
Fonds A.R.A.M