.
կիրառվում
ա
յ դ վնասումների
առաջն
առնելու
նպատակով
և քօչդ
չէր
ենթարկ֊
վում
կանոնավորման
և կազմակերպչական
կարգավորման։
Այսպես՝
Սրաշեն
քՔիլիսաքենդ)
և Շիկահող
(
Շխավազ)
գյուդերի
ծերունիներր
պատմում
են՛*,
որ
Զ
աս
գելանի
և
Մ ինջևանի
թուրքերն
ամառը
բարձրանում
էին
Խուստոլփի
արոտավայրերր;
Ք օ շ վ օ ր ն է ւ փ ց
ամեն
մի խումբ
սովորություն
ուներ
իջևանե֊
լոլ
ճամփին
մի որոշ
տեղ,
որր
այս դաշտում,
որր
այն
աղբյուրի
մոտ։
Սովո֊
րաբար
թուրքերն
ունենում
էին
գյուղում
ք ի ր վ ա ն է ր
(
բարեկամներ)։
Անցնելու
միջոցին
նրանց
այգիների
պտուղներից
և տան
հավերից
թուրքր
օգտվում
էր և
փոխարենր
սարից
ուղարկում
էր նրանց
պանիր,
յ ո ւ ղ և այլ
կաթնամթերք,
երբեմն
և ոչխարի
մորթի
և բարդ։
Այսպիսով
մի հայտնի
հավասարակշռության
մեջ
էր դրվում
երկու
կողմերի
հարաբերոլթյոլնր
և գյուղը
պաշտպանվում
էր
1
օ չ ւ | օ ր ն է ւ ՝ ր
անսանձ
թալանից
և կողոպուտից։
Սակայն
պատահում
էր և
այն֊
պես,
որ թուրքերն
երկար
էին
մնում
դյուզի
հողերում
և սար
բարձրանալն
ուշանում
էր,
մինչև
որ
գյուղի
սահմաններում
կերր
վերջանում
էր և
դյոլղի
տավարի
համար
բան
չէր
մնում։
Աշնանր՝
սարից
իջնելիս՝
ք օ չ վ օ ր ն է ր ը
չէին
շտապում
իջնել
ցածրադիր
արոտավայրերը,
երկար
կանգ
էին
առնում
գյուղի
մոտ
և իրենց
օ ր ա ն է ր ր
ձգելով
հնձած
արտերում՝
այստեղ
անասունը
արտ֊
ծացնում։
Մի տարի,
դա
90-
ական
թվականների
վերջերքն
էր,
ձմեռը
շուտ
էր հասել,
ձյունը
սարերում
շուտ
էր եկել
և
ք օ չ վ օ ւ – ն է ւ ՝ ր
հարկադրված
էին
սո­
վորական
ժամկետից
ավելի
վաղ
իջնելու,
երբ հայկական
գյուղերում
արտերի
ունձր
դեռ ավարտված
չէր։
Հայերից
շատերը
արագացրին
իրենց
հոլնձր,
իսկ
Շիկահողի
բնակիչներր
որոշեցին
զինված
կանգնել
ճամփաների
երկու
կողմերում
և
թ ո ւ յ լ չտալ
ք օ չ վ օ ւ ՝ ն է ր ի ն
գյուղի
մերձակայքում
կանգ
առնելու.
Այդպես
էլ լինում
է, խումբ֊խումբ
հետզհետե
հեռանում
էին։
Բայց
գյուղից
բավականին
հեռանալոլց
հետո
նրանք
մ տածում
են, որ ապագա
յ ո ւ մ ն
էլ
հա֊
յերն
արգելք
կլինեն
իրենց
հողերի
վրա
ք օ շ վ օ ւ ՚ ն է ր ր
հոտերի
կանգ
առնելուն,
հավաքվում
են և միացած
ուժերով
հարձակվում
շիկահողեցոց
վրա։
Տեղի
է
ունենում
զինված
ընդհարում։
Թուրքերը
ետ
են մղվում,
բայց
արտերի
մի
մասր
վնասված
է լինում։
Հայերը
դիմում
են դատարանին
և վնասը՝
մոտ
1500
ռ.
պահանջում։
Մեջ
են ընկնում
միջնորդներր,
տուգանքը
չեն վերցնում,
որ
թ ը շ ֊
նամությունը
ապագայում
չշարունակվի,
բայց
պայման
է դրվում,
որ
թուրքերը
սար
բարձրանան
ոչ թե
գյուղի
կամ
արտերի
միջով,
այլ
կողմնակի
ճանա­
պարհներով
և հսկողություն
կազմակերպվի
ք օ չ ի
բարձրանալու
և իջնելու
մի­
ջոցին։
Այսպիսով,
դյուզը
ինքն
էր հնար
որոնում
տարբեր
ձևի
տնտեսություններ
վարող
երկու
ազգությունների
փոխհարաբերությունները
կարգավորելու
հա­
մար։
Ցարական
կառավարությունը
կտրուկ
միջոցներ
ձեռք
չէր
առնում
նրանց
խաղաղ
համակեցությանը
խանդարող
պատճառներր
վերացնելու։
Ընդհակա­
ռակը՝
ցարական
կառավարությունն
իր դեմ
ուղղած
հեղափոխական
տրամա­
դրությունների
զարգացումը
կանդնեցնելոլ
և անդրկովկա
ս յան
ժողովուրդ֊
ների
մեջ ինքնավարական
ձգտումներն
արդելակելոլ
նպատակով)
ամեն
կերպ
խորացնում
և սրում
էր այդ տնտեսական
բնույթ
կրող
պատճառները։
Ցարա­
կան
կառավարությունն
օգտաղործում
էր դրա
համար
և կրոնական
հակադրոլ-
թյուններր
և այն,
որ
Զ
ա
^գեզոլրում
էլ ծադող
կապիտալիստական
կարգերր
մեծացնում
և ամրացնում
էին գավառական
կյանքի
մեջ
հայերի
գրաված
դիր֊
•՝•
Մ ե ս բ ո պ
արքեպ.
Տ ե ր
Մովսիսյանի
վկայությամբ։
78
"
I
Fonds A.R.A.M