գլխավորապես
խաշնարածությամբ
պարապող
բնակիչներր
որոնում
էին թե
իրենց՝
և թե՛ իրենց
հոտերի
համար
կարճատև
ձմեռվա
ամիսներին
ժամանա֊
կավոր
ապաստարան։
Այսօր
էլ այդ գյուղակներում
բնակարաններից
մի խո֊
շոր մասր
կառուցված
են անփույթ
կերպով
և ամառր
դատարկ
մնալով՝
քայ֊
քայվում
են և աշնանր
խնամքով
չեն նորոգվում։
Մինչդեռ
այնտեղ,
որտեղ
թուրք
բնակչությունն
ավելի
ա զ ա տ հրապարակների
վրա, առավելապես
Սի֊
սիանում
Եռա
բլուր
(
Ուչթավսսլար)
սարահարթի
վրա և Կապանի
հանքավայ­
րերի
մերձակայքում,
ավելի
շուտ է անցել
հողամշակության,
շենքերն
ավելի
հաստահիմն
են,
մ ա ո ա ն ն է ւ փ ն , մ ա ր ա ղ ն է ւ փ ն
և
ղ օ մ է ւ փ ն
հատկացված
է րն֊
զարձակ
տեղ և ներքին
սարքավորումն
էլ ավելի
է ենթարկված
հողագործ
հայ–
հարևանության
աղդեցությանր։
Բնորոշ
է, որ թուրք
բնակչությունն
արդեն
XIX դ. սկզբներին
վաղուց
կորցրած
էր իր նախկին,
մ ի ջ ի ն ա ս ի ա կ ա ն ծ ա գ մ ա ն
մասին
հիշողությունր
1
է
իրեն
համարում
էր հնուց
բնիկ
տեղական
ժողովուրդ։
Խախտված
էին նաև
նրանց
վ ա ղ ե մ ի ց ե ղ ա կ ց ա կ ա ն կ ա պ ե ր ը ։
Թեև այսօր
էլ Կապանում
և
Աիսիա֊
նում մի քանի
թուրք
գյուղեր
իրենց
համարում
են
Ս ո ւ ֆ լ ո ւ ն ե ր ի
ցեղից, իսկ
Գեղվա
ձորում՝
Դ ա ր զ ա լ ի ն ե ւ փ
և
Ս ա ր ա լ լ ի ն ե ւ փ
կամ Բասուտի
հովտում՝
հ ա –
ղ ա ր լ ի ն ե ր ի
ցեղից
առաջացած,
սակայն
արդեն
XIX դ, երկրորդ
կեսում
այդ
ցեղակցական
մերձավորությունից
ոչ մի ցեղական
միացող
սրբություն
կամ
ցեղական
տոնի
հիշատակ,
ցեղակցական
պարտականությունների
ոչ մի մնա­
ցորդ,
բացի
այն բանից,
որ միևնույն
ցեղական
ծագում
ունեցող
սարվորները
տակավին
աշխատում
էին սարում
իրենց
օբաներր
խփել
իրարից
ոչ
հեռու։
նախորդ
ժամանակաշրջանում
տեղի
ունեցած
փոխադրությունները՝
Արաքսէ
այս և այն ափը, Նախիջևանի
կողմերից
Աանգեզուրի
լեռնաշղթայով
արևելք և
կրկին ետ,
Մուզանի
դաշտից,
ա ն ջ ա տ ֊ ա ն ջ ա տ
մանր
խմբակցություններով,
առան
ձին ֊առան
ձին առաջնորդների
ղեկավարությամբ,
վաղուց
խախտել
ու
կտրել
էին ցեղակցական
կապերր,
որոնց
վերականգնելու
համար
արդեն
բա­
ցակայում
էին նպաստավոր
պայմաններ։
Ցեղակցական
կապերի
քայքայումր
պիտի
որ որոշ
չ ա փ ո վ
մեջտեղից
վերացներ
այն միջնորմներից
մեկր,
որոնք
բաժանում
էին թուրք
բնակչու–
թյանր
հայկականից,
որր վաղուց
ապրել
մոռացել
էր տոհմատիրական
ցե­
ղապետական
կարգերը։
Սակայն
գյոլղայնացման,
ձմեռանոցներից
գյուղերին,
ք օ չ վ ո ր
անասնապահությունից
նստակյաց
հողամշակությանն
անցնելու
պրո­
ցեսի
դանդաղություն
ր և ուշացումը
ուժեղ
խոչընդոտ
էին հանդիսանում
երկու
ազգությունների
մերձեցման
համար։
Հաղորդակցության
գլխավոր
ճանա­
պարհներից
մեկուսացած,
Գանձակի
նահանգի
ամենից
ավելի
կենտրոնական
իշխանության
աչքից
հեռացած
գավառում,
Հանգեզոլրում
շատ
ավելի,
քան
թե Անդրկովկասի
մի այլ մասում,
որքան
էլ արդեն
ավելի
քան
վեցդարյան֊
հարևանոլթյոլնն
իրար
մերձեցրած
լիներ
երկու
ազգություններին,
այնուամե­
նայնիվ
նրանց
տնտեսական
ապրելակերպի
տարբերությունն
այնպիսի
հա­
կասություններ
էր առաջացնում,
որոնք
սրում
էին նրանց
փոխհարաբերոլ֊
թյուններր,
քանի որ սար բարձրացող
և սարից
իջնող
թուրք
ք օ չ վ օ ր ն է ր ն ,
անց֊
նելով
հայկական,
ինչպես
և արդեն
հողագործության
անցած
թուրքական
գյուղերի
արտերի
և այգիների
միջով՛
մեծ վնասներ
էին պատճառում
վեր­
ջիններին։
Պետության
կողմից
շատ
թ ո ւ յ լ և սակավարդյուն
միջոցներ
էին
Fonds A.R.A.M