կիրառում
կայսերական
քաղաքականության,
որի
համաձայն
Փոքր
Կովկասի
գրեթե
բոլոր
լեռնանցքների
մոտ
հաստատվում
էին ռուսական
ղաղոլթներ։
Այսպես
էր Լոռուց՝
դեպի
Շիրակ,
Դիլիջանից՝
դեպի
Փամբակ
և
Արարատյան
յգաշտր,
Զեգամի
հովտից՝
դեպի
Սևանա
ավաղանր
տանող
լեռնանցքների
մոտ։
ն ո ւ յ ն ծրագրով
Սիսիանի
(
Բիչանաղի)
լեռնանցքի
արևմտյան
կողմում,
նախիջևանի
գետի
վերնագավառում,
հիմնվեց
Կարմ արինովկա
ռուսական
գյուղը։
Բարիսովկայի
ռուսների
կուլտուրական
ա զդե ցությոլն
ր շրջակա
հայ
և թրքական
գյուղերի
վրա
չափազանց
սահմանափակ
էր, մանավանդ
եթե
համեմատելու
լինենք
Լոռում
և Դիլիջանի
երկու
լեռնանցքների
մոտ
զետեղ֊
ված
ռուսական
գյուղերի
այն
բազմակողմանի
ազդեցության
հետ,
որր
նրանք
ունեցան
հարևան
հայ
բնակչության
տնտեսական
ձևերի
և կենցաղի
վրա։
Տեղական
երկու
հին
ազգությունների
մեջ
կատարվում
էր
կենցաղի
ձևափոխություն
թե
ներս ում
և թե արտաքին
փոխհարաբերությունների
մեջ։
Ձմեռանոցների
մի խոշոր
մասր
վեր
էր ածվում
մշտական
դյուղերի
և
լեռ֊
նային
ք օ չ վ օ ր ն է ւ փ
արոտավայրերր
դրվում
էին
որոշ
սահմանների
մեջ։
Ս ա ֊
կայն
այդ
պրոցեսր
րն թանում
էր նախասովետական
շրջանում
չափազանց
դանդաղ։
1886
թ. Զանգեզոլրի
արքունի
գյուղացիների
տնտեսական
կացո=֊
թյունն
ուսումնասիրող
Ս. Աելինսկին
տալիս
է իր ժամանակվա
թրքական
կենցաղի
հետևյալ
սովորական
պատկերը՝*։
«
Գարնան
գալուն
պես,
չնչին
ցանքեր
կատարելուց
հետո,
թուրքը
բար֊
ձոլմ
է իր
էշին
ունեցած֊չունեցածր,
ամբողջ
գույքը,
որը կազմված
է
լինում
ա լ ա չ ո ւ խ ի ց
(
վրանից),
մի քանի
անկլեկ
պղնձներից,
պանրի
ու
յ ո ւ ղ ի
կիսա–
փտած
պարկերից
ու
տիկերից
և
շարժվում
է
իր հոտերի
հետ
սարերր;
Գյուղեր
կան,
որտեղ
բնակիչները
ձգում
են
իրենց
հյուղակները
ապրիլին
ե
վերադառնում
են
նոյեմբերի
կամ
դեկտեմբերի
սկզբներին,
երբ
դուրսը
ցուրտը
դառնում
է արդեն
անտանելի։
Ք օ չ վ օ ր
կյանքը
այնքան
սովորություն
է դարձած,
որ
յ ա յ լ ա ղ
են բարձրանում
նույնիսկ
այնպիսիները,
որոնք
բառիս
նշանակությամբ
մի գլուխ
անասուն
էլ չեն
ունենում։
Հաճախ
պատահել
եմ
Հորս-հինգ
հոգուց
բաղկացած
ընտանիքների,
որոնք
իրենց
վրա
տնային
իրերը
բարձած,
առանց
ա լ ա չ ո ւ խ ի
և հացի
պաշարի,
ձեռքին
երկու
երեք
հավ
բռնած
կամ
միակ
աքաղազր՝
սար
էին
դնում,
կարծես
դա
լիներ
գոյության
յանհրաժեշտ
պայման։
Եթե
հարցնում
էի,
թե՝
«
Ր՛րտեղ
պիտի
ապրեք,
քանի
որ
ա լ ա չ ո ւ խ
չունեք»,
նրանք
միամիտ֊միամիտ
պատասխանում
էին՝
«
Մի
կերպ
յոլա
կերթանք»։
Այսօր
էլ թե՛
Սիսիանում
և թե՛
Կապանում
և
Սիսիանի
(
Բարդուշատի)
յեռնաբազոլկի
հովիտների
վերնամ
ասերում
քիչ
չեն
այնպիսի
գյուղերը,
որոնք
մինչև
վերջին
տարիները
ոչ այլ ինչ էին,
եթե
ոչ
ն ո ւ յ ն
հին
ձմեռանոց֊
ները։
Այսպիսի
տեսարան
էին
ներկայացնում
Գեղին,
Քիրսը,
Քյոլրուտր՝
Գեղվա
գետի
ձորում,
Արիգետի
(
Այրիչայի)
հովտում՝
Մոլրխուզը,
Փուսակր,
Ալիշարր։
Այդտեղից
գարնան
բացվելուն
պես
դյուրին
է բարձրանալ
այդ
լեռնաբազուկի
բարձրադիր
ճոխ
արոտավայրերը,
ուր գալիս
են նաև
նախիջևանի
հանրապե­
տության
կողմից
թուրք
սարվորներր,
Այղ
գյուղերը
շարունակում
էին
ներ­
կայացնել
գերազանցորեն
ձմեռանոցներ,
որտեղ
մինչև
վերջին
տարիները
՚
տ
Նշված
աշխ.,
էջ
15։
76
Fonds A.R.A.M