սական
զորքերին
և մասնակցեց
նրանց
առաջխաղացման
միջոցին
տեղի՛
ունեցած
կռիվներին։
Ռուսական
կառավարությունը
մ ի քանի
անգամ
փորձ արավ, թեև
միշտ
տարտամ,
ենթարկելու
մահալական
մելիքների
իրավասությանր
գյուղերի
և
գյոլղախմբերի
մասնավոր
մելիքներին,
նույնպես
և թուրք
կալվածատերերին
և ձմեռանոցների
առաջնորդներին,
մյուս
կողմից՝
որոշ չափով
կալվածատե­
րերից
անկախ
և ինքնավար
դրություն
ստեղծելու
գյուղական
համայնքների–
համար,
սակայն
այս փորձերը
չէին
ունենում
դրական
հետևանքներ։
Գավառը
կառավարվում
էր հիմնականում
նախկին
եղանակով։
ճիշտ
է՝ բազմաթիվ
և.
բազմատեսակ
տոլրքերր,
որ գյոլղացիությունր
վճարում
էր խանական
ռեժի­
մ ի օրով, կամ վերացվեցին,
կամ վերածվեցին
ավելի
պարզ և որոշ
ձևերի,
սակայն
թ ո ւ ր ք բ ե կ ե ր ի , բ ե կ գ ւ ս դ ա ն ե ր ի , ա ղ ա լ ա ր ն ե ր ի ի ր ա վ ո ւ ն ք ն ե ր ը
մնացին–
աոաջվա
պես խճճված,
բազմաձև,
խախուտ
հիմնավորված,
անորոշ։
Այս կա­
ցությունը
բարդանում
էր թե պարսկական
պատերազմի
բռնկումից
առաջ և թե
Թ ո լ ր ք մ ե ն շ ա յ ի դ ա շ ն ա գ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը
կնքելուց
հետո այն պատճառով,
որ
ռուսա­
կան
կառավարությունը
չափազանց
զգուշությամբ
էր մոտենում
մահմեդա­
կան
բնակչության
ղեկավար
շերտերի
իրավունքներին,
խարխափելով
իր գոր­
ծում նոր պետական
պայմանների
հետ այդ իրավունքները
համաձայնեցնելու,
հարցում,
երկյուղ
կրելով
իր դեմ գրգռելու
այդ
շերտերր,
մանավանդ,
որ
պարսկասեր
տրամադրություններով
տակավին
ապրողների
թիվր
նրանց
մեջ՛
քիչ
չէր>
ինչպես
դա ակներև
եղավ
մանավանդ
վերջին
պատերազմի
ընթաց­
քում։
Կառավարություն
ը հետևելով
խանական
ժամանակների
օրինակին՝
նույնիսկ
շարունակում
էր կալվածքներ
բաժանել
այն
թ ո ւ ր ք բ ե կ ե ր ի ն
և
ա ղ ա ­
լ ա ր ն ե ր ի ն ,
որոնք
ավելի
էին ցուցաբերում
իրենց
հավատարմ՛ությոլնր։
Այս–
պիսով
Զանգեզուրում
թրքական
հո ղա տիրություն
ր
րնղարձակվում
էր, մեծ
մասամբ
ի հաշիվ
արքունի
հողերի,
որովհետև
ամեն
կերպ
խուսափում
էին–
հայաբնակ
հողերր
մահմեդական
կալվածատիրոջր
ենթարկելուց։
Այդ
հողա­
տիրությունն
ու հողօգտագործումր այդ երկու
տասնամյակներում
ավելի
ամ֊
րս՛պնդվում
էր և իրավական
հիմքի
վրա հաստատվում
նաև այն
պատճառով–
որ ձմեռանոցների
առաջնորդներր
ցմահ
անփովախ
էին մնում և իրենց
իրա­
վունքներն
անց էին կացնում
ժառանգներին,
չնայելով
որ հաճախակի
դեպ­
քերում
այդ իրավունքները
խաների
օրով
շնորհված
էին լինում
նրանց
միայն–
ժամանակավորապես
և մեծ մասամբ
ոչ իբրև
ժառանգական
արտոնություն։
Այսպիսով
տարեցտարի
հասունանում
և ամրանում
էր այն
մտայնությունը,
որ այդ հողերն
իրենց
անպայման
սեփականությունն
են։ Միաժամանակ
նոր
կառավարությունը
չկարողացս՚վ
պահպանել
իր հեղինակությունն
այն
բարձ­
րության
վրա, որ նա ձեռք էր բերել
Անդրկովկասում
հաստատման
սկզբի
տասնամյակներում։
Պրովինցիայի
կ ո մ ե ն դ ա ն տ ի , գ ա վ ա ո ա պ ե տ ն ե ր ի և. դ ա ս ե –
դ ա տ ե լ ն ե ր ի
շարքերում
տեղ էին գրավում
բազմաթիվ
այնպիսի
պաշտոնյա­
ներ,
որոնք
ծաղրալի
էին դարձնում
ո ո ւ ս ա կ ա ն
դ ա կ ո ն ՝
օրենք
բառերը։
Այսպես
Սամադ-Սոլլթանը,
մ ի
ք օ չ վ օ ր
համայնքի
առաջնորդ,
երբ նրան
վա­
խեցնում
էին կարանտինը
խախտողների
դեմ
ուղղած
գ ա կ ո ն ո վ ,
իրավունք
.
ուներ պատասխանելու,
խ փ ե
լ Ո
վ իր գրպանին.
«
Ես լավ գիտեմ
ո ո ւ ս ա կ ա ն
գ ա կ ո ն ը ,
փառք
Աստծու՝
նրանից
բավական
ունեմ իմ
գրպանում»՝՝՛։
1 0
«
Ճա
՝
ե1, 006բ38Տե16
1
<.38ՃՅՅՇ«010
ճբճ60ՐբՅՓ
»16
Շ«010 Տ0ծաՇՇ«610». 7.
V I I I ,
^ 9
215.
68
Fonds A.R.A.M