հայ և թուրք
բնակչության
վրա, իսկ ձմեռանոցներում
ապրողները
հաճախա­
կի
միայն
որոշ
ծառայություններ
էին կատարում
կալվածատերերի
և
իրենց
առաջնորդ
բեկերի
համար։
Այսպես
օրինակ՝
Ռուստամ
֊
բեկի
ձմեռանոցներում
ապրողները
պետո
ւթյանր
ոչինչ
չէին
վճարում
և զբաղված
էին կա լվա
ծ ա տ ի րոջր
պատկանող
խոշոր և մանր
անասունների
հոտերը,
նախիրներր
և ձիերի
երա­
մակները
արածացնելով
և դրա համար
նրանից
երբեմն
ստանում
էին նաև
դրամական
վարձատրություն,
հաց և
հագուստ։
Այսպիսով,
XIX դ. առաջին
քառորդում
Զանգեզոլրի
բնակչոլթյոլնր
թե ըստ
խտության,
թե ըստ ազգային
կազմի
և թե՛ ըստ կենցաղի
և պետական
պար­
տականությունների
բաշխման՝
չէր ներկայացնում
բոլոր
մահալներում
միանը–
ման
միասնություն,
ինչպիսի
պատկեր
որ նա ուներ
մինչև
XIII
դ.
սկզբները,
երբ այստեղ
մշտական
բնակություն
հաստատեց
Ասիայի
խորքերից
ներս թա­
փանցած
թոլրք-մոնղոլական
տարրր, որբ ոչ միայն իր մարդաբանական
հատ­
կանիշներով,
այլև իր տնտեսական
պրիմիտիվ
զարգացումով
և իր
հասա֊
ր ա կ ա կ ա ն ֊ պ ե տ ա կ ա ն
կենսաձևերով
և թե իր գաղափարախոսությամբ
ու
կուլտուրական
ցածր
մակարդակով
չափազանց
տարբերվում
էր
տեղական
բնակիչներից։
Թեև մ ահա լական
կարգերը
մի մնացորդ
էին հնուց
տեղում
ձևա­
վորված
ավանդական
կարգերի,
որոնք
րնդհարվեցին
նորեկների
բերած
ցե֊
ղապետական
իրավահասկացողության
հետ, սակայն
նրանք
այնքան
ուժեղ
չհանդիսացան,
որ օրգանապես
իրենց
ենթարկեին
նաև նորամուտ
էթնիկ
տար­
րը։
Աչքի էր րնկնում
այն իրողոլթյոլնր,
որ մելիքների
իրավասությանն
են­
թարկվում
էր գլխավորապես
նստակյաց
բնակչություն
ը, որր բաղկացած
էր
առավելապես
հայ գյուղացիությունից
և շատ
ավելի
սահմանափակ
չափով
նաև
թուրքական
տարրի
այն փոքրամասնությունից,
որր արդեն
հաստատ
նստել էր գյուղական
բնույթ
ստացած
բնակավայրերում
և անցել
էր առավե­
լապես
հողամշակությանը։
Ինչ վերաբերում
էր այդ տարրի
մեծագույն
մա­
սին, նրա վրա գրեթե չէր տարածվում
մ ահա
լա կան
մելիքների
իրավասու­
թյունը և ձմեռանոցների
բնա կչոլթյունր,
անասնապահ
և
ք օ չ վ օ ւ ՝ ,
ճան աչում
էր ավելի իր թուրք
կալվածատերերի
և իր համայնքի
առաջնորդներին,
քան
թե մահալական
մելիքների
իշխանությունը։
Այս հեղինակությունը
որոշ չա­
փով
շաղկապված
էր մելիքական
տան
հնության
հետ։
Կային շատ
հին և
նրանց
կողքին
համեմատաբար
նոր ծագում
ունեցող
տներ։
Աճանան֊Թուրք
մահալի
մելիք
Ստեփանր
նոր էր սկիզբ
դնում
վարչական
տան
15
։
Նա կառա­
վարում
էր մելիք
Լուսեյին–՛Լուլի
«
տեսչության
ներքո»,
որն ավագ էր ևորն
անշուշտ
իր մ ե լիքություն
ր վարում
էր ժառանգական
իրավունքով։
Ա՝ ահալա­
կան
մելիքներր,
ինչպես
և առանձին
դյուղա
խմ բերին
ր, իրենց
իշխանությունը
փոխան
ցում էին ժառանգներին,
թեև յուրաքանչյուր
անգամ
պահանջվում
էր
խանի
հաստատումր
տ ա լ ա ո ա յ օ ւ | :
Սակայն
երևի
առանձնապես
կարևոր
հան֊
՝"
Այսպիսի
առաջնորդների
դերում
էին, բացի
Ղասում֊բեկի
ընտանիքի
անդամներից,
հարավում՝
Բաղաբյոլրտի
մահալոլմ
Տոլշմալ
֊
բեկերը,
որոնցից
մեկը,
Հաջի֊
Մահմեդը,
նստում
Լր
Սոֆալի,
մյուսը՝
Մոլշ
մալա֊բ
եկր
Սարալլի,
երրորդը՝
Հուսեյին–
բեկը,
Խոջա ֊Մ ուս ա խ լ ի
ձմե­
ռանոցում։
Հ ա ջ ի ֊ Ա ղ ա լ ա ր ֊ բ ե կ ի
ազդեցությունը
հանել
էր
Մելիք֊
Ս ավր ա զբե կյաննե
ր ի
տունը
նրանց
տոհմական
քնից՝
Անգեղակոթից,
որտեղ
մելիք
Ս ա ֆ ր ա զ ր
հ ա վ ա ք ե լ էր գավառի
մելիք֊
՛
սերին
1699
թ. Իսրայել
Օրոլ
բ ե ր ա ծ
ծրագիրր
քննելու
համար.
այդ
տունր
տ ե ղ ա փ ո խ վ ե լ
էր
Ղարաքիլի
սա։
1
Տ
Ըստ
տեղում
պահպանված
ավանդության,
որր պ ա տ մ վ ո ւ մ
է նաև
Մ ելիք– Փ արս ա դ ա ն ֊
յանների
ընտանիքների
մեջ։
Fonds A.R.A.M