Ոչ
միայն
1820-
ական
թթ., այլև
այն ժամանակ,
երբ
Թ ա ր ք մ ե ն չ ա յ ի դ ա շ ­
ն ա գ ր ո ւ թ յ ա ն
զորությամբ
Երևանի
և Նախիջևանի
խանութ
յուններր
1828
թ,
միացվեցին
Ռուսաստանի
հետ,
մեծ
նշանակություն
էր տրվում
Շուշուց
Գո֊
րիսով֊Բռնակոթով,
Աիսիան
(
Բիչանաղ)
և ապա
դեպի
Նախիջևան
տանող
ճա­
նապարհին,
որր ճանաչված
է իբրև
Թիֆլիսից
դեպի
Բ՚ավրիզ
տանող
ամենա–
կարճր։
Այս ճանապարհր
դյուրացնելով
առևտոլրր
երկու
պետությունների
միջև,
նաև
«
այն
հարմարությունն
էր ներկայացնում,
որ Շոլշում
տեղավորված
զորամասերը
հնարավորություն
կունենան
խոտով
իրենց
ապահովել
Զանգե–
զուրի
մ տհալում,
որտեղ
րնդարձակ
խ օ տ հ ա ր ք ն է ր
են և կլիման
առողջ
է
ս
»։
Այդ
ուղին
բազմ՛ամ՚արղացնելր
ռուսական
քաղաքականության
հերթական
խնդիրներից
մեկն
էր
դառնում։
թե ինչ լիազորություններով
և պարտականություններով
էին օժտված
մա֊
հալական
մելիքներր,
հատկապես
Զան դե զուրում,
այղ հարցին
պատասխանե­
լու համար
առանձին
աղբյուրներ
չունենք,
դրա
մասին
մի
հասկացողություն
կարող
է տալ
այն կարգր,
որր
գոյություն
ուներ
Երևանի
և Նախիջևանի
խա­
նությունների
մեջ և բավական
հանգամանորեն
նկարագրված
է Շոպենի
նշա­
նավոր
աշխատության
մեջ, որր նվիրված
է այդ
նոր նվաճված
երկրների
տըն–
տեսական,
հասարակական,
քաղաքական
կացոլթյանր
ռուսական
տիրապե­
տության
հաստատման
միջոցին
12
։
Մահալական
մելիքր
պիտի՝
1.
Առանձին
դյուզերի
միջև
բաշխեր
այն
պարտավորություններր՝
դրա­
մական
և աշխատանքային,
որի չափր
որոշում
էր խանը
ամբողջ
մահալի
հա­
մար։
2.
Հարկադրեր
բնակիչներին
կանոնավոր
վճարել
տոլրքերր։
3.
Պաշտպաներ
մահալր
ամեն
արտաքին
հարձակումից։
4.
Քններ
գյուղերի
և առանձին
բնակիչների
միջև
ծագող
վեճերր
և
պաշ֊
տոնատար
անձանց
դեմ հարուցած
մ ե ղա դրանքն
եր ր:
5.
Ե կատար
ածեր դատական
վճիռներր;
6.
Որոներ,
ձերբակալեր
և համապատասխան
դատի
հանձներ
ավազակ֊
ներին
և հասարակական
ապահովոլթյոլնր
վտանգող
հանցագործներին
և
ա յ լ ն
1 3
։
Այս պարտականություններից
մ ի քանիսր
անցնում
էին
կալվածատի֊
րական
կամ
բեկերի
կառավարության
ր շնորհված
գյուղերում
այդ
գյուղերի
կալվածատերերին
կամ
կառավարող
բեկերին։
Գյուղերում
վարչական
կազ֊
մակերպոլթյունր
ներկայացված
էր
ք օ խ վ ա ն է ր օ վ , ք է թ խ ո ւ դ ա ն է ր օ վ
կամ
գ յ ո լ ֊
ղական
մելիքներով,
որոնց
սովորաբար
կարգում
էր կամ
մահալական
մ ե լ ի ֊
քը, կալվածատերը
կամ
տեղական
մասնավոր
մելիքր։
Գյուզական
տ ա ն ո ւ տ է ր –
ն է ր ի
պաշտոնր
հաճախ
անցնում
էր
ժառանգաբար։
Խանական
պաշտոնյաներից
ոչ ոք չէր ստանում
վարձատրություն,
այլ
ուներ
առանձին
եկամուտներ,
որոնք
գոյանում
էին
տուրքերի
միջոցով,
որ
բազմազան
անունների
տակ
վճարում
էր
գյուղացին։
Մոգիլևսկոլ
և
Երմոլով
2֊
րդի
զեկուցագրի
մեջ
մեկ֊մեկ
բերված
է այդ
տուրքերի
րնդարձակ
ցանկր։
Նրանցից
մեծագույն
մասր
րնկնում
էր գլխավորապես
նստակյաց
գյուղերի
11
« 0 6
օ Յ բ 6
« « 6
բօօշոււօտճ
հոււյլշոա
33 1
<381<330«»,
X.
111,
էջ
266.
1 2
ԼԱօոտհւ
ա&.
1.8.,
1՜1
շ1՚օբւ«6<։ւա& ոտա;ո՝Ւա«
շ օ շ յ օ ո ո ա
.
ձբւ^տաշւաս օ6յւՅօւ« տօ տթտ^ււ
Ոբ«Շ063»1169«3 66 X
Բ 0 Շ 6 » « ,
Ըյթ. 986 « Ը.1. €թ. «Օ603թ. թՕՕՇ. 8յ13«. 33 1^381<330ք.1»,
X.
I I ,
էջ
354
և
հաջորդ։
1 3
Հմմա.
1.80.
ՈՏա<,0
8.
Ո.,
ՐթՅ>1<«ՅՒ16ճ06
>՚Ոբ38յ16««6
331
<381<ՅՅե61Ա,
էջ
138.
56
Fonds A.R.A.M