վոլմ
էր և հարևան
Բարգուշատ
և Բաղաբյոլրտ
մահալներում,
թեև որպես
դեռ։
դատ
դանդաղ
դրսևորվող
պրոցես։
Աչդ
ներգաղթը
ավելացնում
էր թուրք
տար­
րի տեսակարար
կշիռր
երկրի
բնակչության
մեջ,
միաժամանակ
մեծացնում
էր դեռ հաստատաբնակ
կենցաղին
չանցած
ա զդա
բն ակութ
յան
թիվր>
Այսպես՝
Փիսիան,
Չավնդոլր
և Բաղաբյուրտ
մահսւլներում
ձմեռանոցների՝
ւ լ շ լ ա ղ ն է ր ի –
Թիվը
հասնում
էր
35֊
ի,
այսինքն
ամբողջ
գավառում
եղած
այդ
կարգի
65
բնակավայրերի
կեսին,
մյուս
կեսր
զետեղված
էր Սիսիանի
և Տաթևի
մահալ֊
ների
Եռաբլոլր
(
Ուչթափալար)
սարահարթի
և կից
Ղարաբաղի
հրաբխային
բարձրավանդակի
լանջերին,
առավելապես
Ղ,ասոլմ֊բեկի
րնտանիքի
անդամ­
ներին
պատկանող
հողերի
վրա,
որտեղ
կային
միայն
այդ
րնտանիքի
հետ
կապված
26
ձմեռանոցներ։
Թուրքական
տարրր
գերազանցորեն
ձմեռանոց–
ներումն
էր զետեղված
և խմբված
էր իր ցեղապետների՝
ը ն կ ե ր ի
շուրջր,
որոնց
անունով
հաճախակի
կոչվում
էին ռուսական
անմիջական
կառավարության
հաստատման
միջոցին
Սիսիանի
աջափնյա,
Տաթևի
ավելի
հարթավայր
տարա­
ծությունները
և Կյուպարայի
ու Աճանան֊Թուրք
մ՛տհալները,
այսինքն՝
Բար–
գոլշատի
լեռնաբազուկին
անմիջապես
կպած
շրջաններր։
Հարավային
ավեր­
ված,
ամայացած
գոտուն
(
զոնային)
համապատասխանում
էր
հյուսիսում
մի
այլ
նման
գոտի
սկսած
Սիսիանի
(
Բիչանաղի)
լեռնանցքից
մինչև
Գորիսի
հո­
վիտը։
Այստեղ
շրջանը
բազմ
ամ ա րղա
ցն ե լու նպատաէլով
շատ
ճիգ
էր թավ։ եւ
կապիտան
Հաջի-Աղալար-բեկը
զեռ
Մեհտի֊՚Հոլլի
խանության
օրով՝
դուրս
բերելով
բնակիչներ
Աանգեզուրի
լեռնաշղթայի
արևմուտքից,
գլխավորապես
Նախիջևանի
և մասամբ
Երևանի
խանություններից,
որոնք
դեռևս
մնում
էին
պարսկական
պետության
հովանավորության
տակ։
Նա աշխատում
էր թե
վե­
րադարձնել
այս
կողմերից
վերջին
տարիները
հեռացած
թուրք
գյուղացիներիս
և թե բերել
նոր գաղթականներ,
մանավանդ
Նախիջևանից
և Երևանի
խանու­
թյան
Շարուր
գավառից,
որտեղ
առանձնապես
զարզացած
էր
բրնձա
բուծոլ֊
թյունր;
Նրա
այս
գործունեությունն
է, որ առանձնապես
խրախուսվում
էր
ռու­
սական
կառավարության
կողմից,
ինչպես
և
ն ո ւ յ ն քաղաքականոլթյանր
հե­
տևող
Սիսիանի
մելիք
Թանգունը,
որր
երկու
կամուրջ
էր կառուցել
Որոտան։
(
Բազարչայ)
գետի
վրա
և մի քարվանսարա
Սարվարդ
լեռան
տակ
Սիսիանի–
(
Բիչանաղի)
լեռնանցքի
մոտ։
Թվում
է, թե դրա
համար
է, որ գեներալ
Կոտ֊
լյարևսկին
միջնորդել
էր Ս՛եհ տ ի ֊ ՚ Հ ո ւ լ ի ֊ խ ան ի առջև
Հաջի֊Աղալար֊բեկին
նոր
կալվածքների
նվիրմամբ
պարգևատրելու։
Այդ
վերաբնակեցում
ր բացի
այն,,
որ թուլացնում
էր Նախիջևանի
և Երևանի
խաներին
տնտեսապես,
նաև
ստեղ­
ծում
էր վստահելի
հենարաններ
ռուսական
զորքերի
առաջխաղացման
համար–
Զանգեզոլրից
դեպի
Արարատյան
դաշտը
10
։
1 0
Հ ե տ ա ք ր ք ր ա կ ա ն
է,
որ
աչս
Հ աջի
֊
Աղալար–
բեկ ր չհրաժարվելով
իրեն
նվիրված
կ ա մ
հո­
րից
ժառանգություն
ստացած
հողերից
և
գյուղերից,
հենց
որ
սկսեց
գործել
Մոգիլևսկոլ
և
Եր–
մոլով
2֊
բդի
մասնաժողովր,
հ ա յ տ ա ր ա ր ե ց ,
որ
ինքը
հոժարությամբ
հրաժարվում
է
այս
տուր­
քերից,
մ ա ն ա վ ա ն դ
քալանթարլրղից,
որ
ստանում
էր
Սիսիանից
և այլ
մահալներից,
«
ն ա խ ա տ ե ս ­
նելով,
որ ռ ո ւ ս ա կ ա ն
կ ա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա ն
օրով,
որը
ուժ
և ամեն
հնարավորություն
ունի
՚
Հարաբաղի
րնակիչներին
թշնամական
հարձակումներից
պաշտ
պ ա ն ե լու,
այս
մահալր,
որր
մի
ժ ա մ ա ն ա կ
֊ 000
ծուխ
բնակիչ
է
ունեցել,
կարող
է
կրկին
իր
նախկին
ծաղկյալ
վիճակը
վ ե ր ա կ ա ն գ ն ե լ
ար­
տ ա ս ա հ մ ա ն ի ց
հին
բնակիչներին
վերադարձնելով
և
պետությանը
մեծ
օգուտներ
տ ա բ ։
Երևի
նա
լավ
հասկանում
էր,
որ
Ղաւ-աբալփ պրովինցիայում
թ ո ւ յ լ
չի
տրվի
մասնավոր
մարդկանցդ
հավլյքԼլ
իրենց
օգտին
և ս ե փ ա կ ա ն ե լ
պետական
եկամուտներր
և ավելի
խոհեմություն
էր
հա­
մարել
հոժարակամ
անել
այն,
ինչ
որ
բոլոր
ուրիշ
վ ե ր ա ց վ ա ծ
(
Շիրվանի
և
Շաքիի)
խանու­
թյուններում
ռ ո ւ ս ա կ ա ն
կ ա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա ն
հ ա ր կ ա դ ր ա ն ք ո վ
էր
կատարվում։
55
Fonds A.R.A.M