•
տեր
էր ընդարձակ
կալվածքների,
գլխավորապես
Վերին
Սիսիանում՝
Անգե–
ղակոթի,
Սիսիանի
(
Ս՚իսավանի֊Ղարաքիլիսա
չի),
Շաքիի,
ինչպես
և
Տ ա թ ն փ
«
մ ա հ ա լ ի
վերնագավառում՝
Զաբուխի.
մյուսը՝
Հաջի-Բեղլար֊բեկր,
մ ա հ ա լ ի
քրդական
վայրերում՝
Ջիջիմլիի,
երրորդը՝
կապիտան
Ռուստամ֊բե
կր՝
այնպի­
սի
խոշոր
գյուղերում,
ինչպիսին
էին
Կոռնրձորր
և Խանածախր
(
Քեշիշքեն–
պ֊ը),
որոնք
Տ ա թ ե փ մ ա հ ա լ ի
սահմ
աններումն
էին, որտեղ
Տեղն
էլ
պատկանում
էր Ռուստամ-բեկի
որդի
Ասատ֊բեկին,
իսկ
Ռուստամ֊բեկի
մոր կալվածքն
էր
Յերիշեն՛
(
Գեդիշա
)
հայկական
գյուղը։
Այս
ընտանիքը
բավականին
մեծ
դեր
էր խաղում
ամբողջ
Եռաբլրի
(
Ուչթափալարի)
սարահարթի
և հարևան
՚
Հարա–
բաղի
հրաբխային
բարձրավանդակի
վրա,
որտեղ
գրեթե,
բ ա ց ա ռ ա պ ե ս
նրանց
էին
անմիջապես
ենթարկվում
բազմաթիվ
թրքական*
և քրդական
ձմեռանոց֊
ձեր։
Այս
ընտանիքից
մանավանդ
Հաջի-Աղալար֊բեկը,
որը
ուներ
նաև
ռու­
սական
կապիտանի
տիտղոս,
ստացել
էր մեծ
հեղինակություն
Մեհտի֊՚Հուլի
խանին
մատուցած
ծառայության
համար։
նա «ստացել
էր որպես
սեփականու­
թ յ ո ւ ն նաև
ամբողջ
Ս ի ս ի ա ն ի մ ա հ ա լ ը »
3
։
նրա
կալվածքներր
րն դարձա
կվել
էին
մեծ
հռչակ
վայելող
ռուսական
գեներալ
Կոտլյարևսկոլ
միջնորդությամբ։
Նրան
զիջված
էին ժառանգաբար
մ ի քանի
պետական
տուրքերն,
օրինակ՝
ք ա լ ա ն –
թ ա ր լ ո ղ ո
Տաթևի,
Կյուպարայի
և Աճան
ան
թուրք
մ տհալներից,
երկու
ձիավոր
պահանջելու
իրավոլնքր
Գորիսից,
6
արոր
մեկ
ամսով
Խնձորեսկից
Կոլբաթ֊
լիի
հողերր
վարելու
համար։
Այսպիսի
ազդեցիկ
կալվածատիրոջ
ներկայու­
թյունը
մահալում
չափազանց
թուլացնում
էր մահալի
մելիքի
իրավասությունը;
նույնպիսի
խառնաշփոթություն
էր մտցնում
նաև
մասնավոր
մելիքների
առ֊
կայությունը
մահալի
առանձին
գյուղերում,
օրինակ՝
Գորիսում,
որտեղ
կա­
ռավարում
էր
մելիք
Հարությոլնր։
Այսպիսի
դրություն
տեղի
ուներ
ոչ
միայն
Սիսիանի
և Տաթևի,
այլև
մնացած
մահալներում։
Մահալը
չէր
ներկայացնում
վարչական
ամբողջություն
և մահալական
մելիքի
իրավասությունը
հավասա­
րապես
չէր տարածվում
մահալի
բոլոր
մասերում,
ինչպես
նաև
մ ահալում
ապ~
բող
բոլոր
ազգությունների
վրա։
Մինչդեռ
հայ
բնակչությունը
կառավարվում
էր
և դատվում
դարերի
ընթացքում
տեղական
պատմական
պայմաններում
մշակված
իրավահաս
կա ց ողոլթյամբ,
թուրք
և քուրդ
բնակչությունը
դեռ
ուժեղ
պահպանում
էր իր դրսից
բերած
ցեղական
կազմակերպչական
ձևերը
և
ըստ
մահմեդական
իրավունքի՝
դատական
գործերում
ղեկավարվում
էր
շ ա ր ի ա թ ո վ ։
Ըստ
Մոգիլևսկոլ
և Երմոլով
2-
րղի
նկարագրության
հնարավոր
է գծել
այն
ժաման ակվա
մահալների
քարտեզը*։
Ս ի ս ի ա ն ի մ ա հ ա լ .
մելիքը
նստում
էր Բռնակոթ
գյուղում.
1823
թվականին
մելիք
Թանգին
էր։
Մահալը
ընդգրկում
էր
նաև
Ախլաթանը,
Ղըզըլշաֆակր֊
Տ
Ւլարը,
Արավուսը
(
Սաֆար
Ալի
կամ
Շահարջի
2-
րդը),
Ուղը,
Ուռուտը,
Դաստակերտը,
այսինքն՝
դեպի
Որոտան
(
Բազարչայ)
բացվող
աջակողմյան
Գետահովիտները,
այստեղ
9
գյուղերում
զետեղված
էին 203
ծ ա խ ՝
ընտանիք,
"
րոնցից
103-
ը
հայ և 100-ը
թուրք։
՚ ՚
Ր 8
» 3 *
յ ւ 6
> 8 3 ա » » ա
«
օոօ&ւ^ 36\այա« ոօւօաօւտտոտօ
ոօՀտւբա
տ օօ6շ786
«8
օշռ>
յՀ.լ\ադ–հու–
յ13թ֊66«\՚».
4
Տ ե ՛ ս կ ք վ ա ծ
քարտեզը։
Հեղինակը
չի
հասցրել
գծելու
(
Ծան.
խմբ)։
Հեղինակը
«
թուրք,,
բ ա ռ ի
տակ
նկատի
ունի
այժմյան
ադրբեջանցիներին։
Խմբ.,
51
Fonds A.R.A.M