որը
մի թամքոցով
անջատվում
է շերտի
դեպի
հյուսիս
լայնացող
զանգվածից*
կառուցված
են հոյակապ
ամրություններ՝
կազմելով
մի անընդհատ
զիծ ան­
հարթ
հրապարակի
արևմտյան
և հյուսիսային
կողմերով,
որտեղով
թշնամի՛՛։
կկարողանար
ելնել և մտնել
քարաբլրի
գադաթր։
Այգ պարիսպներին
համա­
պատասխանող
և բերդի
օղակը
արևելքից
լրացնող
գիծր
գրեթե չի
ամրացված
արհեստական
կառուցումներով։
Այդ կողմից
քարաբլուրը
ուղղաձիգ
գահա֊
միժում է վար, դեպի
լեռնային
գետակի
խորացրած
ձորը,
ելնելու
համար
ոտ­
նատեղ
չթողնելով,
միայն
այնտեղ,
որտեղ
քերծերի
գլխին
ցից-ցից
ատամնե­
րի
միջև
մնում են արանքներ,
այդ արանքները
լցված
են մասնակի
պարիսպ­
ներով
և ետևից՝
հող ու
քարով։
Բաղաբերդի
պարիսպները
շարված
են ամուր
կրաշաղախով
միազանգ­
ված, արտաքուստ
կոպիտ
տաշած
քարերով,
առանց
շարք֊շարք
դասավո­
րության,
երեսր
ն ո ւ յ ն ամուր
շաղախով
սվաղված
է և այդպիսով
վեր մա֊
գըլցելը
անհնարին
է դարձած։
Պ արիսպների
տակր,
ներսից,
բոլոր
փոսերն ու
խորդուբորդ
տեղերը
լցված
են հողով և քարով,
պաշտպանվողներին
իրար հետ
հարաբերություն
պահպանելու
և արագ մի տեղից
մյուսը
անցնելու
դյուրու­
թյուն
րնձեռելու
համար։
Աշտարակներր
կանոնավոր
կիսաշրջաններով
բավական
առաջ են քաշված
պարիսպների
ընդհանուր
գծից։
Հյուսիսային
պա­
տի մեջ այժմ
եղած
բացվածքր
եղել է բերդի
միակ
մուտքը։
Պարիսպներով
ընդգրկած
հրապարակի
վրա
շենքերի
հետքերը
ծածկվել
են դարերի
րնթացքում
հողի
հաստ
շերտով։
Այս ու այնտեղ
շտապ
կիտված
են քարակույտեր,
որոնք
սակայն
նոր իրադարձությունների
գործ են և ծառա­
յել են որպես
դիրքեր
թուրք
ազգաբնակության
համար
դաշնակցության
կա­
ռավարության
չարաբաստիկ
տարիներին։
Պարիսպների
վրա
երեում
են
ռըմ֊
բակոծության
հետքեր,
որին այդ դիրքերր
ենթարկվելիս
են եղել
դիմացի
լ ե ֊
ռան գագաթին՝
դաշնակցության
այս կողմերում
լիազոր
և ռազմական
ուժերի
առաջնորդ
կարգված
նժդեհի
կանգնեցրած
թնդանոթից։
Բաղաբերղր
այն աստիճան
անառիկ
էր համարվում,
որ սելջուկյան
իշ­
խանների
վերջին
վճռական
հարձակման
ժամանակ
1170
թ, այստեղ
էին տե­
ղափոխված
գավառի
բոլոր
վանքերից,
նաև Տաթևից,
բոլոր
ձեռագրերր,
ս պ ա ս ֊
ներր,
հարստությունները,
ոսկեղենը,
արծաթեղենն
ու թանկագին
մանվածք­
ները™,
Բաղաբերդի
բարձրադիր
ամ բութ յուններր
պաշտպանում
էին ոչ
միայն
ա
յ դ ձորերի
Զորքի
խորքերր,
այլև այն կարևոր
ճանապարհր,
որր
պատմական
Աւ՝Ա|ւք|ւ՝
Մեղրոլ
շրջանի
միջով
գալով
Ուրմիո
լճի ավազանից
—
Թավրիզիղ
փոխադրվում
էր Դիբագլոլի
լեռնանցքով
Արեգան^ւ
կամ
Չավնդոլրի֊Մեղրու֊
Գյունեյի
լեռնաբազուկով
Բաղք և միանալով
այժմյան
Ողջի
(
Օխչի)
գյուղի
Փիրդոոլդան
սրբավայրի
մոտ Կապուտջուղի
(
Կապուտջիղի)
լեռնանցքով
արևմուտքից՝
Գողթնից,
այն է Ագոլլիսի
և Օրդոլբադի
կողմերից
եկող
ճանա֊
պարհի
հետ՝ միփոքր
տարածություն
ընթանում
էր Ողջի
(
Օխչի)
գետի
հոսան֊
քով վար, տեղափոխվում
էր նրա ձախակողմյան
օժանդակ
Գեղվա
գետի բե­
րանի
վրա
յով և Բաղաբերդի
տակով
ուղղվում
էր հյուսիս։
Գեղվա
գետի բե­
րանին
պահպանվել
է բ ա վ ա կ ա ն
խանգարված
վիճակի
մեջ գեղեցիկ
հին կա­
մուրջը,
որով
այսօր
էլ օգտվում
են երթևեկողներր։
ճանապարհր
շարունակվում
3 6
Օւ-քէլեան Ստ.,
գլ. ԿԱ, էշ
3 3 6 ։
43
Fonds A.R.A.M