նել հետևակներին։ Թեև քաղաքը ավերման ենթարկվեց,
«
բայց ի բերդն ոչ ինչ
կարացին ձեռնարկել, այլ գնացին անդրէն ի տեղի իւրեանց։ Ահա այս իս//
եղև սկիզբն
աւերման աշխարհին»...
Կապան քաղաքի
խղճուկ
մնացորդներն
են, որ այժմ երևում են թրքա֊
բընակ Ջրախոր
գյուղի մոտ և գյուղի
մեշ։ Այստեղ են գտնվում Կապանի հան–
քերի և ձուլարանի էլեկտրակայանի
գլխի շինություններր։
Ողջի (Օխչի) գետի
հովիտն այդտեղ
նեղանում է, լանջերը ստանում են զառիթափ
ապառաժների
բնույթ, ամրություններ իսկ որ «կապում
են)) կիրճր, հարավում րնդհոլպ
կըպ֊
չելով քարաժայռերին, իսկ հյուսիսում վերջանալով
արագավազ,
փրփրալի
գահավիժող գետի կտրած
ափին։
Միջին տարածությունը գրաված է
բլուրը,
որի մեկ և մյուս կողմով հարավից
հյուսիս ուղղությամբ
ձգվում էին պարիսպ֊
ներր, որոնց միայն հետքերն են այժմ նշմարվում։
Պարիսպների
հարավային
հատվածները
անցնում են դեպի քաղաքն
իջնող հեղեղատի փորած
ձորի
մյուււ
ափը և ընդհուպ կպչում սեպ բարձրացող
քարաժայռերին։
Պարզ երևում են
այժմյան ճանապարհի աջ և ձախ կողմերում քաղաքի դարպասի
մնացորդ֊
ներր։ Բլրի բարձր հրապարակի վրա գտնվում է ավերակ թաղակապ մի եկե֊
դեցի, նրանից
հ ա բա վ֊ ա րևմո լտքում՝ մի ավերակ
մատուռ։
Հին շենքերի աԱ
և այլ հետքեր խառնված են նոր գյուղի շենքերի հետ։ Գյուղացիք իրենց տների
համար օգտագործել են հին կառուցումների
քարերը՝ այն «մեծ աւարի
հեղե֊
դատն» որով—• ըստ պատմագրի— «օր մի յանկարծակի
մինչ կային
յանհո֊
գութեան
քաղաքացիքն))
...«
անիծեալ Չորթման վասն
քինուն իւր յեղակար֊
ծում ժամու
հեղալ ի վերայ
քաղաքին))™։
Հեղեղատն
լայն սկսվում է անմիջապես
ժայռերի տակից և
րնթանալով
քաղաքի
արևելյան
կողմով՝ նեղ վերջանում է;
Ջրախորի դիմաց, գետի ձախ ափին, մի ապառաժի վրա կառուցված
I;
աշտարակ֊դիտարան։
Մի այլ աշտարակ ցցված է ժայռերի
գլխին
գյուղից
հարավ֊ արևմ տ յան ուղղությամբ, իր բարձրությամբ
Բաղաբերգին
գրեթե հա­
վասար դիրքով։ Ավանդությամբ
պատմում են, որ այդ աշտարակը կապված է
եղել Բաղաբերդի հետ
Դ ^ շ է ՚ լ
0
^ ՝
1
Ղթ
ա
1
ո
վ> որով հաղորղակցություն
է պահպան­
վել ձորի վրա յով երկու ավւերի
միջև։
Շատ ավելի անառիկ է եղել «զապավէնն
ամենեցուն և զտեղի ապաստանի
ամուրն զԲաղա բերդ))
34
,
որին տեղացիք այժմ
Դավիթ Բեկի րերդ
անունն են տա֊
լիս, քանի որ XVIII
դ. սկզբի ժողովրդական
ապստամբության
այդ կազմա֊
կերպիչն ու առաջնորղր այղ տեղն էր րնտրել իր ռազմ ական
գործողություն֊
ների հենակետ։
Բերղր գտնվում է գրեթե Ջրախորի հանդեպ, հազիվ մի կես֊
երեք քառորդ կիլոմետր հեռավորության վրա, գետի հոսանքով վեր, դեռ չհա֊
սած Գեղվա գետի բերանին, սրա Ողջի (Օխչի) գետի մեջ թափվելուց
ներքև։
Այստեղ երկրակեղևի
հուժկու
նստվածքների
շերտերը
շրջված են և կանգ­
նեցրած են գրեթե ուղղաձիգ հյուսիսից հարավ ուղղությամբ
Ստուփն (Ներք՛ին)
Դիրսւթաղ
գյուղի արևմուտքով և հատվում են Ողջի (Օխչի) գետի փորած
ձորի
գլխին բարձրադիր,
մերկ ժայռոտ կողերով։ Այս ժայռերն են, որ պատմագիրը
հիշում է որպես
Բադակի ք ա ր
3
֊ ։
Այս
քարի
գլխին վեր ցցվող ողնաշարի վրա,
33
Օւ-յէլեան Ստ.,
Գլ., ԿԱ, էջ 333, 334։
34
Անդ., գլ. ԿԱ, էջ 335։
35
Անդ., գլ. Գ, և ԿԱ, էջ 13, 335,
42
Fonds A.R.A.M