էր Կապան քաղաքը, գետահովտի
նեղացող մասում, կապելով
երթևեկությունը
գետի հոսանքով վեր և վար։ Այդ հեռուները,
մանավանդ, լավ երևում են
* ) ,
Ո Ր դ ա լ ա յ ի
գլխին բարձրացող աշտարակի վրայից՝ երևում է Բաղաբերդը, որի
միջոցով հնարավոր էր, պայմանական
նշաններով և այլ ձևերով, կապ պահ֊
պանել և՛ կենտրոնական
հիմնական ամրոցի, և՛ ավելի խորր սփռված
դիրքերի
հետ։
Ղրւ՝ղալան
պսակում է մորեններով շրջապատված
կոնաձև
քարտլեռան
գագաթը։
Մինչև այսօր կանգուն
են նրա աշտարակավոր
պարիսպն երր, նե֊
տաձգոլթյան
համար թողած աչքերով, արևելյան և արևմտյան
դռներով։
Մեջ֊
տեղում ցրված են քարաշեն
տների հիմքեր։ Ջրամբարի
ջոլրր բերված
էր հե–
յլավոր աղբյուրներից։
Բերդից ավելի արևմուտք պահպանվել է, շատ ավելի
ավերված
վիճակի մեջ, մի այլ բերդ
—
Ղրղղալան՝ Աղջկաօնրդո։
Տեղական
ավանդությունը
ասում է, որ իշխանահայրր
բնակվելիս է եղել
Ղրրղալայում՝,
իսկ նրա գեղեցկադեմ
աղջիկր՝
՚
Հրզղալա յում: Աղջկան սիրահարված է
եղել
հարևան իշխանր, աղջիկն էլ նրան համակրելիս։ Բայց մի առիթով այդ իշխանը
դիպած է եղել հոր պատվին, Լ. հայրը հակառակ է կանգնել նրանց
ամուսնու֊
թյանր։
Աղջիկր օգնում է տղային
իրեն վւախցնելու։
Այս առիթով աղջկա հոր
1
ւ տղայի մեջ թշն ամ ութ յոլն ր փոխվել է բացարձակ
պատերազմի։
Տղայի
զոր֊
քը կանգնել էր Բաղաբերդի
դիմաց՝ լեռան գագաթի վրա։ Աղջիկր տեսնում է,
որ նա երբեք հաղթելու չէ հորր, գաղտնի հարաբերությունների
մեջ է մտնում
իր հոր հետ և իր ամուսնու գիտությամբ
մի կերպ համոզում է նրան իր բերդը
գալու տեսակցության՝
հորր և ամուսնուն
հաշտեցնելու ծածուկ
նպատակով։
Սակայն այստեղ տղան հոր համառությամբ գրգռված
սպանում է նրան։ Այ­
նուհետև երկու կողմերի մեջ կռիվր երկար է տևում։ Թե՛ մեկ և թե՛ մյուս
կող֊
մից շատ մարդ է զոհվում, մեծ արյուն է թափվում։
Կռվի դաշտր, որր
ձորի
խորքումն է, այսօր էլ կոչվում է
Ղ ա ն լ ի ֊ Ղ ա մին ՝ Արյան ա ր ա ։
Աղջիկր
թողնում
է Ղըզղալան և տեղափոխվում
՚
Հրրղալան։
Երկու բերդերը դարեր
շարունակ
վտանգի
օրերին պատսպարել
են իրենց պարիսպների
մեջ շրջակա
գյուղացի֊
ներին–՛
0
։
Լավ ամրացված էրնաև Կապան քաղաքը։ նրա ամուր պարիսպներն
ու
աշտարակներն
առիթ են տվել Ստեփաննոս
Օրբելյանին
31
կոչելու նրան
«
անա֊
ռիկն ի մարդկանէ»։ նա միայն մի կողմից էր չպարսպապատված,
այնտեղ,
որտեղ նա կպած էր ապառաժոտ
լեռան, որտեղից
«
անհնարին
գոլոյ
մտից
մարդկան»։
Թշնամին 1103 թ. միայն սուրալով և քարից քար գնալով
հան֊
կարծակի հարձակում ով կարողացավ ա յղտեղով
իջնել «րնդ մեծ աւարի հե­
ղեղատն ի քաղաքն, զի այն վայր ոչ էր պարսպափակ))
—
Ջրհա տի թաղ
կոչ­
ված քաղաքամասր՝
1
,
բանալ դեպի
Խնձորի գլուխ
բացվող
ղուռր և ներս
թող֊
3 0
Ափշան 1–,
Աիսական, էջ 276։
31
Անդ., գլ. ԿԱ;
–
2
Անդ., գլ, ԿԱ, էջ 334; Հագիվ թե կարելի է ենթադրել, որ այս Ջհուտի
թաղր ըստ Օրրել՜
յանի՝ Ջհաաթաղը,
հանդիսանում էր մի այնպիսի
թաղ, ինչպիսիները
հաճախ պատահում
էին
եվրոպական, մասնավորապես
մերձհռենոսյան
քաղաքներում
—(
յէտտո,
որի սահմաններից
դուրս
՚
րեաները
չէին կարող բնակվել;
Հայաստանում
նման
թշնամանքը
հրեաների
հանդեպ չկար ոչ
մի տեղ; Այդ թաղը առաջ էր եկել արևելքում տարածված
այն սովորությունից,
որը
թելադրում
էր հավատակիցներին
իրար
կողքի բնակվելու, մեծ մասամբ
իրենց աղոթատեղի
շուրջը։
Հայ­
կական քաղաքներում
նույնիսկ
նկատվում է, որ միևնույն
եկեղեցու
ծխականները
ձգտում են
բնակվել
հենց իրենց ծխական
եկեղեցու
թաղում, որը և կրում կ աչդ տաճարի
անունը։
41
Fonds A.R.A.M