մոտ։ Մեկն ամրացնում
էր երկու կից բլուրների դագաթներր,
մ լուս ր՝ նրանից
ավելի հյուսիս՝ Քեչաբերդ սարի գլուխր։ Ամրացված
էին և
Ուղ
գյուղի հանդեպ
հյուսիսային
կողմում բարձրացող
դագաթներր,
ինչպես
և
Վաղուդի
գյուղի
արևելյան
կողմում խոր
ձորի ափին բարձրացող
մեծ լեռան գագաթը
2
՝՛։
Այս
բոլոր բերդերի արհեստական
մասերր կառուցված
են շատ նախնական տեխ­
նիկայով։ Չկան տաշած քարով շարված
պարիսպներ,
ճարտարապետական
առանձին
նրբություններ,
խնամքով ձևավորված
բուրգեր։ Դրանք մեծ և փոքր
անտաշ քարերից զանդված պատեր են կիր ու ավազի ամուր շաղախով
իրար
հետ միաձուլված,
որոնք անքակտելի
կերպով կպցրած
են քարաժա
յռերին,
կարծես
նրանց բնական
մասը
լինեն,
Անշուշտ դարերի րնթացքում
անհրաժեշտություն
ր դրդած պիտի
լինի այդ
պաշտպանական
կառուցումների
մեջ րնդհանուր նպատակներով
շաղկապված
սիստեմ հաստատելու
և այղպիսով փոխադարձ
օգնությունր
դյուրացնելու;
Այդ սիստեմր չի եղել նախօրոք գիտակցորեն
մշակված
պլան, այլ
ինքնա֊
պաշտպանական
միջոցին դարերի փորձով
թելադրված
կայուն ցանց,
որր
լրացնում
էր առանձին
ժայռերի
գլխին վտանգի
ժամանակ շտապ
հիմնվող
դիրքերի և ձորերում ապառաժոտ
կողերի մեջ փորված քարանձավների,
քըրա–
տակնէւփ,
այդ պնդոցների
ընձեռած
հարմարությունները։
Ապագայի
ման­
րազնին
ուսումնասիրությանն
է վերապահվում
Զանգեղուրի
զանազան
ձորե­
րում, հովիտներում,
լեռնալանջերին,
լեռնագագաթներին
հայ
բնակչության
ինքնապաշտպանության
միջոցին գրաված
դիրքերի նկարագրությունը
և նրանց
մեջ
մի ժամանակ հաստատված
փոխադարձ
կապակցության
դրսևորում
ր։
Դա կլիներ մի կարևոր էջ հայ ժողովրդի ռազմական
արհեստի
պատմության։
Առայժմ
այդպիսի
մի սիստեմի
առկայոլթյոլնր
առանձնապես
ցայտուն կեր­
պով դրսևորվում է Ողջի (Օխչի) գետի հովտում, որտեղ պատմական
Բադք
գա­
վառում
Այունյաց թագավորների
վերջին ներկայացուցիչներր
համառ կռիվնե­
րով կարողացան
իրենց անկախոլթյունր
պաշտպանել
ամեն
կողմից
սեղմող
սելջուկյան
օղակի մեջ մինչև 1170 թ.։ Այդ սիստեմով հեռատես կերպով
դա­
սավորված արհեստական
ամրությունների
օգնությամբ
ամբողջանում
էին այն
պաշտպանական
հարմարությունները,
որ բնությունն
էր այստեղ
տրամադրում
ազատություն
սիրող
մարդուն։
Եթե Ողջոլ (Օխչոլ) հովտի բերանին գետի աջ ափին ղետեղված՝
Մելիք֊
Փարսադանյանների
տոհմական
հին ամրոցր՝
^ալիձորի բերդը,
համարելու
լինենք համեմատաբար
ավելի նոր ժամանակների
գործ՝
27
,
նրա
ռազմական
դերբ հնում պետք է վերագրել
նույն ձորի ձախ ափի բարձր դիրքին
բազմած,
այժմ
Ղրւ՚ղալա
կոչվող բերդին, որր գտնվում է գրեթե Լալիձորի բերդի դիմաց,
Շահարջիկ
գյուղին կից, որը Րաֆֆին իր «Դավիթ Բեկս վեպի մեջ
2
*
համարում
է Ստեփաննոս
Օրբելյանի հիշած
Աչաղա
29
գյուղը, Այղ բերդի
ամրություններից
դիտողի աչքի առջև բացվում
է ամբողջ հովիտր, մի կողմից՝ մինչև
այժմյան
Կապանի պղնձահանքերը,
մյուս կողմից՝ մինչև Ջրախորը, որտեղ
կառուցված
շ
6
Անդ.,
էջ 75, 84, 86, 92։
27
Ապագա
մանրաղնին
հետազոտությունը
կարող է ապացուցել,
որ այդ շենքր իր որոշ
մա­
սերով
կարող
էր պատկանել
և XII
դարին;
28
«
Դավիթ Բեկ», 1908, էջ 528,
Ափշան Ղ.,
Սիսական, էջ 276;
Գյուղը իր այժմյան
Քաղա­
քիկ
անունր
ստացել
է Կապան քաղաքին
հակադրելու
համար,
79
Օրքէլեան Սա.,
անդ., դլ. ԽԵ, էջ 239 և 518։
40
Fonds A.R.A.M