կական լեռնաշխարհին։
Պատմագիր Ստեփաննոս
Օրբելյանը՝ պարծենալով իր
հայրենի Սիսական աշխարհով, որի մի մասն է կազմում
այժմյան
Աանգեզոլ֊
րը, շեշտում է, որ միայն Կապանի (Բաղքի)
սահմաններում
կար 43 բերդ" և
ամբողջ երկրռւմ բազմաթիվ
են «...ամուրք անառիկք ի սմա որ ի մարդկան
հնարից հեռացեալ են, բայց
միայն թէ Տէր մատնեսցէ»
2
*։
Այս բերդերի մեծա­
գույն մասը հենց
սղնախներ
պիտի լինեին՝ իրենց բնական
դիրքով ապահով
ապաստան
ներկայացնող,
որտեղ մարդու
ձեռքի
կառուցումների
շատ
քիչ
կարիք կար։
Այժմ երբեմն
ժողովուրղր
պարզորեն անվանում է դրանցից շա­
տերը
քերծ՝
դժվար մատչելի
ժայռ։
Կալա
կամ
ղալա
են կոչվում այն պաշտ­
պանական
դիրքերր, որտեղ մարդու ձեռքով կառուցված
ամրությունները
քիք
թե շատ նշանավոր տեղ են գրավում։
Այդ արհեստական
աձ՛բությոլնները չեն
գրավում հետաքրքրվողների
ուշադրությունն
իրենց բարձր
կառուցողական
արհեստով։ Մեծ մասամբ դրանք բնականից
ամուր տեղեր են, որտեղ պատե­
րով փակված են այն կողմերը, ուր ժայռր կարող է մատչելի դառնալ
մագլցող
թշնամու համար։ Մարդն իր հույսբ դնում էր ժայռի գրեթե ուղղաձիգ
կողերի
ան վերե լանի ության վրա։ Ամեն միքիչ թե շատ նշանավոր
գյուղ ուներ վտանգի
ժամանակ
նահանջելու և պատսպարվելու
այդպիսի
սղնախ։
Մի այդպիսի ան­
մատչելի, ուղղաձիգ կողեր ունեցող քարաժայռի
վրա է գտնվում
Հին Դորիս
գյուղի
Լաստ
կոչվող
խութը,
ուր կարելի է բարձրանալ
միայն մի կողմից, որ­
տեղ և կառուցված
են պաշտպանական պատեր։ Գրեթե նույն բնույթն
ունի նաև
Խնձորեսկ
գյուղի
կալան,
որտեղ դավաճանությամբ
սպանվեց Դավիթ Բեկի
հավատարիմ
ղինակիցր և նրա հաջորղր՝ Մխիթար սպարապետբ, որը թաղված
է նույն
գյուղի
հին տաճարի պարիսպների
մոտ, դամբարանը զարդարված
է
սպարապետի ձիավոր պատկերով։ Որոտան (Բազարչայ) գետի աջ ափին, հենց
Մելիք Թանգոլ կառուցած
կամուրջի գլխին, այնտեղ, որտեղով անցնում է ճա­
նապարհը Տաթևից դեպի Սիսիանի գլխավոր
գյուղերը— Բռնակոթ, Սիսավան՝
այժմյան
Սիսիան, Անգեղակոթ, ցցված է մի սեպ ժայռ, որի վրա
տեղ-տեղ
երևում են պատերի հետքեր։ Դա հռչակավոր
Որոտնա բերդն
է, որբ տեղացիք
սխալմամբ
կոչում են
Դավիթ Բեկի բերդ։
Դա իշխում է այն կետին, որտեղով
հնարավոր է անցնել գետի մեկ ափից
մյուսբ։
ժայռի
գլխին գտնված
փոքր
հրապարակր մատչելի է միայն գետի ափին հակառակ
կողմից, թեև մեծ
դրժ֊
վարոլթյուններով.
այդտեղ է, որ հարկ է եղել մուտքր կապել պատով
2
"։
Մի
նման լեզվակի վրա, որտեղ երկու խոր ձորեր իրար կտրում են, երևում են
*։
ին պարիսպների
հետքեր նաև Բարձրավան
(
Մազրա)
գյուղի
հյուսիսային
կողմում։
նման ավերակ կաոուցվածքներ,
միայն հին վիճակի
մասին ավելի
գաղափար տվող՝ պահպանվել
են Սիսիան
գյուղի մոտ մի բլրի վրա։ Այստեղ
ապառաժոտ գագաթը երեք կողմից զառիթափ հատվում է։ Միակ
ճանապարհը
ա
րևելյան
կողմից է։ Պարզ որոշվում են կրկնակի պարիսպներր, ջրի ավազա­
նը, ուր ջուրը փողրակներով
հասցրած է եղել հյուսիսային
լեռներից։
Դա սա­
կայն ոչ միայն վտանգի ժամանակ ապաստանելու
վայր է եղել, այլև մշտական
բնակավայր,
ինչպես կարելի է եզրակացնել
տների պատերի
մնացորդներից։
Նույնանման բերդերից երկուսի մնացորդները պահպանվել են և Շաղաթ
գյուղի
23
Օրբէլհան Ստ.,
անդ, գլ. ԿԱ։
2
*
Անգ., գլ. Գ։
25
Լալայհան Ե.,
Սիսիան, էշ 53։
39
Fonds A.R.A.M