հողերը ունեին արդեն զգալիորեն նոսրացած հայ բնակչություն։
Անգեղակո֊
թից սկսած
մինչև Տեղ Եռաբլրի — Ուչթափալարի
սարահարթի վրա և նրան կից
Սյունիքի
Հրաբխային
բարձրավանդակի
լանջերին ազատորեն
տեղավորվում
էին թաթարական և քրդական
ցեղերի առաջնորդներր։ Այդ շրջանում %արա֊
բաղի խաներր բաժանում էին րնդարձակ
հողեր իրենց սիրելիներին, և ռուսա­
կան տիրապետության հաստատվելու
միջոցին այդտեղ արդեն զետեղված
էին
բազմաթիվ
թաթարական և քրդական
ձմեռանոցներ,
որոնց խոշոր
ցոլցակր
արձանագրել է Անդրկովկասի վարչապետի
կողմից ուղարկված
մասնաժողովը
՛
Հարս։ բա ղի խանության բնակավայրերի
իր նկարագրության
մեջ։
Քրդական
ցեղերը երևացել էին Կուր և Արաքս գետերի խառնուրդի
շրջանում
օսմանյան
զորքերի առաջխաղացության
հետ սերտ կապակցությամբ և այնուհետև
չէին
նահանջել կրկին դեպի իրենց հայրենի հարավային
լեռնաստանր։
նրանք տե­
ղավորվեցին
իրենց
մայր երկրին բնական֊աշխարհագրական
պայմաններով
•
այնքան նման %արաբաղի հրաբխային բարձրավանդակի վրա, այնտեղ, որտեղ
Խորհրդային
իշխանության
օրով շրջանր ստացավ
Լեռնային Քուրդիստան
անունը՝ հարևան
Լեռնային ՚ԼաՐաբաղից տարբերվելու համար
1 9
։
Սերտ կապ
հաստատելով թաթարական
շրջապատի հետ, մանավանդ
ամառային
ամիսնե­
րին, երբ Մուզանի զաշտից բարձրացող թաթար անասնապահներր,
գրեթե ամ­
բողջովին
թողնելով տաք ստորադիր
տափաստաններր,
իրենց
վրաններով
ծածկում
էին, ինչպես և այժմ, բարձրավանդակի ճոխ արոտավայրերր,
քրդերր
արագ մոռանում
էին իրենց ավանդական
սովորոլթյուններր և յուրացնում կրո­
նակից թաթարներից ոչ միայն
լեզուն, այլև կենցաղային
ձևերր։
Մերձեցման
Ա՛յդ պրոցեսը արդեն բավականաչափ
խորացած
պիտի լիներ ռուսական կա­
ռավարության
հաստատման
նախօրյակին՝
գրեթե երեք սերունդների
ժամա­
նակամիջոցում և այնուհետև,
մինչև այսօր էլ շարունակվելով,
այնքան ծա­
վալվել է, որ վերջին
մ արդս՛ Համ արբ հաճախ դժվարացել է որոշել՝
գրանցվողը
թաթա՛ր է,թե՝ քուրդ։ Տեղական
քրդերի մեջ լեզվական և ազգագրական
նյու­
թեր ժողովող գիտաշխատողներր
շատ չնչին
հետքեր են գտնում
այստեղ
հին քրդական
առանձնահատկություններից։
Հայ բնակչության թվի նվազելր Սիսիան և Կապան գավառներում, Գա­
վիթ Բեկի գլխավորած
ապստամբությունից
հետո, անդրադառնում էր նաև
հայ մելիքների ռազմական
ուժի թուլացման
վրա։ XIX դ. սկզբներին, երբՂ
ա
~
րաբաղի խանր իրեն ճանաչեց ռուսական կայսեր հպատակ և իր երկիրր ռու­
սական կայսրության հետ 1805 թ, միացած,
մելիքների
կազմակերպությունր
կորցրել էր արդեն իր նախկին
միասնությունն ու կազմ՝
ակերպվածությունր։
Բնակչության մեջ նստակյաց
տնտեսություն
վարողների տոկոսր
վաքրացել
էր։ Թաթար֊քրդական
քօշվօր
տնտեսոլթյուններր
սկսել էին տեղ-տեղ բացար­
ձակորեն
իշխել։
Մելիքների
ձեռքի տակ հավաքվող
զինված մարդկանց
թիվր
զգալի կերպով փոքրացել էր; XVIII դ. սկզբում
ամենախիտ
հայ բնակչու­
թյունն
ունեցող Կապանի գավառր մի հարյուրամյակ անց ներկայացնում էր
տխուր պատկեր։ 1805 թվից հետո մինչև
Դյոլլիստանի ոաշնագրությունր,
երբ
Ձավնդոլր (Օխչի, այժմ՝ Ողջի) գետը պետական
սահման
ճանաչվեց
Ռու­
սաստանի և Պարսկաստանի
միջև, Ղարադաղի և Պարսկական
Մուզանի և.
19
Այժմյան
Լաչինի և Քելբաջարի
շրջանները։ Այդ շրջանների
գլխավոր
մասը այն ժամանակ
կոչվում էր
Քոլան։
37
Fonds A.R.A.M