նափոխ է եղել և մահմեդական
կրոնն րնդոլնելով՝
կորցրել է նաև իր
մայրենի
լեզուն ու իր աղգային գիտակցությամբ
ձուլվել է թաթարական
ժողովրդի հետ՛
Եղել են դեպքեր, երբ նույնիսկ
մելիքական
տների մեջ անհատներ
և ամբողջ
րնտանիքներ
կրոնափոխության
են դիմել՝
1
։
Բայց այս երևույթր
Հայաստանի
այս կողմերում
երրեք չէ ստացել
ընդարձակ ծավալ, ինչպես պարզվում է տե­
ղում պահպանված
ավանդություններից։
Հարկավ՝ պետք է
չափազանցրած
համարել
զինված մարդկանց
այն թիվը, որր րստ
կուրֆյուրստին
ներկայաց­
րած
տեղեկությունների՝
Զանգեզուրր
ի վիճակի էր տրամադրել որպես օդնա
կան զորք կուրֆյուրստի
բանակին
նրա Անդրկովկաս արշավելու
դեպքում։
Այն
է՝ իբր թե Մեծ Կապան գավառից, որտեղ կար
յոթր մահալ՝ շրջան՝
2
,
հնարա­
վոր էր ստանալ «60.000 մարդ առանց պատճառելոլ
երկրին որևէ անհարմա­
րություն
և դժվարություն",
որովհետև
երկիրր շատ
բազմամարդ
էր և
շատ
քիչ անհավատներ
ուներ))։ Այդ գավառից
չորս հոգի էր ձեռք քաշել
Իսրայե/
Օրոլն տրված
վերոհիշյալ
լիազորադրի
տակ՝*։ Սիսիան գավառից
կարելի
էր
հանել 6.000 մարդ։ Սակայն
տեղեկություններ
տվողի այս թվերը
անշուշտ
վկայում են, որ Զանգեզուրր,
և հատկապես
նրա հարավային
շրջանր՝ Կապանը
ուներ Հայաստանի
հյուսիս-արևելյան
կողմերում ամենախիտ
հայ բնակչու­
թյուն, քանի որ այդ կողմերի բոլոր 18 գավառների
զինվորական
ուժից՝ 192
հազարից նա մենակ կարող էր տրամադրել
66
հազար կռվող, այսինքն՝
մի
երրորդ մասը։ Հասկանալի
է, թե ինչու Դավիթ բեկը իր ապստամբական
զոր
ծողոլթյուններր
կենտրոնացրել
էր առավելապես
Կապանում։
Դավիթ Բեկի հաջորղր, նրա իշխանական
պարտականոլթյուններր
իր վրա
ստանձնողը, Մխիթար սպարապետը, ինչպես հայտնի է, զուր սպասելով
ռու­
սական օգնության, հարկադրված
էր օսմանական
զորքերի
ճնշման տակ
նա­
հանջել հյուսիս, դեպի
Խնձորեսկ,
որտեղ և դավաճանությամբ
սպանվեգ
1709
թ.։ Հայերի ազատագրական
այղ շարժման
վիժււմր
սկիզբ դրեց այն հա֊
չածանքին,
որին այնուհետև ենթարկվում
էին մինչև վերջին
համաշխարհային
պատերազմը
թե՛ Պարսկաստանի
և թե՛ մանավանդ Տաճկաստանի
սահմաննե­
րում ապրող հայերր։ Առաջին
հերթին այդ հալածանքի
զոհ դարձավ
Ղարա­
բաղի և մասնավորապես
Կապանի ու Սիսիանի հայ բնակչությունը,
որպես
ապստամբության
անմիջական
մասնակիցը։
Այդ կոտորածներին
վկա
Պետրոս
դի Սարդիս Գիլանենցը՝\
որը դրանց մասին տեղեկություն
էր հաղորդում
Մի֊
նաս վարդապետի
միջոցով ռուսական կառավարության
ր, գանգատվում
էր,
որ պարսիկ
և օսմանցի
մոլեռանդ
ազգաբնակությունը
մեղադրում
է
հայերին
֊
Այն բանի մեջ, որ նրանց հայրենակիցներն
են կանչել
ռուսներին
Պարսկաս֊
աան
և այղպիսով ազատ ճանապարհ
բաց արել նրանց համար թե դեպի Պարս֊
֊
լաստան
և թե դեպի Տաճկաստան։
Դրա համար նրանք վրեժ էին առնում
հա֊
"
Յ Յ Օ
Տ
Ր. ձ., նշված
աշխ., էջ 19. «Յայտնի
է քո տէրութեանդ
որ Կոլռճուն
և մեր
ազդեն
՚
րչափ
քրիստոնեայք
անյարմար
նախանծոյ
չարութեամբ,
հարկապահանջութեամբ
և պէս
պէս
տանջանօք
կոլ դարձոլցանեն
ի մոլութիւնս
իւրայնոց»,
Հմմտ. Երիցվանիկի
Մելիք
Փոանդիլլի
կրոնափոխութիլնը.
Գյալամիւ-յան,
Դավիթ
Բեկ,
նաև
Րաֆֆի,
Դավիթ բեկ, վեպը,
1 2
»1
ոէ6ՈճՅՈԸ6Տ",
1 3
»
Տ
ՅՈՏ
ւ ո շ օ ւ ա ո օ ճ 6 ք Խ ՕՅ
^Տ".
14
ՅՅՕՏ
Ր. ճ., նշված աշխ., էջ 35։
15
Օրագրի
բնագիրը
հայերեն
լույս
է տեսել
«
Կռունկ
հայոց
աշխարհի,,,
1866,
Թիֆ
չ
իսում,
Թարգմանել
է ռուսերեն
պրոֆ. Պատկանովը, «1ԼսՏՈՈա
ՕՇձյԼԱ
^Շ113քՅ»« ՅֆքՅՈՅաւ.–, 86/16»–
» « «
Ո
6
է բ օ օ օ «
յա
ՕՅոաշ 1՝«յւՅ»6»Ա 8 1722 ո 1723 ւ՜օտՅճ*, ( յ ^ 3 7 6 բ »
3
յ ա ոօ «շւօբ՚ւա Ոշբ–
*»»),
աճ,
1870,
էջ XXXII,
57,
Հմմա. 9
3
06
Ր. ձ., նշված
աշխ., էջ Լ\\.
Fonds A.R.A.M