Այսպիսով, Ճ111֊ճ^
դդ. սկսած Դիզակի դաշտից, հետզհետե
թափան֊
ցում է մի նոր էթնիկ տարր և բնակություն է հաստատում
Զանգեզուրում,
որր
նրա առաջին ներխուժման ականատես Կիրակոս
Գանձակեցի
պատմագիրր
բնութագրում է այսպես՝
«
էին տեսլեամբ կերպարանաց դժոխատես և ահադ֊
նալոլր, մօրուս ոչ ունելով, բայց սակաւ ոմանց
թուելով
մաղս
ունելով ՛ի
շուրթըն կամ ի՝ կլափն, ակն նեղ և արագատես,
ձայն նուրբ և սուր,
բաղմա֊
կեացք և տևողք))
Տ
։
1605 —1606
թթ. Շահ֊Աբասի
հրամանով կատարած
հայ
բնակչության
տեղահանությունր
դեպի Պարսկաստանի
խորքերր, գատարկեց
հայերից
գլխա֊
վորապես Այրարատյան
դաշտի և նրան կից սարալանջերի
մեծ մասր և գրեթե
չշոշափեց Աանգեզոլրր և այժմյան
Լեռնային
՚
Հարաբաղը։
Այստեղ
հայերի
թիվը նույնիսկ որոշ չափով ավելացավ, քանի որ, օրինակ՝ Սևանա
ավազանից
մի քանի իշխանական
տներ խույս տալով տեղահան
անող պարսկական
զոր֊
քերից՝ անցան Շահդաղի և Կոնգոլրդաղի
շղթաների
մյուս կողմր, որտեղ
հնա֊
դույն ժամանակներից առկա էրխիտ հայ
բնակչություն և
հաստատվեցին
Փոքր Կովկասի հյուսիսային
լանջերին
9
։
Տեղահանությունից
խույս տալու
նույն֊
պիսի ձգտումը երևի Նախիջևանի
կողմի հայ բնակիչների
մի հատվածին
հար­
կադրեց փոխադրվել Քոչբեգի, Բիչենաղի՝ այժմ Սիսիանի ևհարևան
լեռնանցք­
ներով Զանգեղուրի
լեռնաշղթայից
արևելք, որով պետք է ավելի
ստվարանար
Զանգեղուրի
արևմտյան
շրջանների
հայ ազգաբնակությունը,
մանավանդ
Սի֊
սիան գավառում։
Հայ բնակչության
այդ համեմատական
խտությունն է առիթ
ավել Իսրայել
Օրուն դարավերջում, 1699 թվին,
հռենոսյան
կուրֆյուրստի,
պապի ու հռոմեական
կայսեր ծրագրի
քննության
համար մելիքների
խորհրր֊
դակցություն
ը հրավիրելոլ
Ան գե ղակոթում՝, Սիսիանի
խոշոր գյուղում,
՚"
յդ–
տեղի
մելիք Շաֆրազի տանր։ Հայաստանի
ազատագրման այդ ծրագրի
քըն֊
նությունից հետո, ինչպես հայտնի է, մելիքների
կողմից մի լիազորագիր
տըր֊
վեց Իսրայել Օրուն, որին ստորագրել
են տասը մելիքներ՝
0
։
Այղ ցուցակր ապա­
ցուցում է, թե ինչպիսի խոշոր թվով է ներկայացված
եղել հայոլթյունր
XVII ղ.
՛
Լերդերում րնդհանրապես
ամբողջ գավառում։
Այդ հայաշատ
միջավայրումն
է,
որ ինչպես երկու դար առաջ Տաթևի դպրոցից դուրս եկած
հոգևորականների
մեջ էր հղացել Ասից և Աղթամարից կրոնական կենտրոնր Վաղարշապատ տե
ղափոխելոլ և էջմիածնում
ընդհանուր
հայոց կաթողիկոսություն
վերականգ­
նելու գաղափարր, այնպես էլ XVII դ. վերջերում այստեղ հղացավ նաև քա­
ղաքական ազատագրման գաղափարը, ոչմիայն հղացավ, այլև առաջին
փոո֊
ձր արվեց այդ գաղափարի իրացման
համար։ Զինված ազատագրական
շարժոլ֊
մր Դավիթ Բեկի առաջնորդությամբ
ծայր առավ
Զանգեզուրում
և սկզբում
հաջո֊
ղոլթյուն ունեցավ այն պատճառով, որ այդտեղի
հայ բնակչությունը
խոշոր
զանգված էր կազմում, ֆեոդալական
կազմակերպությամբ
ներքուստ
շաղ­
կապված զանգված, մելիքական
տների գլխավորությամբ
դարերի
րնթացքում
իր ռազմական
ունակությունն
ու հմտոլթյունր
իր մեջ
ուժեղ
պահպանաօ
զանգված։
Եղել են դեպքեր, որայդ զանգվածի
այս կամ այն հատվածր
կրո֊
8
Կիրակոս Գանձակեցի,
դչ. ԼԲ, էջ 160։
9
Հմմսյ.
Հովհաննիսյան Աշ.,
Գեղամաչ և Ծարայ
մելիքների
տոհմը,
«
Բանբեր»,
1921–
— 1922,
գի ԱԲ, էջ 109,
ՅՅՕՑ Ր.
ձ.,
Շտօա6
««
տ ՈտւբՅ
86
յւ««օրօ
շ
ձբսոոշաա
«
Յբօ«օ«,
0
Ո6, 1898,
էշ 20։
10
34
Fonds A.R.A.M