դո.ան
պաշտպանության
պարտականությունը։
Արաբացիք բավական
նշանա­
վոր տեղ գրավեցին ոստիկանանիստ
Դվին քաղաքի բնակչության
մեչ։
Բայց
Պարտավի և Դվինի բնակչության
միջև հաղորդակցությունը
պահպանվում
էր
հնուց բանուկ ճանապարհով, որը Դվինից Սևանա լճի հարավային
կողմերով՝
Սոթքի
(
Զ
ո
դի)
լեռնանցքով
փոխադրվում
էր Թարթառ և հաչեն գետերի հո­
վիտները և հասնում Պարտավ՝ թողնելով
մի կողմ Զանգեզուր֊Ալանգյազ
լեռ­
նաշղթայից դեպի արևելք ձգվող գավառները,
այժմյան
Զ
ա
նգեզոլրն
ու Մեղ­
րին։ Այդ պատմական
ժամանակաշրջանում
Սիսականը չէր ներգրավված
այն
ժողովրդական
տեղաշարժի
պըրցեսի
մեջ, որբ տեղի էր ունենում
Հայկական
լեռնաշխարհի
կենտրոնական
և հարավային
շրջաններում
հայ տարրի հետզհե­
տե ավելի դեպի Սև ծովի մերձեզրյա գավառները
նահանջելու
պրոցեսի
մեջ;
Այդ պրոցեսր
հնարավորություններ
ստեղծեց Բագրա տունիների տան համար
իրենց դիրքր և հեղինակոլթյոլնր
բարձրացնելու նպատակով հենակետ դարձ­
նելու հենց այդ՝ Սև ծովին ավելի մոտ գտնված
շրջանները։ Արաբական տիրա­
պետության
վերջին տարիներում, արդեն X դարից, Սիսականի
հայ
բնակչու֊
թյունր այնքան
ուժեղ է ներկայացված
լինում, որ այդտեղի
նախարարական
տուեր հետևելով Բագրատոլնիների և Արծրոլնիների
օրինակին՝
կարողացավ
թագավորական
տիտղոս ձեռք բերել։
Այդ թագավորական
տունը անշուշտ ոչ
միայն օգտվելով
իր աշխարհագրական
ամուր դիրքից, այլև հենվելով իր ազա­
տասեր բնակչության և թվի վրա՝ իր անկախությունը
պահպանեց գրեթե մեկ
ու կեսհարյուրամյակ
ավելի երկար, քան թե Արծրունիներն
ու հայ Բագրա֊
տունինեբր։
Ս իսականի Բաղաց վերջին թագավորր
կա բո ղա ցա վ սելջուկներին
գիմ՛աղբել Կապան գավառի իր Բաղաբերղ ամ՛բո ցում մինչև 1170 թ,
ճ
,
այն ամ­
րոցներից մեկում, որոնք պատմագրի ասելով՝ «ի մարդկան
հնարից
հեռացեալ
են, բայց միայն թե Տէր մատնեսցէ»
2
։
Եվ մինչդեռ լեռնաշխարհի
այլ մասերից
ռազմական
տաըըր, թագավորական
տներն ու նախարարների
մի նշանավոր
մասը, սելջուկյան
հեղեղի ւսոջև տեղի տալով, երկրից հեռացավ՝
ո րր դեպի
Վրացակ՛ան կալվածքները,
ո՛րը Փոքր Ասիա կամ Կիլիկյան
բարձունքները,
ոմանք էլ ավելի հեռու, մինչև Բալկանյան
թերակղզին և նույնիսկ
Մերձկար–
պատյան ռուսական
երկրները, տանելով իրենց հետ դարերի ընթացքում
ձեռք
բերած ռազմական
հմտությունը
և հայ գյուղացիության
բավականին
հոծ բազ­
մություն։ Սիսականի հայ ժողովուրդը
մնաց իր մայրենի երկրռւմ, իր բնական
եռանկյունու
մեջ պարփակված և նրա իշխանական
տներից ոչ մեկը
չորոնեց
•
հաջողություն
և նոր ապագա իր պապական
երկբիո դուրս։ Ընդհակառակը՝
երբ
Վըաստանում
գժտություններ
ծագեցին
գահաժառանգության
խնդրի
շուրջը,
վրացական
Օրբելյան իշխանական
տոհմը, խույս տալով այդ վեճերի մեջ հաղ­
թող հանդիսացած հակառակորդ
կուսակցության
թեկնածուի
հալածանքներից,
ապահով ապաստան գտավ
Սյունիքում և մասնավորապես
Սիսական֊Զանգե֊
զուրում և ձուլվելով տեղական իշխանական
տների հետ՝ սկսեց խաղալ
նրանց
մեջ ղեկավար և կենտրոնական
դեր
3
։
\
1
Օոբէլեան Ատ.,
գլ. ԼԱ, է– 337. Ղ.
Ափշան,
Սիսական, էչ 295։
2
Օրքէլեան Ստ.,
գլ. Գ, էջ 13։
3
Այս տոհմից է ծագել Ստեփաննոս
Օրբէլեանը,
որը իր պատմության
գլ. ԿՋ մանրամասն
պատմում է այս դեպքերի
մասին
«
վասն
գալոյ նոցա
(
Օրբէլեանց)
յաշխարհս
յայս»։
31
Fonds A.R.A.M