%
անգեզոլրի և Լեռնային
՚
Լարաբաղի
բարբառների
բնորոշ
մերձավորու­
թյունը պետք է բացատրել ոչ միայն երկրների էթնիկ շերտի
միանմանությամբ,,
այլ առավելապես
առաջին, նախնական
շերտի
նույնությամբ՝՛՝։
Հետաքրքրական է, թե ինչպես էր բացատրում
ժողովրդական
ավանդու­
թյունը Զանգեզոլրի և նրան հյուսիսից հարակից գավառների
կուլտուրական
փոխադարձ
հարազատությունը։
Այդ ավանդությանը
հետևելով
Ստեփաննոս
Օրբելյան պատմագիրր, որր մի առանձին
հպարտությամբ
շարունակ
հիշա­
տակում է «Սիսական
տոհմի, տան,
ցեղի,..))
սխրագործոլթյոլններր,
ա
յ դ
տոհմի նահապետ Սիսակի զավակներից է առաջ բերում ինչպես Ձագին, Ձա~
գեձորի վրա իր անունր թողած նահապետին, այնպես էլ կռանին կամ Առա­
նին՝ Աղվանից նահապետին, որից և՛ Կուր, և՛ Արաքս գետահովիտներր
մինչև
այսօր էլ տեղացիներր
կոչում են
Առան։
«
Անուն առաջնոյն (Սիսական
տոհմին) Սիսակ
կոչիլր։ Ի զավակէ սոցա
(
Վաղարշակ թագավորն)
ընտրեալ այր մի յոյժ արիև գեղեցիկ և քաղցր բարուք
զեռան (Առան)
անուն և կարգէ նահապետ ի վերայ մեծ դաշտին
Առանայ,
յԵրասխայ
մինչև ցՀոլնարակերտ։
Եւ վասն քաղցր բարուցն
աղու
ձայնէին
զնա, որև աշխարհն յանուն նորա Աղուանք (Աղվանք) կոչեցաւ։ Ահա այս սա­
կաւ մի տեղեկութիւն քեզ, զի գիտասցես
զնոսա ոչ միայն Սիւնեաց, այլ և Աղ֊
վանիցն գոլ նախնի, նաև երիցագոյն քան զնոսա»՝*։
Այսպիսով այս ավանգոլթյունր
Աանգեզոլրի
բնակիչներին
ազգակից Լ
համարում Առանի աղվաններին,
որոնք տարածված են եղել նաև Կուր գետի
աջափնյա դաշտում, այժմյան
Դաշտային
՚
Հարաբաղում և Գանձակի
շրջանում՝
մինչև Ղաղախ։ Ըստ Մովսես Խորենացոլ գրանցած
այլ ավանդության՝^՛ այդ
Սիսակր ստացել էր իր հայր Հայկազյան
Գեղամ
նահապետից։
«...
ի ծովէն րնգ արևելս (Սևանա լճից — Ս. Լ.) մինչև ցդաշտ մի, որ գետն Ե֊
րասխ հատեալ զքարանձաւս լերանց՝ անցանէ ընդ խոխոմաձիգս և նեղս, ահա­
գին դընդընչմամբ
իջանի ՝ի դաշտն։ Աստ բնակեալ Սիսակ, լնու
շինութեամբ
զսահմանս բնակութեան
իւրոյ, և զաշխարհն
կւ՚չէ ի֊րով անուամբ
Սիւնիք, այր
Պարսք յրստակա զո յն իսկ Սիսական
կոչեն))։
Ըստ այս տարբերակի
Սիսականներր
գրաված
էին ամբողջ
տարածոլ–
թյունր
մինչև Արաքս և Մեղրոլ կիրճր, այսինքն և՛ Հէանգեզոլրր, և՛
Մեղրոլ
շրջանր ներառյալ։ Եթե Ստեփաննոս
Օրբելյանը
ընղզծում է Ձագի և Եռանի սե­
րունդների ազգակցությունն
ու Աիսակից սերված
լինելր, ապա
այսպիսովմիա–
սին Աղվանական
էթնիկ խմբին պատկանելր։
Բայց
Աղուանք
ասելով նա աչքի
առաջ ունի Կուր գետի աջակողմյան
հովիտը, որտեղ և այսօր հայ բնիկ ազ­
գաբնակչության և՛ լեզվի, և ռովորոլթյուննԼրի
մեջ նշվում են շատ
պարզորոշ
նմանություններ
Ղ
ա
Ր
ա
բ
ա
ղ–Զ՚"նգեզոլր
աշխարհի հետ։ Սա Անդրկովկասի այն
շրջանն է, որտեղ
սկյութա֊կիմ
մերական
ամբոխների
ներխուժումից
հետո
առավելապես
սակնրն
ենհաստատվել՝
5
։
Մ. Խորենացին վերա գրում է Սիսա–
13
Հմմտ.՝
Ղաւփքյան Արարատ,
Համառոտություն
հաչ բարբառագիտության,
էչ 180,նաև 240֊
14
Օրքէլեան Ստ.,
անդ, գլ. Դ։
1 5
Մ. Խորենացի,
Պատմութիւն
հայոց, գ. Ա, գլ. ԺԲ։
16
Տե՛ս իմ հոդվածը
"
Կիմմերական
ներարշավի
ուղին Անդրկովկաս»,
ՀՍՍՀ, ԳԱ,
հասարակ֊
գիտ. «Տեղեկագիր»,
1947,
Հ1։ 1։
26
Fonds A.R.A.M