Լարմարագույնը
Թթու ջրինն է
(
յ1ե1Շ0աբՇ1\«քւ Ո6բ683/ւ)—
2 040
մ,
որով
խճուղին Ստեփան ակե րտ֊Շ ոլշոլց
ուղղվում է Գորիս։
Կուր և Արարս գետերի ստորին
Հոսանքների տափաստաններից
մուտքր
դեպի Զանգեզուր
ավելի ազատ է Դիզափայտի
(
Զիարաթի)
դարավանղներիլւ
–
>րևէ մեկով, մանավանդ այնտեղով, որտեղով
այժմ էլ Դիզակի
(
Ջիբրայիլի)
կողմերից
Շ ահիյո լ կոչվող
ճանապարհով
տափաստանների
սարվորներր
իրենց անասուններով
բարձրանում
են Ղարաբաղի
հրաբխային
բարձրավան­
դակի ամառային ճոխ և փարթամ արոտավայրերը։
Այս ճանապարհը
հնուց
կապում էր Զանգեզուրր
Միլի դաշտով
Շիրվանի և Բաքվի հետ և դուրս էր
բերում Կասպից դռնով կամ ճորա պահակով
(
Դերրենդի
անցքով)
հյուսիս,
դեպի ռուսական
հարթության հարավային տափաստանները։
ճորա պահակով
Անդրկովկաս
էին թափանցում
հյուսիսից
կիմմերներր,
սկյութացիք և այլ ազ­
գեր մեր թվականությունից
առաջ, իսկ ավելի ուշ՝ մանավանդ
հոներր։ Այդ
մարդկային
հեղեղների առջև Շահիյոլ ճանապարհով բացվում
էր մուտքր դեպի
.
Զանգեզուր։
Եթե Սյունիքի պատմագիրը՝ Ստեփաննոս Օրբելյտնր
1
,
հետևելով ավանդու­
թյանը, վկայում է,թե Վաղարշակ առաջին
Արշակունի թագավորի կարգա­
դրությամբ Սիսակի ցեղին էրհանձնված
((
ընդդէմ կալ հանապազ պատերազ­
մաւ դրանն Լռնաց»։
Այղ րանր շատ հասկանալի
է, քանի որ Սիսականի
(
Սյու­
նիքի ) տերը, պահպանելով
ճորա
պահ ակր՝ դրանով պահպանած էր լինում
՜
նաև իր տոհմական
կալվածքներր, մասնավորապես
Շահիյոլ
ճանապարհը։
Հավանական է, որ հենց այդ ճանապարհով
են ներխուժել
մոնղոլական ցե֊
ոերր Մուզանի գաշտում հաստատվելուց
հետո։ Այս դարավանդով է վերա­
դարձել
էջմիածին
Աբրահամ Կրետացի կաթողիկոսր
Մուզանի դաշտից, նա֊
դիր-շահի
սուրն օրհնելուց հետո, դեպի Խնձորեսկ
3
Տաթևով և Մեղրիով Արա­
րատյան դաշտը հասնելու
համար։
Դիզափայտի
(
Զիարաթի)
դարավանդների և Շահիյոլի ճանապարհի
եր­
կու կողմ ե րումն է, որ տեղավորված
են այժմ ա դրբեջանա 1/ ան
բնակչություն
ունեցող
գյուղերր, որոնք ներառնված
են Ադրբեջանի հանրապետության
սահ­
մանների
մեջ։ Լայերր տեղավորված
են Զ
աե
գեզուրի
եռանկյունու վրա, Զան
գեզոլրի֊Կոնգոլր-Ալանգյազի
լեռնաշղթայի և նրա լեռնաբազուկների
հովիտ­
ներում, որտեղ Մեղրի (Չավնդոլրի կամ Արեգուն
ոլ
֊
Մեզրի֊Գյոլնեյի)
լեռնա–
բազուկր՝ հեռանալով Կապ սարի (Ղափլանդաղ կամ Այի֊Չինգիլ)
գագաթից
դեպի արևելք, առանձնացնում է Մեղրու գավառակր Կապանից և Սիսիանից
1։
Բուն Զանգեղոլրից։
Լյուսիսային հատվածի այս գավառակներում
ձևավոր­
վել է մի այլ լեզվական ազգագրական
միասնություն,
որր թեև
բազմաթիվ
նմանություններ
ունի ղարաբաղյան
աշխարհի հետ, բայց ունի նաևշատ որո֊
շակի տարբերություններ*։
ներկա աշխատությունն
առանձնապես կանդ կառնի
այգ
տարբերությունների
վրա։
2
Օրբէլեան 11տ.,
անգ, գլ. Դ, էջ 16։
Աբրահամ Կրետացի,
Պատմագրութիւն
անցիցն
իւրոց և նադր-Շահին
պարսից, Վաղար­
շապատ, 1820, գլ. ԽԸ։
-
Զոկական
շրջանի ազգագրական
նկարագրությունը
պիտի դառնա մեր մի այլ ուսում­
նասիրության
նյութ, իսկ Լեռնային
Ղարաբաղի
հայերի
ազգագրության
վերաբերյալ
նյութերն
ամփոփել
եմ մի այլ աշխատության
մեջ (ռուսերեն
ձեռագիր՝
ձբատՇ
«
Ձ1՝Օբ130ա
Ճ.Տբձ6ձճ–ձ)>.
Զոկերի
մասին
գրել հեղինակին
չի հաջողվել
(
Ծան.
խմբ.)։
18
Fonds A.R.A.M