քուրդը
իր ղեկավար
,
աւատատէ
ր վերնախաղով
: 7/
ա
եւս փոր­
ձում էր իր իշխանութեան
նիւթական
Հիմքերը
կանոնաւորել,
պաաաՀական
ելանկանոն
րերքաՀաւաքումը
,
աւատական
պար–
տաւորութիւնները
վերածել
մնայուն
եւ կնոնալոր
ստացող
Հար–
է^ՐՐ
։
^էւ֊ղ՚սցիս
այժմ
Հարկ էր վճարում
թէ՛ պետութեան
եւ թէ՛
քուբգ
աւատատէրերին
,
անձնական
ծառա
յութիւննե
ր ը մ ա ա ու­
սանում էր երկուսին
էլ, որով սպառում
էին նրա աշխատանքի
օ–
բերը : Առանց
որեւէ վարձատրութեան
նա պարտաւոր էր աշխա­
տել ճանապարՀներ
,
կամուրջներ
,
տներ,
ղօրանռցներ
կառուցա­
նելու
Համար : ՛Բուրգին
տրուելիք
գրամը,
բերքը
առնւում էր
նոյն,
երբեմն
աւելի խիստ,
դաժանութեամբ
,
ինչ որ
իշխանու–
թեանը
:
« ՚
^ ո ւ ր դ ա շիր է թնհր ո ւ ապրուստը ամբողջ ո վ ին
հ ա յո ց
վ ր այ է.անոր համար ցերեկ ատեն կ ոլ գ ան բան մը կը պահան­
ջեն՝ կ ամ ցորեն կամանասուն, ե թ է խեղճը աո. աղքա տ ութե ան
չկարոզանայ գոհացնել գինքը, գիշեր մարագ, ի ո տ ի դ է գ կ ամ
ցորենի բ ա ր դ ոցներ կ՛այրեն • այս ե ր կ իւղէն թշուառ, ժողո վ ո ւ ր դ ը
կը պարտսււորուի իր ամէն պահանջքը լեցնել»*)...
Այս բոլորի՝
ծանր Հարկերի
,
դաժան
տուրքաՀալաքմ՛ան
,
տե­
ւական
կեանքի ել գոյքի
անապաՀովութեան
Հետեւանքով
քա
յ–
քայլում
,
կործանւում
են Հայ գիւղացու
ընտանիքն
ու
տնտեսու­
թիւնը
:
Գերդաստանի
անգամներից
շատերը՝
կենսունակն
ու աշ­
խատունակը
լքում են տունն ու տեղը եւ գիմում
պանգխտութեան
:
Նոյն տեղեկագիրը
յիշում է, որ Աասունի,
Տալուորիկի
ամէն
գիւղ
30—50
ընտանիք
պանգուխտներ
ունի : Գաղթածների
տուր­
քերն է լ իրենց
բոլոր
ձելերով
բարգւում
են գիւղում
մնացածների
վրայ։
Բնական է, որ այսպիսի
պայմաններում
ապրող
Հայ
գիւ­
ղացին
պիտի տառապէր
աղքատութեան
ել տգիտութեան
մէէ^՝
առանց
որեւէ
տեղից
յոյսի
՚"
չ
ո
յլ
տեսնելու
•.
«
Օսմանեան դատա­
րանք հ ա յ ո ւ վերաբերեալ եւ ոչ մի դատ ա ր դ ա րո ւթե ամբ չեն վըճ–
ռհլ, ա յլ ստոր պաշտօնեայ էն սկսեալ մին չ ե ւ ամենամե ծն՝ կա­
շառքով գ որ ծ կը տեսնեն եւ ա ր դ ա ր ո ւթիւնը անոր կը գ ոհե ն։
Դատարանք ք ո ւր դ ի վ կ ա յ ո ւ թի ւ ն հ ա յի դ է մ անմիջապէս կ ՚ ը ն դ ո ւ –
նին, իսկ հ ա յ ի վ կ ա յ ո ւ թի ւ ն սնոտի պատճառով կը մ ե րժ ե ն , եւ
քուրդն անմեղ կը հռ չ ա կ ո ւի » . . .
Օսմանեան Հայա ս տ անում, 70-80 թու ա կ աններին,
հ ա յ
գիւղացին ա պրում է ր ք ա յք ա յմ ա ն , անկման մի շրջան, որ
ոչ
մի ա յն նրա տնտեսական փ չ ա ցումն է ր , ա յլ ե ւ հ ա յո ց
հայր ե նիքի
կորուստը ե ւ հ ա յ ժողո վ ր դ ի
աստիճանական
մ ա հ ա ց ո ւ մը ։
Հայութիւնը
ցրւում էր, փախչում
իր
Հայրե–
՚ ) «
Դրօշա կ » , 1912, էջ 252-53։
37
Fonds A.R.A.M