Հայ յեղափոխութեան խմորումի ել պոռթկումի տեսակետին,
Սան-ՍտեՖանոյի եւ Պերլինի Դաշնագրով խոստացուած, բայց չգոր­
ծադրուած Բարենորոգումներս մեծ դեր կատարեցին։ Հայ յեղափո­
խական կուսակցութիւններու եւ նայ եկեղեցական իշխանութիւննե–
րոլ քաղաքական աշխատանքը կազմեց Բարենորոգումներու պանանջը»
Օսմանեան Սանմանադրոլթեան շրջանին* 1908են 1913, նայերը
դադրեցան եւրոպական պետութեանց մօտ դիմումներ կատարելե եւ
ներքին պետական խողովակով արծարծեցին կեանքի եւ ինչքի ա–
պաճովոլթեան պանանջը վ եց նանանգներու մեջ» Սակայն Ապտիւլ
Համիտի յաջորդող Իթթինատ-Թերաքքրի կաււավ արութիւնը եւս չկա­
րողացաւ բարեկարգել երկիրը։ Պալքանեան պատերազմին Թուրքիա
կորսնցուց եւրոպական վիլայեթները։ Այդ շրջանին նայ յեղափոխա­
կանները շարունակեցին մնալ օրինապան տարր մը, բաւականանալով
միայն վերարծարծել Բարենորոգումներու նարցր։ Միւս
կողմեն,
էրուսաստանի մեջ յանկարծ դադրեցալ Դաշնակցութեան դեմ սկսուած
նալածանքր։ Էջմիածնի Հայոց Կաթողիկոսը կովկասեան փոխարքա­
յի միոջցով դիմումներ կատարեց ցարին, նոյն ատեն արտասահմանի
մեջ պատուիրակութիւն մը նշանակեց Պօղոս Փաշայի գլխաւորու­
թեամբ։ Պոլսոյ դեսպանները յուշագրերով վերակենդանացուցին
Պերլինի Դաշնագրին մոռցուած 61րդ յօդուածը եւ բանակցութիւննե–
րոլ սկսան կառավարութեան նետ* Ի վերջոյ, 1914 Յունուար 26ին
կնքուեցաւ վարչապետ Սայիտ Հալիմ փաշայի եւ ռուս դեսպան Դ ո ւ լ ֊
կեւիչի միջել Բարենորոգումներու վերաբերմամբ նամաձայնոլթիլն
մը , որու նիման վրայ նշանակոլեցան եւրոպացի քննիչներ* Հօ9> ել
Վեսթենենկ։ Ասոնք նազիւ Թուրքիա ժամանած* ծագեցաւ եւ­
րոպական Պատերազմը։ Օսմանեան բանակի վերսւկազմոլթիլնը ան­
ցած եր Գերմանիոյ ձեռքը, որու կողքին պատերազմի կր մտներ
իթթինատական Թուրքիան։
Եւրոպական Պատերազմով փակուեցալ Հայ Դատի Բարենորո­
գումներու շրջանը։ Տեղի ունեցան տեղանանոլթիլններ ել մեծ վե­
րիվայրումներ։ Հայերը կռուեցան Դաշնակիցներու կողքին, պատե­
րազմի բոլոր ճակատներուն վրայ։ Ռուսաստանի յեղափոխութիւնը
1
ււ ցաւ՛ական իշխանութեան տապալումը դիլրացուց կովկասեան
երկիրներու, նաեւ Հայաստանի անկախութիւնը։ Այս երկրորդ
շրջանին ե որ կնքուեցաւ, Սելրի մեջ, Հայաստանի ճամար կա­
րեւորագոյն միջազգային դաշնագիրը։ Այս վերջինով ճանչցուեցաւ
Միացեալ եւ Անկախ Հայաստան մը , որուն սաճմանները ճշդուեցան ,
ըստ դաշնագրի տրամադրութեան, Միացեալ "Նաճանգներու նախագան
Ուիլսընի կողմե։
Ազգերու Դաշնակցութեան անզօրութիւնը առաջին անգամ ի
Fonds A.R.A.M