ե՛
յայտ եկաւ Հայաստանի հարցին մեջ, երբ ռուսեւթոլրք յարձակում՛ մը՛
բաժնեց այդ երկու երկիրներուն միջել Միջազգային Դաշնագրով մը
անկախ ճանչցուած պետութեան մը հողերը, եւ Ազգ՛ Դաշնակցութիւն
նր բաւականացաւ բողոքներով։
Հայկական Հարցի երրորդ շրջանը կր սկսի անկախութեան
կո­
րուստէն վերջ։ Թրքանայերոլ վերաբերմամբ կ՚արծարծուի
ա.
—
Ազ­
գային Օճախի մը կազմութիւնը,
բ՛
—
Միջազգային փոխառութեան
մը կնքումը՛ ապահովելու Տամար նայ գաղթականներու զետեղումը
Հայաստանի մեջ (՚Նանսենի ծրագիր)։ Այս երկու ծրագիրներու շուրջ
ալ Ազգ. Դաշնակցութիւնը որոշումներ տուաւ, բայց կարելի չեղաւ
ապահովել անոնց գործադրութիւնը։
Իսկ Խորհրդ. Միութեան տիրապետութեան տակ անցած Հայաստա­
նը 1922ին անդամ եղաւ Անդրկովկասեան Դաշնակցային Միու­
թեան , յետոյ՝ 1936ի Խորհրդային նոր սահմանադրութեամբ՝ լուծուե­
ցաւ Անդրկովկասեան Հանրապետութինններու Միութիւնը, եւ Հայաս­
տան դարձաւ ուղղակի անդամ Խորհրդային Ընկերվարական Հանրա­
պետութեանդ Միութեան։
*
Հայ Դատի ամբողջական պատկերը պիտի տեսնենք երեք պատ­
մական շրջաններու ընթացքին կնքուած դաշնագրերոլ ուշադիր ըն ­
թերցումով։
ք|րելե ազգի ճակատագրին մեջ
Հաւասարապէս
դեր կր կատարեն
նոյն ազգին ոգեկան, նիւթական ոյժերը եւ արտաքին-քաղաքական
ազդակները։ Սխալ պիտի ըլլար անտեսել այդ երկու տարբեր ազ­
դակները։ իրատես քաղաքականութիւնը այդ երկու ուժերուն համա­
դրութիւնն հ։
՛
Ներկայ հատորի հրատարակութեամբ մեր ժողովուրդին յիշեցր–
նելով իր ազգային իրաւունքները՛ հաւատացած ենք,
ՈՐ
Միջազգային
Արդարադատութիւնը ի վերջոյ, առանց ցեղային գերակայութեան, պի­
տի ճանչնայ նաեւ ւիոքր ազգեւ՚ոլ գոյութիւնը եւ պահանջները։ Այդ
տեսակետեն նաեւ ճայ ժողովուրդին ցուցադրելիք կորովը եւ վճռա–
կանութիւնը իրենց կատարելիք դերը ունին։
Հայաստանի վերաբերեալ դաշնագրերը մինչեւ այժմ առանձին հա­
տորի մը մեջ ամփոփուած չեին։ Լեօի «Հայոց Հարցի Վաւերագրերը» հա­
տորը, լոյս տեսած 1915ին, ունի գլխաւորապես Բարենորոգումներու
վերաբերեալ փաստաթուղթեր • այդ թուականեն վերջն ե,
ՈՐ
կըն–
քուեցան մեզ շահագրգռող կարեւորագոյն դաշնագրերը« Վերջին–
ներուն մեկ մասը Ա. Աբեղեան հրատարակած ե «Հայրենիք» ամսա–
Fonds A.R.A.M