Ն Ե Ր Ա Ծ Ո Ւ Թ Ի Ւ Ն
Հայ դատի դիլանագիտական պատմութիւնը չափազանց նարոլստ.
ե։ Մերձաւոր Արեւելքը եւրոպական պետութեանց մրցակցութեան
գլխաւոր թատրը կազմած էր անցեալ պատերազմին, իսկ Հայաստան
իր աշխարհագրական դիրքով մեծ ուժերու բախման վայրը կր քւան–
դիսանար։ Այդ պատճառով ալ Վեճաժողովներ, Դեսպանական
Խորհուրդներ, Ազգերու Դաշնակցութիւն, Հայասէրներու Լիկա
լ ա յ–
նօրեն զբաղած ենմեր դատով, եւ կնքուած ենհամապատասխան 1՝ւա–
մաձայնութիւններ, միջազգային դաշնագրեր։
Պատերազմի շրջանին՝ զենքին յանձնոլած ըլլալով նոր կացու–
թիւններ ստեղծելու պարտականութիւնը, դաշն սոյրերու անարժեք դառ­
նալու մասին յաճախ սւրտայայտութիւՏներ կ ՚ըլ լ ա ն ։ (՛այց եւ այնպես
խաղաղութեան շրջանին պետութիւնները դաշնագրերեն տարբեր մի ­
ջոց մը գտած չեն" ճշդելու ճամար երկու եւ աւելի երկիրներու սահ­
մաններն ու փոխյարաբերութիւնները։
Հայ Դատը ուսումնասիրելու ամենակարճ ճամբան՝ մեգ նետ
կապ ունեցող միջազգային դաշնագրերու ամբողջոլթեանը ծանօթա֊
նալն ե։
Հայ Դատիպատմութիւնը, ըստ դաշնագրերու, երեք գլխաւոր
շրջաններու կարելի ե բաժնել.
Ա.— Բարենորոգումներու պաճանջ•
Բ.— Հայաստան իբրեւ անկախ պետութիւն.
Դ.— Հայաստան անգամ 1ս. Միութեան»
Դուսերը արդի Հայաստանը առաջին անգամ պարսիկներեն գրսւ–
ւելե վերջ (Թիլրքմենչայի Դաշնագիր, 1828) սանմանակից դարձան
Օսմանեան Կայսրութեան, եւ 1878ի պատերազմին ե որ Սան-ՍտեՖա–
նոյի դաշնագրի 16րդ յօդուածով «Բ. Դուռը պարտաւորութիւն յան–
ձրն կ՚առնե՝ Հայոց բնակած գաւառներուն մեջ տեղական պաէւան–
ջուած բարւոքումներն ու բարենորոգումները առանց այլեւս յապաղե­
լու գործադրել»։ Ռուսաստանի (աւնդեպ Օււմ. Կայսրութեան ունեցած
այս յանձառութիւնր, քանի մը ամիս վերջ, Պերլինի Դաշնագրի
61
րդ յօդուածով փոխանցուեցաւ Վեց Մեծ պետոլթիւններոլն, որոնք
բաւականացան յուշագրերով 1880ին ել 1895ին Ասլտիւլ Համիտին յ ի –
շեցնել Բարենորոգումներու անհրաժեշտութիւնը»
Fonds A.R.A.M