HISTOIRE DU RÉ
àpviSafftXEWc; 'Apxaëàvou. AtaOou-evoç S.è 'Apxaêavyjç
xvjç xaT* auxou 7rapaaxsu9;<; W7CXI£EXO xal auxbç (i.£xà
nàpOo)v, Ijçwv xal ouxôXiyouç nspcaç, u/Jj XEXOIVWVYJ-
XOXftÇ X7) TWV ÔjXOCpuXwV pOuXî). HpWXY) SE TCpOffêoXyj
7
toXe{jiyjo-oiVTEç ?rpbç àXXvjXouç (aliquid deest). népccctç
TE Xal n<Xp0OlÇ £Ç IxaTEpOU pLEpOUÇ -reXEiatOt ETT17CT0V.
'
E7cixpax£(TX£poç SE iyivExo 'Apxaaipaç, TTXEIO-TWV xal
Ixépwv ^wptaÔEvxwv [i.Èv lApxaêavou, irpoffxsôÉvxwv SE
Apxacipa. Ev Sfiuxspa 8s 7capaxai;£t ôpu.vjo'avxEç xax*
aXXvjXwv TrXstffxouç avvjXiaxov EX xwv HapÔow, EIÇ
cpuy^jv SE TTpbç ppay^ù IxpETrexo ô paciXsuç 'Apxaêavvjç,
•
rcaXiv SE EIÇ TTOXE^OV Euxpeirxoi; Y
I
VO|£EV0Ç. AUO oOv xat
Slxa UTJvaç Trapoyjr,o-avxwv Tcpbç àXXvjXouç, 7r9) uiv
•
JCOXEIAOUVXWV, TCY) SE àvaTcauopiEVwv, Etç usxspov SE
auôtç îcpbç ua^Tfjv ÎOOVXEÇ Eîpôaaav sîç xb ^ojptov XYJÇ
wapaxà^wç, xaCcpyjCTt 7rpbç xbv (SacriXÉa 'Apxa6avY)v. .
§ 9
ô[xoXoYY)0'aç, au;a auxyj lêaffiXEuas xwv XE
•
JtEpiXEicpOévxwv riapOojv, nspffwv XE xal 'Aaaupiwv,
Tcavxa •rcpaxxojv E7rt£txwç, EÙvou.ia v^aipojv xal rcoXt-
xe(a Sixaioxaxyj.
EO-TCEUSE yàp ETcaivouç xo
(
u.i£soi)ai, oîa
è%
àSoxrjxou
nspGwv pacrtÀEiaç ETctêaç, Tà Ss auu,êavxa xauxa
àTc'rjYYéXXeTO Xbç (Xoffpo'w) 'Apcaxiovj paaiXsuovxt xîjç
lS&(<&'h\ç
'
ApjxEViaç, wç xoïï 7ratSbç Saaavou 'Apxa-
aipa xpaxyjaravxoç XYJÇttcpowvûactXEtaç, aTcoXEffavxoç
SE 'Apxa6àvr,v xbv auxou àSfiXcpov. npoo"£xs6y) SI xoîç
àïcaYYEXXojjLÉvotç, oxi xal napOoi
yuipobGi
(
xaXXov xvj
(1)
D'après ce qui est noté dans le ms. dont s'est servi
Stilting j. il y aurait' ici une lacune dans le texte ; aussi
l'éditeur a-t-il cru devoir ajouter, en cet endroit le pas–
sage suivant d'après Mctapliraste :
«
Cum postremo utriusque partis acies prope essent,
aiunt Artasiram dixisse Artabani régi, ne temere faceret,
et perderet gênera Persarum et Parthorum : regnum
enim nolle deinceps manere apud Artabanem, sed trans-
ire ad Artasiram. Tu autem, inquit, si me audias,
vives citra ullam molestiam. Dabo enim tibi regionem,
quae affat im suppeditabit omnia quas ad usum perti-.
nent. Oportet autem non alio, quam te ipso uti magistro
ejus, quod est utile, et meminisse responsi, quod ali-
quando reginas dixisti in tabernaculo. Sed hase quidem
Artasiras. Artabanus autem prius adspiciens ad quosdam
suos familiares : Quam gravis res est, inquit, femina!
amor conjugii potius lseserit, quam juverit. Hase cum
dixisset, jubet transire quendam ex satellitibus, et in-
terficere reginam. Existimabat enim, eam prodidisse
secretum. Conversus autem ad Artasiram, respondit,
esse sibi longe optabilius mori, quam Artasiras, qui erat
servus, regno cedere. Quae simul atque dixisset, insane
et bacchantis more irruit in Persas ; et ex eis quidem
multos sauciat, plures autem occidit; dirigit vero etiam
hastam adversus Artasiram. 111e autem (habebat enim
manus sagittandi peritas, et quas hac in re semper magna
cum laude versabantur ) fugam quidem simulât. Dum
eum autem persequitur Artabanes, immittit telum in
pectus propter mamillam ejus, qui persequebatur. Quod
NE DE T I R IDATE .
113
intelligens arma parari contra se, similiter se parabat
cumParthis, habens et Persas non paucos, qui grega-
lium suorum conspirationis non erant participes. Primo
autem impetu ex illis, qui invicem bello impetebant, tam
Persis quam Parthis, plurimi cadebant ex utraque parte.
At potentior fiebat Artasiras, quod alii plurimi Arta–
banem desererent, et Artasiras se adjungèrent. Deinde,
cum secundo conflïctu invicem impeterent, plurimi ce-
ciderunt ex Parthis, et rex Artabanes confestim in fugam
versus est, rursus tamen postea ad bellum reversus,
Cum igitur duodecim mensibus invicem congrederentur,
part im bellantes, part im quiescentes, demum iterum ad
puguam intenderunt, et in locum conflictus pervenerunt,
et dicit ad regem Artabanem (1) -.
§ 9
confessus, cum ipsa [Artaducta] regnavit in
reliques Parthos, Persasque et Assyrios, omnia faciens
moderate, asquitate gaudens et gubernatione justis-
sima (2).
Studebat enim laudes consequi, ut qui ex improviso
Persarum regnum erat adeptus. Hœc porro, quas conti-
gerant, annuntiata sunt Cusaroni ( Chosroi ) Arsacidae,
regnanti in magna Armenia, videlicet quodfiliusSasani,
Artasiras, prasvaluisset in regno Persarum et perdidisset
Artabanem fratrem suum. Adjectum erat nuntiatis, etiam,
Parthos magis gaudere regno Artasiras, quamMus, qui
cum ob vires ejus, qui fuerat jaculatus, sustineri non
potuisset, rumpit Artabani thoracem ; et trajecto pectore
excidit e dorso, et morte statim afficit Artabanem. Mox
autem convenientes inter se Parlhi et Persas, regem re-
nuntiant Artasiram, qui ostendebat, se magnam eorum
gerere curam, et non parvam esse suam in eos humani-
tatem. Et ille quidem cum sic se baberet, Artaductam
ducit uxorem, quam datum jusjurandum ei prius de-
sponderat, et eam eligit reginam. » — Dion Cassius
raconte (liv. LXXX, 3) que les Parthes lurent vaincus
dans trois combats par Artaxerxès. Moïse de Khorène
(
liv. II. ch. 69) dit de son côté que « l'histoire de ce
«
temps a été écrite par un grand nombre d'auteurs per-
«
ses, syriens et même grecs. Depuis le commencement
«
de leur empire jusqu'à sa chute, on voit que les Par–
ce thes ont eu des rapports avec les Romains, tantôt en
«
état d'obéissance, tantôt en état de guerre, comme le
«
rapportent Paléphatus, Porphyre, Philémon et beau-
«
coup d'autres écrivains. » Moïse ne s'est pas servi de
ces différentes sources; il a seulement puisé ses récits
dans le livre de Khorohpoud, historien perse, secrétaire
de Sapor, qui fut fait prisonnier par Julien l'Apostat, et
qui avait traduit l'histoire de son compagnon de capti–
vité Barsoma, appelé par les Perses Rasdsohoun (Cf.
Moïse de Khorène, liv.II, ch. 70).
(2)
Rapprochez ce passage de ce que dit Eutychius
(
Annal.,
pag. 375 ) : « Quanta fieri potuit cum justifia
inter hommes versatus est.. »
MAR APAS CATINA.
8
Fonds A.R.A.M