Միքայելը լուսավորեց հորը։ Ես սարեցի մոմս և վայր իջա «Սանդա­
րամետ անդնդոցով»։
Այդ «իւոր վիրապի» վարի մասից դարձյալ մի փոքր թեք շարունակ­
վում է ուղին, որն անշուշտ մի նոր վիհի աոջև պիտի կանգնեցնի մեզ։
Նստած հորի հատակին նայում ենք շարունակվող անցքի ուղղությամբ։
Հետաքրքրությունը ձգում է մեզ դեպի անհայտ խորքերը։
Իսկապես որ «Սանդարամետ անդնդոց»... Ասես մթության մեջ, եր­
րորդ հորի շրթունքին, մի քարի կտորի վրա, նստած է եղջյուրավոր ու այ­
ծամորուս, փրչոտ մի սատանա։ Նա, հոնքերը բարձրացրած, նենգավոր ժպի­
տը դեմքին, քծնող շարժուձևերով, ասես հրավիրում է մեզ դեպի «Սանդա­
րամետ անդնդոցը». «եկեք, եկեք, հարգելի բարեկամներ...»
Սակայն այդ երկու վիհերը այցելելուց հետո, հոգնած հրաժարվում
ենք այդ նենգավորի սիրալիր հրավերից և որոշում «Սանդարամետից» ետ
վերադառնալ դեպի «Ավետյաց երկիր»։
—
Հայ մարդու անհողդողդ կամքի ուժն է կերտել այս ստորերկրյա
գաղտնի ճանապարհը,— ասաց ընկերս և մենք հրաժեշտ տալով «Սանդարա­
մետի» խավարի մեջ թաղված «որջերին» վերադարձանք։
Դուրսը արևը ժպտում էր մեզ։
Ալդ ստորերկրյա դժնդակ ուղիների մասին շրջակա գյուղերի շինա­
կանները շատ բաներ են պատմում և նկարագրում կախարդական անուրջ­
ների և վաո երևակայությունների ներքո զանազան տարբերակներով։ Չնա­
յած այդ պատմիչներից ոչ մեկը հանդգնություն չի ունեցել մտնել ալդ կա­
խարդական ուղիների խորքերը կամ մինչև վերջավորությունը, բայց այնու­
ամենայնիվ որոշ չափով ճշմարտության կա նրանց պատմածների մեջ։
Մեկը պատմում է, որ Տիգրան Հոնենցի մոտակայքում գտնվող ստոր­
երկրյա ուղին կամ, ինչպես իրենք են անվանում, «գեդան-գյալմազ», մը–
խըրճվելով երկրի խոր ընդերքը, Ախուրյան գետի տակով անցնում է գետի
մյուս ափը և աստիճանաբար ձգվելով դեպի վեր, դարս է գալիս Անիի դի­
մացը գտնվող փոքրիկ լեսան գագաթը, որը շրջակա բոլոր բլուրներից վեր,
տիրապետող դիրք է գրավում։
Այդ սարսափելի ստորերկրյա աղին մերթ ընդ մերթ ճյուղավորվում է ։
Այնտեղ, երկրի ներքին շերտերի մեջ, փորված են խորհրդավոր սրահներ
տարբեր չափերի։ Ախուրյան գետի հանի տակով անցնելիս գետնափոր ճա­
նապարհի առաստաղից կաթկթամ են ջրերը։
Մի ուրիշը՝ երևակայական վառ գույներով նկարագրում է ցանցապատ–
Fonds A.R.A.M