ված անցքերով այդ ստորերկրյա մթին ճանապարհը և տանում, դուրս է բե
րում ելքի ծայրը մինչև Կարս։
Սակայն կասկած չկա, որ այդ ստորերկրյա գաղտնի ուղիները ռազ
մական նշանակություն ունեցող կառույցներ են եղել Անիի համար։
ա
Տիգրան Հոնենցի քանդակազարդ եկեղեցու արևմտյան դոնից մտնում
ենք ներս։ Մեր աոջև բացվում է որմնանկարների մի ամբողջ պատկերա
սրահ։ Նրանք արտացոլում են հեռավոր անցյալի գիրկն ընկած պատմու
թյան զանազան դրվագներ՝ պատկերված վառ գույներով։ Նրանց վրա դա
րեր առաջ մեր հմուտ վարպետներն աշխատել են ներկ ու վրձինով, չխնայե
լով իրենց շնորհքն ու եռանդը։
Հետքերը ցույց են տալիս, որ Տիգրան Հոնենցի եկեղեցին կառուցելիս
նախատեսված չի եղել պատերը (ներքուստ) ծածկել որմնանկարներով։ Այդ
հղացումը վերջն է եղած, երբ եկեղեցին արդեն կառուցված է ր ։ Պատերի
թափված ծեփերից երևում է, որ եկեղեցու պատերը (ներքուստ) շարված են՛
եղել սրբատաշ քարերով, այնպես, ինչպես մեր բոլոր հուշարձանները։ Իսկ
հետագայում, երբ որոշում են որմնանկարներով պատել եկեղեցու ներսը
և գավիթը, սվաղը պատին պահելու համար ստիպված են եղել սրբատաշ
քարերը բբիչով խորդուբորդել, որպեսզի ծեփը նստի։ Այդ հետքերը պարզ
երևում ե ն պատերի թափված ծեփերից։ Նույնը տեսնում ե ն ք Անիի բոլոր
այն
հուշարձանների վրա, որոնք
ունեն որմնանկարներ կամ միայն
ծեփ։
Ասես մագնիսական մի զորություն կաշկանդեց
Մազմանյանին դա
րավոր արվեստի այդ գողտրիկ տաճարի պատերի մեջ, և նա կլանված նա
յում էր դարերի միջից մեզ հասած այդ մեծ արժեքներին։
Ես զգում էի ընկերոջս հուզված հոգին և աշխատում էի չխանգարել
նրա փոթորկվող ներաշխարհը։
Պատերի վրա պարապ տ եղ չկար։ Եկեղեցու գմբեթից մինչ վար պա
տած ե ն որմնանկարներով։
Տիգրան Հոնենցի եկեղեցին կրում է Գրիգոր Լուսավորչի անունը և բնա
կանաբար որմնանկարների զգալի մասը նվիրված է նրա կյանքին ու գոր
ծունեությանը։ Այնտեղ գույներով պատկերված են Լուսավորչի տասներկու
չարչարանքները։ Լուսավորիչը Խոր Վիրապում, մի կին հաց է նետում վի
րապի մեջ։ Լուսավորչի ն բերում են դատավորի՝ Տրդատ թագավորի աոջև
78 .
Fonds A.R.A.M