ված անցքերով այդ ստորերկրյա մթին ճանապարհը և տանում, դուրս է բե­
րում ելքի ծայրը մինչև Կարս։
Սակայն կասկած չկա, որ այդ ստորերկրյա գաղտնի ուղիները ռազ­
մական նշանակություն ունեցող կառույցներ են եղել Անիի համար։
ա
Տիգրան Հոնենցի քանդակազարդ եկեղեցու արևմտյան դոնից մտնում
ենք ներս։ Մեր աոջև բացվում է որմնանկարների մի ամբողջ պատկերա­
սրահ։ Նրանք արտացոլում են հեռավոր անցյալի գիրկն ընկած պատմու­
թյան զանազան դրվագներ՝ պատկերված վառ գույներով։ Նրանց վրա դա­
րեր առաջ մեր հմուտ վարպետներն աշխատել են ներկ ու վրձինով, չխնայե­
լով իրենց շնորհքն ու եռանդը։
Հետքերը ցույց են տալիս, որ Տիգրան Հոնենցի եկեղեցին կառուցելիս
նախատեսված չի եղել պատերը (ներքուստ) ծածկել որմնանկարներով։ Այդ
հղացումը վերջն է եղած, երբ եկեղեցին արդեն կառուցված է ր ։ Պատերի
թափված ծեփերից երևում է, որ եկեղեցու պատերը (ներքուստ) շարված են՛
եղել սրբատաշ քարերով, այնպես, ինչպես մեր բոլոր հուշարձանները։ Իսկ
հետագայում, երբ որոշում են որմնանկարներով պատել եկեղեցու ներսը
և գավիթը, սվաղը պատին պահելու համար ստիպված են եղել սրբատաշ
քարերը բբիչով խորդուբորդել, որպեսզի ծեփը նստի։ Այդ հետքերը պարզ
երևում ե ն պատերի թափված ծեփերից։ Նույնը տեսնում ե ն ք Անիի բոլոր
այն
հուշարձանների վրա, որոնք
ունեն որմնանկարներ կամ միայն
ծեփ։
Ասես մագնիսական մի զորություն կաշկանդեց
Մազմանյանին դա­
րավոր արվեստի այդ գողտրիկ տաճարի պատերի մեջ, և նա կլանված նա­
յում էր դարերի միջից մեզ հասած այդ մեծ արժեքներին։
Ես զգում էի ընկերոջս հուզված հոգին և աշխատում էի չխանգարել
նրա փոթորկվող ներաշխարհը։
Պատերի վրա պարապ տ եղ չկար։ Եկեղեցու գմբեթից մինչ վար պա­
տած ե ն որմնանկարներով։
Տիգրան Հոնենցի եկեղեցին կրում է Գրիգոր Լուսավորչի անունը և բնա­
կանաբար որմնանկարների զգալի մասը նվիրված է նրա կյանքին ու գոր­
ծունեությանը։ Այնտեղ գույներով պատկերված են Լուսավորչի տասներկու
չարչարանքները։ Լուսավորիչը Խոր Վիրապում, մի կին հաց է նետում վի­
րապի մեջ։ Լուսավորչի ն բերում են դատավորի՝ Տրդատ թագավորի աոջև
78 .
Fonds A.R.A.M