դեո ամբողջանան է բ ու գոբծոն, որքա՞ն մարդիկ են ել ու մուտ արել, և
որքան կողմնակի մարդիկ էլ անծանոթ այս բարդ ճյուղավորված մոայլ
ուղիներին, եկել և թերևս մոլորվել ու հուսակտուր, խելագարության հաս­
նող տագնապալի օրեր անցկացնելով՝ տանջամահ
եղել։
Առանց մոլորվելու անվնաս դուրս ելանք այդ գերեզմանական լռու­
թյան մեջ թաղված սարսափելի լաբիրինթոսից։
Դեռ առավոտ է ։ Ելնելով ստորերկրյա Անիից շարունակում ենք մեր շըր–
ջագայությունը։ Դանդաղաքայլ բարձրացանք դեպի Միջնաբերդ։
Միջնաբերդում չորս կիսականգուն եկեղեցի կա. դրանցից հնագույնը
7-
րդ դարու մի եկեղեցի է, որն իր հարավային պատի վրա կրում է Անիի
ամենահին արձանագրությունը
(
հայերեն)։
Եկեղեցին կառուցված է այն
ժամանակ, ե րբ Միջնաբերդը սոսկ ամրոց էր Կամսարական նախարարա­
կան տոհմի։ 7-րդ դարի այդ կերտվածքը ներքուստ ունի յուրահատուկ քան­
դակազարդ որմնախոյակներ։ Երկրորդը՝ Միջնաբերդի մատուռը, իր գեղա­
քանդակ տեսքով ու կանգուն գմբեթով, և երրորդն ու չորրորդը՝ աթանկլու–
նանի եկեղեցին և մի ուրիշը։ Այնտեղ մենք մանրամասնորեն դիտեցինք
1907—08
թթ. պեղված վայրերը։ Տեսանք արքունական բաղնիքը, ջրատար
խողովակները, պալատի մեծ սրահի մնացորդները և ուրիշ ավերակներ։
Այնտեղ, Միջնաբերդում, ծանրանիստ հանգչում է մի դամբարան՝ դա
Գայլի գերեզմանն է ։ Նր ա տապանաքարի գլխին, կիսականգուն պատվան­
դանի վրա, կա չորս տ ող արձանագրություն։
Անցանք Միջնաբերդի ետևի կողմը և մեր աոջև բացվեց հիասքանչ
մի տեսարան։
Միջնաբերդից դեպի հարավ-արևելք մի պարանոց կազմելով ձգվում է
թերակղզի՝ դա Կույսի ամրոցն է ։ Նա երեք կողմից շրջափակված է անդըն–
դախոր, անմատչելի ձորերով, որոնց հիմքերից ահռելի ապառաժները ուղ­
ղաձիգ մեկը մյուսի ուսին թառելով՝ խոյանում են դեպի վերև ստեղծում
բնական ամրություններ։ Ախուրյանը իր սահանքներով բռնել է թերակղզու
երկու կողմը, իսկ Ծաղկոցաձորի կողմից, Անի վտակը։ Անիի այս հատվածը
քաղաքի հարավային ծայրամասն է ։
Այստեղ ահռելի բնությունն իր գիրկն է առել Կույսի ամրոցը։ Այնտեղ
երևում ե ն կիսակործան մի աշտարակ ու պարիսպների մնացորդներ, իսկ
թերակղզու կենտրոնում ավերակ մի եկեղեցի և այս բոլորը միաձուլված
բնության հետ։ Լռությանը ծանր կապարի նման նստել ու բռնել է ամբողջ
շրջապատը ու խորհարդների մեջ թաղել ամայացած թերակղզին։
Կույսի ամրոցի գլխին թևերը լայն տարածած սավառնում էին բազե­
ները ու իրենց խուզարկու աչքերով որս փնտրում։
Fonds A.R.A.M