Վիեննայի սովետական դեստանի ջանքերով Հայաստան վերադարձվեց
ճարտարապետի աշխատությունները։ Այդ ժողովածուից բացակայում էին
չորս հարյուր գծվածքներ...
Բայց ճարտարապետի անհողդողդ կամքն ու անսպաո եոանդը դարձյալ
մղեց նրան իր նվիրական սուրբ գործին և կանգ աոավ, երբ դադարեց բա­
բախելուց մեծ հայի սիրտը...
ա
Արամ Վրույրը, հայ բեմի այդ անձնվեր ու չքավոր դերասանը, իր սուղ
միջոցներով, աոանց որևէ օժանդակության, տարիների ընթացքում լուսա­
նկարել և հավաքել էր մի ստվար ժողովածու Անիի և նրա շրջապատի հու­
շարձանների։ Նրան այդ գործին մղել էր ջերմ ու անկաշւաւ սերը հանդեպ
մեր պատմական մեծ մշակույթի։
1908
թվի թուրքական սահմանադրությունից հետո, 1909 թվին Արամ
Վրույրը հայ թատերական խմբի հետ մեկնում է Կ. Պոլիս և իր հետ տանում
լուսանկարչական նեգատիվների իր ամբողջ վաստակը։ Գործերն այնպես են
դասավորվում, որ նա իր նեգատիվների ժողովածուն թողնելով Պոլսում,
կարճ ժամանակից կրկին վերադաոնալու պայմանով, գալիս է Թիֆլիս։ Սա­
կայն Ա. Վրույրին չի հաջողվում վերադաոնալ Պոլիս։
1914
թվականին Պետերբոտգի կայսերական ակադեմիան Արամ Վրույ­
րին ապահովում է ճանապարհածախսով, որպեսզի նա Պոլսից բերի իր նե­
գատիվների ժողովածուն և հանձնի ակադեմիային։ Նա պատրաստվեց մեկ­
նելու, բայց 1914 թվի պատերազմը այս անգամ Աս խափանեց նրա մեկնումը
և Անիի նեգատիվների արժեքավոր ու հարուստ ալդ ժողովածուն կորավ ան­
վերադարձ։
Նմանապես 1918 թվականին Անիի գիտարշավներից տարիների ընթաց­
քում կուտակված բոլոր նյութերը, որտեղ իրենց մասն են ունեցել շատ –շա­
տերը, իսպաո կորան...
«...
Բոլոր ձեոագիր և տպագիր նյութերը, օրագրերը, լուսա­
նկար նեգատիվները, գծագրերը կորան գնացքում Արմավիրի Ա
Բաքվի միջև, մի ամբողջ վագոն՝ ուղեգրված
Թիֆլիս պատմա–
հնագիտսւկւսն ինստիտուտում վերամշակվելու համար,— գրում է
Ն. Մասը»*։
Այսպես էր դժբախտ քաղաքի դաժան ճակատագիրը։
* 11.
$1.
արբ, «ձւա», էջ—XI. Օւ՝«3 1^00(83—յւքւատ՚րՅ*, 1934 I՛.,
40
Fonds A.R.A.M