թացել նոա յուրաքանչյուր քարին, նրա դիրքերի բոլոր մանրամասնություն­
ների հետ Ա ցույց է տվել մի մեծ, տոկուն աշխատություն։
Քյուրքչոսնը
հրատարակեց հիսունից ոչ ավել լուսանկարներ, իսկ ս|. Վրույրը մենակ,
աոանց օգնականի և մանավանդ առանց նյութական աջակցության, որ գոր­
ծի ամենակարևոր կողմն է, հանել է երկու հարյուր տեսարան, որոնցից հար­
յուրը արդեն հրատարակել է ։ Հ ա յ բեմի այղ համեստ և, ինչ ասել կուզի,
չքավոր գործիչը, կարելի է ասել, Անիի մեջ և Անիի շուրջը ոչինչ անծանոթ
բան չի թողել, այնպես որ նրա ժողովածուն ավերակների մայրաքաղաքի
լիակատար, ամենամանրամասն տեսարանացույցը պիտի դառնա»
1
։
Արամ Վրույրի սերը, ջերմորեն կապվելը Անիին և ընդհանրապես մեր
անցյալի պատմությանն ու արվեստին, այդ նվիրական ուխտի" էությունը
պատկերելու համար խոսքը տանք իրեն.
— «
Արժե սովորել այն ամենը, ինչ որ մեզ մոտեցնում է անցյալին, վե­
րակենդանացնել այն, և պատմական անունները ներկայացնել մեզ ոչ իբրև
մեռյալ անուններ, այլ իբրև կենդանի մարդիկ։ Արժե սովորել այն ամենը,
ինչ հնարավորություն է տալիս մեզ տեսնել այդ պատմության կենդանացած
անձանց հոգու խորքը։ Արժե գիտենալ այն բոլորը, ինչ օգնում է մեզ ավե­
լի մոտիկից ըմբռնել, որ մենք երբեք կտրված չենք մինչև իսկ ամենահեռա֊
վոր անցյալից, որ մենք՝ նրանց ուղղակի ժառանգներս, չվճարած պարտքեր
ունինք վճարելու, և մենք պարտական ենք մեր շնորհակալության պարտա­
կանությունը նրանց, որոնց համար երկրային վարձատրություն այլևս գոյու­
թյուն չունի։ Մենք նրա համար ենք ապրում, որպեսզի շարունակենք հազար
տարիներ առաջ սկսված աշխատանքը, և որպեսզի մեր ալդ աշխատանքը
գիտակցաբար և արժանավոր կերպով կատարվի։ Պետք է, որ մենք գիտե­
նանք, թե իսկապես ինչ բան է, որի շարունակողները մենք պետք է լի­
նենք»։
Ահա այսպես էր մտածում ու նվիրաբերում– իր ուժերը ավերակների քա­
ղաքի հին բնակիչը։
1878
թվին Անին ռուսական բանակի կողմից գրավվելուց հետո, Միքա­
յել վարդապետ Տեր-Մինասյանը Անի քաղաքի երկրորդ և վերջին վանահայրն
էր։ Նա գործունյա մի մարդ էր։ Փոքրիկ նորոգություններ էր կատարել, ինչ­
պես Մայր տաճարի արևելյան պատի երկու բացվածքները սրբատաշ քարե­
րով ամրացնելով, նմանապես Տիգրան Հոնենցի եկեղեցու հարավ-արևմտյան
անկյունը նորոգելով։
Դյուրության տալու համար հետաքրքրասեր այցելուներին, նա մի քա–
1
Լեո— «Անի», էջ 63, Երևան, Հայպետհքւատ, 1963 թ.։
14
Fonds A.R.A.M