Հետագայում ամեն ինչ պարզվեց։
Դեո 1915 թվականին Վանի, Շատսփփ ու մի շարք շրջակա գյուղերի
«
ա յ ազգաբնակչությունը ոոաական բանակի և հայ կամավորական գնդերի
կողմից վերը հիշած վայրերի շուտափույթ գրավման հետևանքով ազատվել
էր թուրքական վայրագ կառավարության կողմից անխուսափելի բնաջնջումից։
Սակայն երկու ամիս չանցած սկսվել էր նահանջը։
Ռուսական զորքերի այդ հապճեպ նահանջը տևեց շատ կարճ։ Շուտով
նրանք վերագրավեցին իրենց թողած տերիտորիան։
Եվ ահա Հայկական լեռնաշխարհը, որն ամբողջապես բռնկված էր զար­
հուրելի հրդեհով, ուր խոշտանգվում, տարագրվում ու հոշոտվում էր տա­
րաբախտ հայը թուրքական յաթաղանի անողոք հարվածների տակ, և ահա
այդ մղձավանջային անպատում Մեծ եղեռնի Ժամանակ — մ ի ափ հող՝ Վան,
Ալաշկերտ, Շատախ և այլ վայրեր> որոնք ազատագրված էին անագորույն
թշնամու արյունոտ ձեռքերից, և հանկարծ 1916 թվականի օգոստոս ամսին
արևմտյան Հայաստանի ազատագրված այդ վայրերի գլխին, սկսած սեգ Սի–
փանա գագաթից, Շատախի լեռներից և մթին անտառներից, Վանից մինչև
Ալաշկերտի արգավանդ հովիտները, ահեղադղորդ բամբյուններով պայթեց
մի նոր աղետ դեռ նոր ազատագրված հայ ժողովրդի գլխին, այս անգամ ավե­
լի սոսկալի, ավելի աղետաբեր։ Դարձյալ անակնկալ նահանջ ցարական բա­
նակի կողմից։
Ահա, 1916 թվականի այս անպատմելի խուճապային հոսանքն իր մեջ
առավ նմանապես Արամ Վրույրին և Հ. Օրրելուն, որոնք մազապուրծ փա­
խուստով կառքով սլացան դեպի Ռուսաստանի սահմանները։
Այդ հապճեպ գնացքի Ժամանակ ճանապարհին մի տեղ կառքը շուռ
եկավ և քաղաքացիական փոխ՜գնդապետը իր ամբողջ մարմնով ընկավ հեգ
«
սպասյակի» — (դենշչիկ) վրա։ Օրրելու դրությունը ավելի
մխիթարական
էր. նա ընկած էր իր տակն առնելով Արամ Վրույրին, որը կիսաուշաթափ
վայր էր ընկած ճանապարհի
եզրին։
Փոխ-գնդապետը առանց վարանելու սկսեց կոնյակ լցնել հեգ «սպաս­
յակի» կոկորդն ի վար։ Չնայած այդ անմահական հեղուկը դուրեկան ու կազ­
դուրիչ էր, բայց Վրույրի կողերի ցավերը չէր մեղմացնում։
Մի փոքր սթափվելուց ու կառքը կարգի բերելուց հետո շարունակում են
իրենց արագ փախուստը։ Բայց նախապաշարմունքը թելադրում է, որ դեո
երկրորդ ու երրորդ փորձանքներն էլ անխուսափելի են։ Եվ, իսկապես, հան­
դիպում են երկրորդ փորձանքին։ ճանապարհին ռուս պահակազորը կասկա­
ծում է, որ Վրույրը գերմանացի լրտես է ։ Օրբելին կարողանամ է կանխել և
փարատել պահակազորի կասկածները։
Fonds A.R.A.M