ԹՈՒՆ
207
ԹՈՒՇ
ենթադրաբար
կազմուած սխալ արմատաձև է
թինդ, ի
հլ. նար. էջ 184 և նար. յովէդ, որից
էլ
լերինաթինդ
նար. տաղ։
= Բնիկ հայ բառ՝
հնխ.
տէսոճ
կամ
է ս ո ժ
ձևից, սրա պարզական արմատն է
տէ6Ա–,
որի
ստորին
ձայնդարձն
է
տէս–,
ռնդայնացած
և
ձ֊ով աճած՝
տէԱՈճ–(
Այս արմատը
զանազան
ձևերով ու զանազան
աճումներով
երևան է
գալիս բազմաթիւ
լեզուների
մէջ,
որոնցից
մեզ ամէնից աւելի մօտիկներն
են՝ լտ.
էսՈ–
0(
Օ
«
զարնել,
բաղխել,
մուրճով ծեծեր),
էս–
Ճ6Տ
«
մուրճ», լԱձ՚ւէտւէՇ «ուժգին
մշտել»,
ան֊
ԳԸ
ս
Ք՛
տէ)՚ոէՁՈ
«
հարու տալ», սանս.
էսՈՕ՚Ձէշ,
էսճՅէւ
«
զարնել,
խայթել»,
հիսլ.
Օօէ
«
կա֊
տաղութիւն»,
գոթ.
տէՅսէՅՈ,
հբգ.
տէ023Ո
«
զարնել»,
գերմ.
տէսէ26Ո
«
եղջերցել,
հարու
տալ», ալբան.
տէԱՈ՛
«
հարուածել»
(\
Վճ\ճ&՛
798,
Րօէօա^ 2, 618, Տրոօսէ–^6ւ116է 1021–
2)։
Միւս աճումներր, ինչպէս
տէ6Աթ–,
տէշսե–,
տէ6սեհ–, տէ6Ա§–, տէտաո–
տե՛ս \վջլ1ձշ
74/։
Սրանցից յառաջացած
բառերի
մէջ
նշանա֊
կութեամբ
շատ
համապատասխան
ձևերր
տե ս վերը
թոսլել
արմատի
տակ։—Հայերէնի
մէջ հնխ.
Տէսոժ
կամ
էսոԺ
դարձել է նախ
*
թունտ,
ուր
ա
ձայնը ռնգականի
սլատճա֊
ռալ կակղանալով
եղել
է յետոյ
թունդ–
Ամէնից առաջ ՆՀԲ համեմատեց
լտ.
էԱՈճՕ
ձևի հետ։
Լ
Յ § .
Խա.
Տէսճ. §
854
պրս.
ՀչՕձձձՅ
էՅՈճւճՅՈ
կամ
էԱՈ–
Ճ1Ճ
Յ
Ո
«
որոտալ երկնից, մարդու
գոչելր,
գազանի
մռնչե/ը»։ Տէրվ. նախալ. 38,
113
լտ.
էօՈՅէ
«
որոտում է», անգսք.
տէԱ–
Ո13Ո
և
է հ ս ո յ Յ Ո ,
պրս. էսոձնտւձ «փոթո­
րիկ»
ձևերի հետ՝ հնխ.
տէՅՈ։
«
թնդալ,
որոտալ»
արմատից։
Հիւնք.
անդունդ
բառից,
Հիւբշ. Խա.
Տէսձ. Էջ 12 նշա­
նակում Է պարսիկ ձևի
նմանութիւնր,
բայց երկուսն
Էլ ուզում Է բնաձայն
հա­
մարել, իսկ
ճւ
՜
Ո1. 0X3111.
154
պատահս,֊
,
կան Է համարում։
ա ա է
ա ւ
9,
ւ54
տուաւ
վերի
մեկնութիւնր,
սակայն
դժուարութիւն
Է գտնում
հայերէնի
դ
ձայնի
մէջ։ Հիւբշ–
512
յիշում է
այս
մեկնութիւնր,
բայց
նշանակութեանց
տարբերութեան
պատճառաւ
չի
ընղու֊
նում։
Մեր տուած
բացատրութեամբ
այս դժուարութիլնները
հարթ՛ ում են և
այլ ես պէտք չի լինում բառը
բնաձայն
համարելու,
ինչպէս արել եմ ՀԱ 1899,
203՝
դնելով
թ
նախաձայնից։
Դալիթ
Բէկ, Յուշարձան, 397 նգալլ.
էՅՈէ
«
լար»,
իոլ.
է6է
«
լար», սանս.
էՅՈէ1–
«
լար» և գոթ.
էհսՈ,
յն. –Տյ՝1Դկ լտ.
էօՈՅքՇ
ձևերի հետ։
ԳԻՌ.֊Երև. Մկ. Մշ. ննխ.
Ջղ.
Վն. և Տփ.
թունդ,
Ախց.
թունտ,
Սզմ.
թօնդ,
Ագլ. Գոր.
Ղրբ՛
Սրղ. Սլմ. Շմ.
թիւնդ.
այս ձևերր նշա­
նակում
են «խիստ, թանձր, կծու, դաժան,
բարկացկոտ
ևն», ուստի և գործ չունին
վերի
արմատի հետ. այլ փոխառեալ
են պրս.
>>–0
էսոճ
«
սաստիկ
և հատու, դաժան»
բառից։
Ունինք սակայն
Պլ. Ռ. Սեբ.
թունդ,
Ախց.
թունտ
(
—
այս բոլորր
միայն
սիրտը թունդ
ելլել
կամ
հանել
ոճի մէջ. հմմտ.
սիրտ ի
թնդոջ
Ոսկ. եփես, ժէ), որ բնիկ հայ է և
պատկանում
է վերի արմատին։
նոյնից են
ծագում նաև
թնդալ
«
շարժիլ, տեղից երերալ,
ոնցոլիլ, սարսիլ, դղրդալ» (հին
վկայութիւնը
Դրնդ. 121 նա ոչ թնդաց ի տեղացն),
թնդ ա ց­
նել
«
շարժել, սիրտր թունդ հանել»,
թնդել
Բիլթ. Պլ. «ոտքերի
տակ
կոխոտել»,
թնդ ա –
ածք
«
շարժուածք»,
թնդոց
«
զարնելու ժամա­
նակ ելած
ձայնը»։
ԹՈՒՇ, ի-ա
հլ. «այտ»
ի գիրս հոսը, Տօ–
նակ. Մարթին. Վստկ. 205,
ԳԻՌ.–Ալշ. Ախց. Երև.
Զթ՛
Խրբ. Կր. Հճ.
Հմշ. Մշ. Մրղ. ննխ. Շմ. Պլ.
Ջղ
Ռ. (յգ.
թրշ–
ներ^,
Սեբ. Ս չ. Վն. Տիգ. Տփ.
թուշ,
Ոզմ.
թօւշ,
Գոր.
Ղրբ՛
թօշ,
Ասլ. Սլմ.
թիւշ,
Ագլ.
թ է շ . –
այս բոլորը
նշանակում
են «այտ»,
միայն
Խրբ. Պլ. Ս չ. «կզակի
ծայրի կլորիկ միսր» և
Տիգ. «այտը
ներսի կողմից»։
նոր բառեր են՝
թշակալ, թշել, թշան, թշնոց, թշիկ
կամ
թու­
շ ի կ ։ —
Գաւառականների
մէջ
թուշ
(
Երև. 1.
Գնձ.
Ղզ՛ Ղրբ.
Շմ. Տվ։.յ նշանակում
է նաև
«
դէմր, կողմր, ուղղակի, շեշտակի ևն» (տե՛ս
իմ Գաւառ, բառ. էջ 379 ա)։ Բայց այս
վեր֊
ջինր նախորդից
բոլորովին տարբեր մի բառ
է. ինչպէս որ
Ղարաբաղի
բարբառն
էլ
զա­
նազանում է
թօշ
«
թուշ, այտ» և
թուշ
«
դէմը»։
Վերջինը թուրք֊թաթարական
փոխառութիւն
է. հմմտ. թթր.
էԱՏ
«
կուրծք,
առաջը,
մօտը, դէմը, հանդէպ, կողմը»,
էստճշ
«
մօտր֊
Fonds A.R.A.M