ԹԵՔ
179
Թէ
•
քյ-քքքք
էՁետՁէւ
«
կտրել, տաշել,
արուես֊
տով
չօրինել, կառուցանել)),
ղք՜Հ
էՅՏւ31–
«
վարպետ,
հիւսն, ատաղձագործ, կառք շի­
նող)), (–\Տ–\(–\
1
Յ1<ՏՅՈ
«
հիւսն»,
զնդ.
է
.
ՅՏ
«
տաշելով
շինել»,
էՅՏՅՈ–
«
ստեղծիչ,
յօրի֊
նիչ, արարիչ»,
էտՏՁ
«
կացին» =պրս.^յձ–
է35
«
ուրագ»,
հբգ. ձշհտձ, ձշհտ1ւ\ձ «կացին»,
մբգ.
Ճ6ՈՏ6Ո
«
կանեփ ջարդել»,
հսլ.
էշՏՁէւ
«
տաշել»,
էշՏԱ
«
գերան»,
էշտ13
«
կացին»,
ռուս.
16
Ը31ե, 16111)՛
«
տաշել, հարթել»,
16
լ՜հ
«
սղոցած տախտակ»,
լիթ. է&ՏյԱ,
լեթթ.
է-ՏՍ,
էՔՏԱ
«
տաշել, փայտի վրայ աշխատիլ»,
միռլ. է՜ճ\ «կացին» ևն (Գյ
ճ
ա,
Էջ 778, հօ1֊
ՏՁՇգ
950, 1
ւՅԱէ1ՈՅՈՈ 320)։
Արմատի նախ­
նական
նշանակութիւնն
Էր «ձեռքով կամ
գործիքով որևէ բան շինել», այս րնդհանուր
իմաստր
ցոյց են տալիս
հյ,
թ ե ք ե լ
և յն.
Հ&^.1\^ որ ամէն տեսակ արհեստի համար էլ
գործածական
է. մինչդեռ
միւս լեզուներր ի–
մաստր մասնաւորել են փայտակերտութեան
վրայ։ — Այս բառերի հնդևրոպական
նախա­
ձևն էր էշ\–, որ պիտի տար հյ,
*
թ ե ս – :
Բայց
ինչպէս երևում է, նախալեզւում
կային մի
քանի նմանահնչիւն
արմատներ՝
մերձաւոր
նշանակութեամբ,
այսպէս՝ հնխ,
էս(|
«
հիւսել,
գործել» և
էօ1<
«
հիւսել» արմատներր։ Առա­
ջինից ունինք
հսլ.
էԱ–13ւ1
«
գործել»,
սլով.
է061Ո,
չեխ.
է1ա,
ռուս.
11
<31ե
«
ոստայնան­
կել»,
71
<3֊|՚հ
«
ջուլհակ»,
1
ՃՁ11ե
«
գործու­
ածք», հպրուս.
է Ա շե օ Ո Տ
«
ջուլհակ»։
նոյն
արմատր նաև «բաղխել,
հրել»
իմաստով
սլաւական և գերմանական
լեզուների
մէջ և
«
քար տաշել» իմաստով՝
յունարէնում.
ինչ.
յն. 1՚յ՝/.0Հ «քարտաշի
մուրճ»,
էՕ*ւՀ«>
«
քար
տաշել»
(
ք^ՁԱէ.
331,
8
օ 1 Տ Յ Շզ
989)։
Երկրորդ
էշ1<
արմատից են՝ օսս.
13
X1111
(
ուր
X
գալիս
է ֊ – ի ց ) «հիւսել»,
հհիւս.
9
ցէէւ՜
«
թել, պատ­
րոյգ», գերմ.
ժօշհէ, ճՅշհէ,
հբգ.
էձհէ,
շվեյց.
ԺՏք61,
ձօԽ «պատրոյգ»
(1
<1ս
§Շ
97).—
գեր­
մանական
արմատաձևն է
&6
Ո, 1>6§։—
Կա֊
տարոլել են այս նմանահնչիւն
բառերի մէջ
վախանակութիւններ.
հա յերէնում
էշև՛ փո֊
խանակուել է
էշե։
արմատով, ինչպէս որ լա­
տիներենում
«
տաշել»
իմաստի տեղ եկել է
«
հիւսել»։
—
Իրանական
էՅՏ
ձևից է փոխա­
ռեալ
հյ.
տաշել,
որով
տ ա շ ե լ
և
թ ե ք ե լ
միև֊
նոյն բառերն են։
Բօեօայ՛ 1, 716—7
դնում է
երկու տարբեր արմատ, հնխ.
էՇէ|՜
«
հիւսել» և
էշ1է՚0–
«
փայտի
վրայ աշխատիլ». տե ս և
Տաօսէ–^6ւ116է 996.
նՀԲ
լծ.
ծեքել, թա կ ել, հակել։—
Տէրվ.
ձ1էՅա1.
36
և նախալ. 102, 113 յն.
օճԼա,
Օ՜պա
«
զարնել,
սրել», լատ.
Տէւոջսօ
«
մարել,
ջնջել», սանս.
1
1
յ,
ւ6–
յ՚Յէւ
«
սրել», ինչպէս նաև
ստուգել, տ է գ
ևն ձևերի հետ հնխ.
Տ ւ Յ § ,
Տէւ§
«
խայթել,
սրել» արմատից։ Պատկ,
Բ13Շյ16/Լ.
էջ 14
կապում է
ծ ե ք ե լ
ձևին։ Վերի
մեկնութիւ­
նր տուաւ նախ հ\ճ\\–\ Ի\ՏԼ 8, 289, որ
Հիւբշ, մինչև անգամ
չի
յիշատակոլմ։
(
ճ^6ւ11տէ
ևս չի յիշում իր աւելի նոր աշ­
խատութեանց
մէջ, ինչպէս
1
ոէ10
(1
սշէ10Ո
1922,
էջ 344)։
Հիւնք,
յն,
ւհյքա
«
սրել»
բայից,
Տշհշք էշԽաւէշ 8 8 29, 22
գերմ.
9 ՚ 6
հ ,
նբգ,
ճօշհէ,
հհիա. ա ե ձե֊
ւերի հետ։
Բ6ճ61՜Տ6Ո,
Հայ. դր. լեզ. էջ
103
ցեղակից սանս.
էՁ
\՚՝1
է1
«
զօրաւոր է»
ձևին կամ վւոխառեալ
յն.
Թ՚ւ^Ա)
«
սրել»
բայից։
Բ6ւ61ՏՏՕՈ,
Խ.
Ա.
Ճ1Ո1. Տէսճ.
67
օսս.
էՅՏԱՈ
«
ծռել» և լիթ.
էւՏէՅՏ
«
մի
տեսակ աման»
կցում է մեր բառին։
ԳՒՌ.
—
Ջղ–
թ ե ք վ ե յ
«
ծռուիլ»,
Երև. Ղրբ՛
թէք
«
ծուռ», Երև. Ղզ.
թ է ՚ ք է ի
Տփ,
թ ի ՛ ք իլ
«
ծռել», Սլմ,
թ ի հ վ ե լ
«
հակիլ, ծռիլ»։
—
+ ԹԷ
«
եթէ. 2. որ, զի, թէ.
3.
մի՞թէ, ար–
դեօք. 4. վասն զի, որպես զի», որից կազ
մ ուա ծ են
գի թէ, թ է ոչ, ա պ ա թէ , ա պ ա թ է
ոչ,
իբր թէ , թ է և , թ է ե–, մի ՞ թ է , թե պ է տ , թ է պ է տ և,
բ ա յ ց թէ , ա յ ս ի ն ք ն թ է
կրկնութեամբ
ուք
«
կարծիք»
(
տե՛ս այս բառր ա֊
ո ան ձին). — նոյնպէս
ե
յաւելուածով՝
ե թ է ,
ե թ է ոչ, ա պ ա ե թ է ոչ, ի բ ր ո չ ե թ է
ևն, բոլորն
էլ հին և րնտիր (տե ս նաև
ե թ է
բառր). նոր
գրականում
շինուած ձևեր են՝
թէ ա կ ա ն, թէոլ–
թիւն, թ է կ ո ւ գ
«
մինչև իսկ» (իբր «եթէ կուզէ»,
գործածական է միայն արևելեան գրակա­
նում)։ Հին գրչութեամբ այս բառերր
գրւում
էին
թե , ե թ ե
ևն, յետոյ փսխուեցան
թէ, ե թ է
(
հմմտ. ՀԱ 1913, 11).–
թէ
և
ե թ է
բառերի
թեթ
Fonds A.R.A.M