ՃԻՊ
201
ՃԻՈ–
= Բնաձայն
բառ՝
կազ քուած
ճ
ձայնից՝
չ
ածանցականով.
արմատի
համար
հմմտ.
ճիկ, սսուել, ճնճուել, Տշել, ճոուել, ճոնչել
ևն. իսկ ձևի համար
հմմտ.
շչալ, շչել, բչել,
բչալ, բջել։–
Աճ.
Տե ս իմ յօղուածր՝ ՀԱ 1899,
203
բ։
ԳԻՌ
Երև. Ալմ. Վն.
ճչալ,
՚
կ.
ճչօց,
Ալշ.
Մշ.
ճճալ,
Ակն.
շըչշէլ,
Հճ.
շտչօլ,
Խրբ.
ջըն–
շիլ.
նոյն են նաև
ճինչ
ննխ.,
ճինչել, ճնչել
Արբ. Եւղ. Հճ.
ճենչել
Զթ– և սա ս ա կա կան ր՝
ճչվոտել, ճինչվոտել, ճնչվււտել
Արբ.
«
կանչ–
վրռտել»։
ՃԻՊ11Տ
«
բարակ
դալար
գաւազան», իբր
մհյ. բառ ունի
նորայր, Բառ. ֆրանս.
650՛
(
հօՍՏՏւՈԸ).
գտնում եմ գործածուած
ջիպուո
ձևով՝ Վրդն. առ, 158. շատ աւելի
յետին է
Ջքր՛ սարկ. Ա. 53 (ճիպոտալ
մի էզարկ վար­
դապետին)։
Գործածական
է արդի
բարբառ­
ներում
ճիպոտ, ճպոտ, ճպատ
ձևերով,
այս­
պէս՝
Ագլ.
Երև. Լ. Ղզ՛ Ղրբ. Մրղ. նբ. Շլ.
Շմ. Վն. Տփ. Ք. որոնց
ներկայացրած
զա–
•
նազան
առումների
վրայ տե՛ս
Գւռ. բառ.։
֊
ն ո յ ն է խպտ.
Տեօէ,
եգիպտ.
տեճ
«
գա­
ւազան,
ձեռնափայտ»
բառի
հետ։ — Անհնա­
րին
լէ՛ որ հայերը
բառեր փոխ առած
լինին
խպտերէնից
(
Կիլիկեան
թագաւորութեան
շրջանին),
բայց
ներկայ
դէպքում
տարօրի­
նակ է այն, որ բառր
այժմ
գոյութիւն
ունի
աւելի
արևելեան
բարբառներում
և
գրեթէ
չկայ արևմտեան
բարբառներում։
Միւս
կող­
մից թէև արաբ.
5
համապատասխանում
է
մեր
6
ձայնին
(
հմմտ.
ճատրակ =
արաբ. Տ3ւ\–
քՁՈյ),
բայց
միայն
այն դէպքում, երբ փո­
խառեալ է արաբերէնր,
ուր չկայ
օ
ձայնը։
Կարևոր է յիշել նաև այն, որ այժմ
էլ
ճիպոտ
բառը
գործածական
է Սղերդի
արաբախօս
քրիստոնէից
մէջ
ՏՅեօէ
ձևով
(
Բիւր.
1899,
116),
որ համարւում
է հայերէնից
փոխա­
ռութիւն։ Խպտ.
տեօէ
«
գաւազան»
բառի հա֊
մազօրներր
գտնում եմ այժմ
սեմական
լե­
զուների
մէջ. հմմտ. ասուր,
տւեէս
«
գաւա­
զան»,
ՏՁեեւէԱ
«
գայիսոն»,
եբր. ձՇնՎ,
ասոր.
ծՁեէ՚Յ՜
«
գաւազան»,
որոնք
հանւում
են
ասուր.
ՏՁեՅխ,
եթովպ. 2ձն2ւ\֊\, ասոր. Տ&նշէ
«
զարնել»
արմատից
(06
Տ 6Ո1Ա Տ
1 7
801 ) : -
Աճ.
"
ՃԻՊՌ, ի-ա
հլ..«աչքի կեղտ, բիժ» Մանդ.
գործածուած
Է միայն
գրծ.
ճպոօք
ձևով, ուս­
տի
ուղղականի
ձևր անյայտ
Է.
յետնաբար
ունինք
ճպոա
Մխ. բժշ. 39. նՀԲ դնում
Է
ուղ.
ճիպո.
այսպէս նաև ՋԲ. իսկ ԱՈ
ունի
թէ՛
ճիպո
և թէ
ճպուո.
որովհետև
գաւառա֊
կաններում
երկու
ձևերն
էլ կան. նոր
բառեր
են
ճպոոտ
«
բժոտ,
ճայրոտ»,
ճպոոտիլ
«
աչ­
քերը
ճայրոտիլ»։
= Փոխառեալ
է հարաւային
կովկասեան
լեզուներից,
հմմտ. վրաց.
^ օ ծ Յշ ո օ ծ ի՜ պ –
լի
«
ալքի թարախ»,
^օ63–ոօտ6օ
ծիրպլիա–
նի
«
ալքերը թարախոտ»,
յօ^օ<^)3շոօ*6շծձ
գաօիրպլիանեբա
«
ալքերր
թարախոտիլ»։
Ընդհանուր
իմաստը
պահում է Հմշ.
հայերէն
բարբառը,
ուր ունինք
ծպուր
«
ոլխարի
աղբ»,
որից
ծպրել
«
ոլխարի
աղբելը»։
—
Աճ.
ԳԻՌ
Ախց. Կր՛
ճիպո,
Երև. Ջղ.
ճպուո.,
Շմ.
ճուպուո,
Ագլ.
նո՚ւպըո,
Ղրբ.
ո
Էպո, ճը–
պօո,
Զթ.
շեբոը,
Մն.
քր^բ,
Սվեդ.
շաբր,
ննխ.
շուբո,
Մշկ.
շոլոբ,
Հճ.
շերբ,
Ատն.
շոլ–
բուր,
Մկ.
ճպէոք՛,
Վն.
նպեաոք
(
սեռ.
ճպըո.–
ք ՚ ի ) ,
Հմշ.
ջիմբոը,
Ալշ. Մշ.
ճբոիգ,
Ոզմ.
ճպոեխ,
Մշ.
ճմոիգ.—ճպոոտ
ձևի դէմ ու­
նինք
Սլմ.
ճպոոտ,
Պլ.
շբոօդ,
Տփ.
ճպրուտ,
Ատն.
շրբօդ,
Ռ.
ջբոօդիլ,
Սեբ.
ջըոբօդիլ,
այս
բոլորր
ալքի
համար. — Խրբ.
շոբօւյ՝
ալքի,
նաև
ձեռքի
համար, իսկ Ալշ՛
Մշ.
ժպոոտ
ստացել է րնդհանրապէս
«
կեղտոտ»
իմաս֊
տր. — Պլ. Խրբ. Ռ. չունին արմատական
ձևը
(
ճիպո
կամ
ճպուո),
այլ միայն
ածանցը.—
նոր
բառեր են
ճպոիկ
«
մի տեսակ ա չքա­
ցաւ»,
ճպոած, ճպոակալել, ճպոկոտ։
ՃԻՌ, ի-ա
և
ո
հլ. «խաղողի
սակալահատ
փոքրիկ
ողկոյզ»
ՍԳր.
«
ձիթենու
վրայ
մնա­
ցած տկար պտո ւղներ» Եփր. օրին, էջ 277
(
բցռ.
ի ճաւյ^.
(
այս
վերջին
նշանակութիւնը
չունի
նՀԲ). որից
ճոախիտ
IIսկ. մ. գ.25.
ճոաքաղ
ՍԳր.
ճոաքաղոլթիւն
Դատ. ը. 2.
ճոաքաղել
Մծբ.
մշտնջենաճիռ
ճառընտ.
գրուած է նաև
ճիւո, ճե ո
Հ. Կիլիկ.
ճուո
Վստկ. 41. Պտմ. լմբ. 236.
Ամբ. դատ.
223
ա. — Նուազականն
է բառիս՝
ճոիկ
«
փոքր
ճիռ»
էֆիմ. 289 (մէկ ողկոյզ կամ ճռիկ
որ
կտրած
չի լինի
յիւր
որթէն)։
Հիւնք. պրս. (իմա՛
արաբ.) ձ.Հ^օ խ֊
ք՚Յ
«
մնացորդ
գինւոյ ի
բաժակի»։
Fonds A.R.A.M