ՃԱԿ
քեր.
«
Ձիոյ
իգականքն,
մատեան,
զամբիկ,
ճայիկ,
զոր
ճ ա կ
անուանեն... մատակ, ճակ,
յովտակ»։
Ընդհանուր
«
էգ»
նշանակութիւնն
են
ցոյց
տալիս
ճ ա կ ա ճ ա ն
«
իգամոլ,
բղշա~
խոհ»
Եփր. թգ. 400. Պիտ. փիլ. Յհ. կթ.
ճա­
կ ա ճ ա ն ո ւ թ ի ւ ն
Փիլ. Պիտ.
Պտմ.
սահ. 33։
= նոյն են վրաց.
ձ ֊ ձ ° >
ս ա կ ի
տ
սվան.
ճագ
«
էգ ձի», կամ նաև
ածականաբար
վրաց. և մինդ.
3
3
ւՅ° 0 ^ 3 ^ °
ո ա լ
փ ց խ ե ն ի ,
ինգ.
ճ ա կ - ց խ ե ն
«
էգ ձի».
գործածութեան
կրկին
ձևերր
նոյն են հայերէնի
հետ.
բայց
աւելի
լաւ է վրաց. ՅոխչՕ
մ ո ճ ա կ ե
«
հեշ­
տասէր, իգամոլ»
(
Ջուբ.
2
884),
որ մեր
ճ ա ­
կ ա ճ ա ն
բառի
համապատասխանն
է։ Բայց
այս
նմանութիւնները
այնպէս են,որ
թոյլ
չեն տալիս
ենթադրել
մի կամ միւս
կողմից
փոխառութիւն,
այլ երրորդ
մի
րնղհանուր
աղբիւր, որ թերևս
խալդերէնն
է։ — Աճ.
ՆՀԲ
նոյն է համարում
ճ ա յ ի կ
բառի
հետ։ Եազրճեան,
Մ ասիս 1885, 865 առ­
նելով Մագ, «եզն,
խոյ, ճակ»
վկա
յո լ–
թիւնր,
գրում է, «Ինչպէս
եզն
կովու
արուն է, և խոյ ոչխարի
արուն,
այս­
պէս և
ճ ա կ
այծի
արուն է։ Մեր
լեզուի
բառերով
չէինք կրնար գտնել, թէ ճակր
արու այծ կր նշանակէ,
զի նախնիք այդ
բառին
յիշատակութիւնը
միայն
բրած
են
առանց
աւելի
բացատրութիւն
տալու։
Գիտեմք
այժմ, որ ճակը
(
արու
այծը)
= է հնդկաց
ջ ա կ ա
բառին, որ կը նշա­
նակէ՝
արու այծ, նոխազ»։ Ըստ
Եազր֊
ճեանի՝ տարբեր
են
ճ ա կ
«
էգ ձի» և
ճ ա կ
«
արու
այծ»։
Հիւնք, ճ ա կ ՜ թրք. շաէ
կամ
շ ա ք ք ա
«
մատակ
ձի»։
ՃԱԿ
«
խոնաւութիւն,
թացութիւն»,
արմատ
առանձին
անգործածական,
գտնւում է
մ ա ր գ ­
ճակ
«
թաց՝
շրոտ՝ ճախճախուտ
մարգ» բա֊
ռի
մէշ, որ ունին
Յայսմ. ճառընտ. (որ և
մ ա ր գ ճ ա խ ի ն
Զենոբ.
Յայսմ. փետ. 17)։
ՆՀԲ լծ. ընդ
ճ ա ճ ի ճ
և
ճ ա խճ ա խ ո ւ տ ,
թրք.
ք րղ
(
ՆՀԲ
նոյն արմատից է դնում
նաև
ճ ա կ ա ճ ա ն ) ։
Աճառ. ՀԱ 1909,
159
խ
և
կ
ձայների
լծորդութեան
օրէնքով՝
նոյն է դնում
ճ ա խ
արմատի հետ, որ
գտնում ենք
ճ ա խին , ճ ա խ ճ ա խ ո ւ տ
ևն
ձևերի
մէշ։
ՃԱԿ
ՃԱԿ
«
կտոր,
փերթ, շառաշիղ»,
առանձին
չէ գործածուած,
գտնւում է միայն
ա ղ ո ւ ճ ա կ
(՛
ի-ա
հլ՛) «աղի մեծ կտոր»
բառի
մէշ՝ Ոսկ,
ես, անստոյգ բառ է, որովհետև
ա ղո ւ ճ ա կ
կարելի է բաժանել նաև
աղ–(–ուճակ։
Երեմեան,
Բազմ. 1898, 524 հանում
է
ճ ա կ
«
թաց, խոնաւ»
բառից։ Պատա­
հական
նմանութիւն
ունի պրս.
<ձԼտ>յ–
Ձ
1
ԱՇՁ
1
<
«
է սա խեցեմորթ
ինչ
ծովային
նման
սատէֆի,
զոր գրոհք
Տէրվիշաց
առնեն
քէշկիուլ»։
*
ՃԱ Կ Ա Տ , ու
հլ. (ըստ ՆՀԲ նաև
ի- ա
հլ.
բայց առանց
վկայութեան)
«
ճակատ
(
մար­
դու կամ անասունի)»
ՍԳր. ճակատր
համա­
րելով
յառաշամ ասր՝ փխբ, «շենքի՝
դրան
ճակատր,
յառաշամ
ասր,
գրքի
առաշին
երե–
սր» Եւս, քր, «բանակի
յառաշամ
ասր,
ուր
զօրքերր դէմ դէմի
կանգնում
են. բանակ,
պատերազմ»
ՍԳր, Եւս, քր, որից
ճ ա կ ա տ
ա ռ ճ ա կ ա տ
«
դէմ առ դէմ» Ա, թագ.
ժէ. 21.
Եւս. քր.
ճ ա կ ա տ իլ
«
կռուի
շարուիլ»
ՍԳր.
ճ ա կ ա տ ե լ
«
կռուի
շարել»
Ոսկ. մ. բ. 21.
ճա–
կ ա տ ե ց ո ւ ց ա ն ե լ
Բ. թագ. ժ. 9, ա. մակ. զ.
33.
ճ ա կ ա տ ա գ իր
Եզն.
ճ ա կ ա տ ա մ ա ր տ
ՍԳր.
Ոսկ. ես.
ճ ա կ ա տ ա մ ո ւ ղ
Բուզ.
ճ ա կ ա տ ա յ ա ր ­
դար
Սերեր.
Ոսկ.
մ. ա. 8.
ճ ա կ ա տ ա տ եղ
Վեցօր.
ճ ա կ ա տ ա տ եղի
Եփր. թգ.
լ ա յ ն ա ճ ա ­
կ ա տ
Աղթարք,
կ ո ո ւ ա ճ ա կ ա տ
Պտմ. աղէքս.
(
չունի
ՆՀԲ). նոր բառեր են՝
ճ ա կ ա տ ա գ րա ­
կան, ճ ա կ ա տ ազա ր դ , ճ ա կ ա տ անո ց , ճա կ ա տ ­
ո ս կ ր
ևն։ Այստեղ է պատկանում
նաև
ճա­
կ ա տ իլ
«
մի բան ձեռքից
փախչելով
ուժգնա­
պէս
զարնուիլ»,
նորագիւտ բառ, որմէկ
ան­
դամ
գտնում եմ գործածուած
Վրք. և վկ.
բ. 445. «Եւ ի տանշելն
զինւորացն
զարդարն,
զմիմեանց
կառափունս
հարկանէին
և ճա–
կատեալ
մի ի գաւազանացն՝
եհաս
յերեսս
թագաւորին
և ի բաց խլեաց
զբիբ
ական
նորա»։
֊
Պհլ.
Հ.շՀձ2\ ձևից, որ գործածուած
է
«
գագաթ»
իմաստով,
հմմտ. նաև պրս.
ձ\Տ–֊օ–
0
Ձ
1
ՀՁ
(1
«
հասարակօրէն
գագաթն, և ևս գր֊
լուխ՝ որ ի գագաթանէ
մինչև ի ճակատն
մաշտեալ
իցէ, ի
ս
կ յատկապէս
գլուխ
լերին
կամ գագաթն
լերին»,
բուն
նշան ա կութիւն ր
պահում է սոգդ.
Շ31Հշէ
«
ճակատ», որ ան֊
175
Fonds A.R.A.M