1 4 9
ձևեր
են
ձ ե ռ ա մ բ ա ց ի
Վրք.
հց.
ձ ե ո ա ց կ ո ծ
ԱԲ.
ձ ե ռ բ ա կ ա լ
Յհ. կաթ. ճառընտ.
ձ ե ռ բ ա ց ի
ԱԲ։ Սրանցից
առանձնապէս
կարևոր
է
ձ ե ր բ ,
որ եզ. գրծ. հոլով
է և երևան
է հանում
նա­
խաւոր
Ձ.ԵՐ
«
ձեռք»
ուղղականր։
Յետին
ռա­
միկ
ձև է
ձ ե ռ ք ո ց
«
ձեռքի
գործիք,
միջնորդ»,
նորագիւտ
բառ,
որ մէկ անգամ
գտնում
եմ
գործածուած
Տաթև. ձմ. կե,
«
Հրամայէ
րզ–
տոլեալն
հաց
յԱստուծոյ
հասարակ
ուտել,
զի ոչ ասէ
զհաց
իմ, այլ թէ մեր. վասն
զի
մեծատունք
ձեռքոց
են Աստուծոյ,
որք պար­
տին
զինչս
իւրեանց
բազմաց
բաշխել
և
աղ֊
քատաց»։
Նոր բառեր
են
ձ ե ռ ն ա փ ա յ տ , ձ ե ռ ­
նա դ ա շնա կ , ձ ե ռ ն ա հ մ ա յ , ձ ե ռ ն ա ն մ ա յ ո ւ թ ի ւ ն ,
ձ ե ռ ն ա ղ ա ց , ձ ե ռ ն ա ռ ո ւ մ բ , ա ն ձ ե ռ ն մ խ ե լ ի , ձ ե ­
ռ ա գ ր ա կ ան, ձե ռ ա գ ր ա տ ո ւն , ձ ե ռ ն ո ց , ձ ե ր բ ա ­
կ ա լ ո ւ թ ի ւ ն
ևն։
֊
Բնիկ
հայ
բառ.
ցեղակիցներն
են յն.
՚
Լ-Գ
«
ձեռք»,
յգ. տր.
^ 8 0 0 1 ,
Դ
Ո
Ր՛
արկ.
ԿԻՊՐ–
ա,
և
»
ւ՛
հ
ւց– յգ–
ւԿբ^
«
Դ
Ձ Ե
֊
ռրս»,
՜)
լդ–՝ք1գ
«
ձեռք
լուալու
ջուր»,
Տ ՚ յ –
՚/֊
րյ^
«
դիւրին
ձեռնարկելի
գործ», ալբան.
ճօքտ
«
ձեռք»
(
Բ6Ճ6ՐՏ6Ո
1
Լ2
36, 341),
լտ.
ՈՄ
«
ձեռքի
ափ»,
օսկ.
Ո 6 Ո 1 ՁՃ
«
բռնել»,
սանս.
ՈՁւ՜Ձէւ
«
առնել,
բռնել»,
Ո Յ ^ ^ Յ
«
բա­
զուկ», թոխար.
էՏՅՐ,
քուչ.
Տ ՅՐ
«
ձեռք»,
ՏՁ1՜–
Ո 6
«
միջոցաւ»
(
ճիշտ
ինչպէս
հյ.
ձե ռ ա մբ.
այսպէս
նաև ասոր.
յ ^ ֊ Ձ
Օ Յ ^ ՚ Յ Ճ
«
ձեռամբ,
միշոցով»,
որ գալիս
է
ք ^ |
1
ճ1ւ
«
ձեռք»
բառից)։
Այս բոլորը
տալիս
են հնխ,
^՚հ6ւ"–
և
§՚Ււ6քՏ–
ձևերր,
որոնց
նախնական
նշա­
նակութիւնն
է «բռնել»։
Առաշինից
ծագում
է հյ,
*
ձ ե ր – ,
որ յետոյ
կորչելով՝
պահուել
է
միայն
ձ ե ր բ –
գործիականի
մէջ, իսկ
երկրոր­
դից գալիս
է հյ.
ձ ե ո – ,
որից
ն
մասնիկով^
ձ ե ռ ն
և
ք
յոգնակերտով
ձ ե ռ ք ( Ր օ և օ ր Ո ^
1,
603,
տ1ճտ
174,
ՏքՈ0Աէ
–
^16ւ116է
433,
8
օւ–
Տ Յ Շ գ
\
ա);–Հիւբշ.
470,
Ուղիղ
մեկնեց
նախ
Աւգերեան,
Բա֊
ցատր. չփ. և կշռ. էշ 120, որ
համեմա­
տում
է յն.
՜
Հ
Տ
Փ
ձևի հետ։
Նոյնը
յե­
տոյ
րԱՁթւ-օէհ, ճտ.
թօւ^Տ
1
–
է–
101
–
8
ք Օ Տ Տ 6 է
,1
ՃՏ.
1834,
383
ևն
յն.
֊/
տԽ,
վրաց.
խ ե լ ի ,
թրք.
61
«
ձեռք»։
ՆՀԲ
և
Ր6է6ՈՈ. 23
յն.
՝
ՀՏէթ,
սանս.
1
օքՅ–;
աւոճւՏՇհ. 13, 39
և Հիւբշ. \Հ2 23, 25
յն.
ձևը։
Տօէէւշհ. 2 0 ^ 0
1850,
357,
Ճ Ո Շ Յ
71, 163
և լ&Հ.
Սր
§6տշհ 250 հ յ ,
ՒւՅՐ
արմատից,
սանս.
հՁՏէՅ, հՅՐՅՈՅ,
յն.
ա\\֊Հ
ՏԱ^Ճ^
38, 578
զնդ.
23
ՏէՅ,
սանս.
ՈՅՏւՅ՛
Նոյն,
1
<սհոՏ Ա.
ՏօհԽւշհ. Տե՜^. 3, 253
ածանցուած
2
ՁՏ-
էՅ
«
ձեռք»
բառից,
ինչպէս
ձ մ ե ո ն < շ ւ –
ՈՂՃ-ից, Տէրվ. Նախալ. 81 ուղիղ
է մեկ­
նում։
Հիւնք
ձ մ ե ռ ն
բառից։
8
ս ց
§ 6 , Լ ^ –
Տէսճ. 1. 32
և
2, 86
նոյն
է դնում
լիւկ,
էշւհ
«
բանակ»։
յ6 Ո Տ 6 Ո
ՀԱ
1904,
183
հաթ.
է՚ք = ճ^61՜«
Բ. Վ. Գէորգեան,
Խորե­
նացին
Խորենացիով,
Վղրշպտ.
1899,
60
ձ ե ռ է ք
(
յգ. հյց.
ձ ե ո է ս )
մեկնում
է
րէս
«
գիւղապետ»\
բառով (արար.
լյ֊\
քՁՏ
«
գլուխ»
բառից
է)։
Թիոեաքեան,
Արիահայ
բռ. 257
ձ ե ր բ ա զ ա տ
մեկնում
է
իբր
պրս.
^ ՚ յ ք յ ^ . ^ ՏՁ1՜\^–Ձ23
<1
«
ազատ
աճող
նոճի»։
ԳԻՌ.--Ալշ.
Ոզմ. Ջ՝ղ.
ձ ՛ ե ո ,
Մշ.
ձ ՛ ե ռ ք ,
Երև.
ձ ՚ Է ռ ,
Ննխ.
ձ է ռ ք ,
Ախց,
Ակն.
Կր. Ս չ.
ձ ՚ է ռ ք ,
Ագլ.
ձ է ր ք , ձ է ք ,
Տփ.
ձ է ր ը ,
ձ է ր ն ի ր ը ,
Սլմ.
ծեռ,
Վն.
ծեո, ծ ե ո ք ,
Մկ.
ծէո,
Մրղ.
ծէռ, ծէր,
Հմշ. Գոր. Ղրբ–
ծ է ո ք ,
Տիգ.
ց է ռ ք ,
Խրբ.
ձ ՛ ա ռ ք ,
Զթ–
ծ ա ռ ք , ձ ՛ ա ռ ք ,
Ասլ.
ց ա ո ք ,
Պլ.
ձ ա ռ ք ,
յգ.
ձ ա ո ք վ ն է ր
(
կեղծ գրական
ձևով
ց ա ո ք ) ,
Աեբ.
ձ ՛ ա ռ ք ,
Սվեդ.
ձ ՛ ա ռ ք
(
յգ.
ձ ՚ ի ո –
վա),
Ռ.
ց ա ո ք ,
Հճ.
ձ՛ար,
Հւր. Ա՛մ.
ձ է ք ,
Շմ.
ց է ք :
Նոր բառերից՝
որ շատ
բազմաթիւ
են,
յիշենք
ձ ե ռ ա ց , ձ ե ռ ա մ ա ց , ձ ե ո բ ո ն ա կ , ձ ե ռ ­
ն ա բ ա ց ,
ձ ե ռ ն դ ր է ք ,
ձ ե ռ ն ց ք ա ղ ,
ձ ե ռ ն ք ա շ ,
ձ ե ո ց ա թ ա ր , ձ ե ո ք ա կ ո ւ լ ա յ , ձե ո ք պ ա գ , ա ն ձ ե –
ռ րժ ա ժ տ ա լ ,
որոնցով
երևում
է թէ
ի՛նչ
ու
ինչ ձևերով
մտնում
է բառս ածանցման
մէշ։
ՓՈԽ
Հյ.
*
ձ ե ռ ն ո ւ կ
ձևից փոխառեալ
եմ
կարծում
արաբ.
±1յ.յ^յ
23
քՈա<
«
առձեռն
փոքր
աղօրիքի
կոթ. շուռտուիկ՝
որով
աղօ­
րիքն
են պտտացնում»
(
թրք.
61,
ֆրանս.
քՈՅ–
111
X^6116,
որոնք
բուն
նշանակում
են
«
ձեռք»)
(
Կ ամ ուս ի թրք– թրգմ.
Գ. 91).
արաբերէն
բառր՝
որ քառատառ
\
է, բուն
արաբական
արմատով
չի մեկնւում։
—
^ Ձ պ Ա Յ ք ճ է ,
0
ւ6
Տոէտէ6հԱՈց,
էշ 5 հայերէնից
հին
փոխառու­
թիւն
է համարում
թոխար.
էՏՅՐ
«
ձեռք»
և
Fonds A.R.A.M