9
ճակ» արմատի տակ։ Ըստ այսմ
հայերէնը
(
գտնլում է միայն Երև. Ղրբ՛) փոխառեալ
է
թուրքերէնից.
բայց ժողովրդական ստուգա­
բանութեամբ
հ ա լ ե լ
բայից կարծուելովն
կազ֊
մըւած է նաև
հ ա լ ե լ , դ լ ի ա ւ մ ր հալել, ա կ անջ –
ն ե ա ւ մ ը հ ա լ ի ա ն ե լ
հոմանիշ
ձևերր։ — Այս
արմատին
է հայում նաև գւռ.
հ ա լ ի ն չ
(
Վն.
խ ա լ ի ն չ ք ) ,
որ նշանակում է «աղած
իւղր հա­
լելու ժամանակ
երեսը կազմուած
փրփուրր
և տակր մնացած դիրտը, որ շատ աղի է լի­
նում». ( Ղ
ա
ր
ա
ր
ա
ղ ց ի ք
ա
յ
ս
դիր
տ
ը
դէ
ս
ռ ս
գցում, Սեբաստացիք
բաղարջի մէջ են խառ­
նում, Արաբկիրցիք
հացի վրայ քսելով ու­
տում են), այլուր կոչւում է
թ ա լին չ ք.
Բլ. Լ.,
չ ա ն չ
է.,
ա ղ ի չ ք
Ախց. Սեր,,
կ տ ա ւ ք
Կիլր.։
Մեր բառին շատ
մօտիկ է հնչում արաբ.
^ 3 1 ւ յ Յ
«
մէջը արմաւ թրջած կաթ՝
ուտելու համար. 2. խնոցու մէջ հարուած
թանի երեսի իւղր– 3. իւղի աիկի քամուածքը.
4.
հինայի
հոյզը. 5. վրան կաթ լցուած
կա­
րագ» (Կամուս, թրք՛ թրգմ. Ա.
385)։
Այս
բառր ծագում է արաբ.
^ 3 1 )
արմա­
տից, որ նշանակում
է «բամբակր
մաքրել
ևն». ուստի բնիկ արաբերէն
է. հետևաբար
կա՛մ մեր բառի նմանութիւնը
պատահական
է և կամ հայերէնը փոխառեալ
է
արաբերէ֊
նից և յետոյ մօտեցրած
հ ա լ – ե լ
արմատին։
ՓՈԽ.–Կայ քրդ.
ՕՍ Ա »
հ61ւ73Ո
«
հալիլ»,
^յյ Ա ՚ Ս Ա .
հշ13Ո(1տ
«
հալեցնել»,
հ 3 1 ա Յ ՚ ո ճ ա
«
հալեցնել»,
Խ\ւզ1էՂ «հալիլ»,
հ օ Ս զ Յ Ո ճ ա
«
հալեցնել»,
սրանք կարող են թէ՛ հյ.
հ ա լ ե լ
և թէ արաբ.
՚
^ յ 1 1
«
հալել, լուծել» բա­
ռից փոխառեալ
լինել, բայց
հշ Ա գ ա
և
հշԱ–
(
|ՅՈ(11Ո
ձևերր
ցոյց են տալիս
թերևս՝ որ
փոխառութիւնը
հայերէնից
է, քանի որ կայ
հյ. գւռ. է–ով ձևը (ինչ.
հ ա լ ք , ձ ն հ ա լ ք ) ,
մինչ­
դեռ արաբր
զուրկ
Է
զ
ձայնից։
(1
ստէ1, Օւշէ.
րՀէՄէԽ,
Էջ
144
յիշում
Է թէ՛ արաբ, և թէ՛ հյ.
ձևերը, Աճառ.
1
ՈՏԼ
16, 357
քրդ.
՝
յ§1ւՈՏ
«
հալել»
դնում է
հայերէնից)։
ՀԱԼԱ Ծ
«
վանել, քշել, հեռացնել»,
արմատ
առանձին անգործածական,
որից
հ ա լ ա ծ ե լ
«
վանել, յետևից պնդելով վռնտեւ, հեռաց­
նել» ՍԳր, Ոսկ, ես. և բ. տիմ. Մծբ,
հ ա լ ա ­
ծ ա կ ա ն
ՍԳր, Ագաթ. Եւս. քր. Մծբ. Ոսկ. ես
հ ա լ ա ծ ա ն ք
ՍԳր. Ոսկ. բ, տիմ.
հ ա լ ա ծ ի չ
ՍԳր.
հ ա լ ա ծ ո ւ մ ն
Մրկ. ղ. 17. Գծ. ր. 1.
հ ա լ ա ծ չ ո ւ ­
թ ի ւ ն
Կոչ.
հ ա լ ա ծ ո ւ թ ի ւ ն
Եփր. համար,
ա յ ս ա ­
հ ա լ ա ծ
Սարկ. Յս. որդի,
դ իւ ա հ ա ն ա ծ
Գնձ.
Ոսկիփ.
ա նհ ա լ ա ծ ե ա լ
Ոսկ. ա. կոր.
ի ն ք ն ա ­
հ ա լ ա ծ
Առակ, ա.
11.
խ ա ր ա զ ա ն ա հ ա լ ա ծ
Սկևռ. աղ.
խ ա ւ ա ր ա հ ա լ ա ծ
Վեցօր.
ձ ի ա հ ա լ ա ծ
Բուղ,
կ ե ն դ ա ն ա հ ա լ ա ծ
Գիւտ թղթ.
թ ի ւ ն ա հ ա ­
լ ա ծ
ԱԲ.
հ ա լ ա ծ ո դ ա կ ա ն
(
նոր գրականում).—
հ
ձայնի
սղմամբ ձևացած
են՝
Ա ր տ ա լ ա ծ ե լ
Պիտ. Պղատ. օրին,
տ ա ր ա լ ա ծ ե լ
Կիլրղ. թգ.
Տիմոթ. կուզ, էջ
278.
հ ա լ ա լ ա ծ ( հ ա ւ ա հ ա լ ա ծ )
Մանդ.—միջին հա յերէնոլմ
իմաստի
զար­
գացմամբ
ունինք՝
հ ա լ ծ ե լ
«
չարչարել, չարա­
չար գործածելով
նեղացնել»
Սմբ. դատ, 3,
հ ա լ ծ ա ն ք
«
չարչարանք, աշխատանք»
Անսիզք
47, «
շահած՝ վաստակածը»
Սմբ. դատ. 144։
ՆՀԲ
ա ծ ե լ
բայից՝
հ ա մ
(
>ւ\ա^) մաս­
նիկով։
յ^ս11տւ՚, 1<սհոտ ս. Տշհ16ւշհ.
8
է Ր § .
5, 142
զնդ.
հշք62,
սանս.
ՏՀ\.
պրս.
հւտէՅՈ, հ Ա Յ ա
«
թողնել,
արձակել»։
Տէրվ. Նախալ. 107 հնխ.
V Յ ^ §
«
հալա­
ծել, վրէժ խնդրել» արմատից
է դնում
սանս.
V 3 ^ յ ,
գոթ.
V^^1<ՅՈ,
որից
V^^1<Տ
«
հալածիչ»,
հսլ.
V^3§ս
«
թշնամի», նբգ,
ՐՅՇհշ
«
վրէժ»,
հյ.
հ ա լ ա ծ ե լ
և
վ ր է ժ ։
Հիւնք. յն.
եճօւեա,
Հլճօ.00.,
տճձօ<0
«
Հա֊
լածել, վանել»։
ա 1 1 6 1 " , 1 2 ա
10, 276
լտ.
թ611օ
«
զարնել, վանել» բառի հետ
ցեղակից է դնում։
Հիւբշ. էջ 462
անրն֊
դունելի
է գտնում
այս
մեկնութիւնը,
որովհետև
հյ.
հ ա լ ա ծ ե լ
բառի մէջ
֊
ա ծ
մասնիկ չէ։ (Այս լտ. բառի ցեղակից
հյ.
ձևն է
հ ա ղ , հ ե ղ
«
անգամ», որ տե՛ս
վարը)։
ի/\.շ1\\շէ
(
նամակ
առ
801
ՏՅՇզ,
1913
ապր. 11 թուականով, տե՛ս
801–
ՏՅՇզ
744)
ցեղակից
յն.
1
էօԱօ)
Հ
յուզել,
ճօճել, շարժել»
բային։
Բ6ճ61՝Տ6Ո,
39,
Էջ 241 մերժում Է կցել լտ.
քսոԺօ
«
վանել»
բառին իբր ցեղակից և համա­
րում Է յառաջացած
հյ.
հ ա լ ե լ
բայից,
ճիշտ ինչպէս լտ.
քսոճօ
«
հալել» ստա­
ցել է յետոյ «վանել»
նշանակութիւնր։
ԳՒՌ.—ՀՃ. Սչ.
հ ա լ ա ձ ե լ ,
Սեբ.
հ ա լ ա ձ է լ ,
Զթ–
հ ա լ ա ձի լ ,
Խրբ.
հ ը լ ը ղ ի լ ,
որոնք պահում
են բուն իմաստը, իսկ Կր.
հ ա լ ա ծ է լ
«
բամ–
Fonds A.R.A.M