656
շ ա լ ո ւ ս , ա չ ա լ ո ւր ջ ,
որոնք
միշտ
՛
անեզական
են։
Արմ, բո, Ա,
723(
= տպ, Ա, էջ 330) այս
բոլորի
մայրը
դրել եմ
ա րշ ա լ ո ւ ր ջ
և
մեկնել
եմ
Ա1Րշ
«
սկիզբ»
(՝
>) և
լուրջ
«
կիսամութ,
կիսալույս»
բառերից։
Որովհետև
աՐշ
«
ըս–
կիզբ»
բառը
գոյություն
չունի
հայերենում,
ուստի
այժմ
փոխում եմ այս
մեկնությունը
և նախաձևը
դնում եմ
ա ր ջ ա լ ո լ ր ջ ք ,
որ կազմ–
ված է
արջ
«
սև» և
լուրջ
«
կապույտ»
բառե­
րից։
Այսպիսով
բառի
իմաստր
նույնանում
է արգի
ժողովրդական
մ ո ւ թ ն ո ւ լ ո ա ո ւ ն
ձևի
հետ, — արշալույսր
այն ժամանակն
է, երբ
երկնքի մի մասը կաս/տում
է, իսկ միմա­
սը դեռ սև է։
40
(42) .
Դ Ո Ի Ն Չ
Այս
բառը
նշանակում
է «Երեսի
ցածրի
մասը՝
քիթը,
բերանը և ծնոտը
մ իա սին», սո­
վորական
ձև է բարբառներում,
ի
ս
ղ հին
մատենագրության
մ՛եջ շատ ուշ է գործած­
ված,
ունեն
միայն
Մաղաքիա
աբեղա (էջ
6 )
և Քուչակ (էջ 52, 73)։ Ըստ այսմ
մենք
կարող ենք համարել
գավառական
բառ
(
ինչպես
արել է նաև ՆՀԲ) և վարվել նրա
հետ գավաոական
բարբառների
օրենքնե­
րով։
Գիտենք որ գավառական
բարբառներում
բառասկզբում
գտնված
ո ն
ջնջվում
է. հմմտ,
ա ն կ ո ղ ի ն դ
ընկողինդ
կողինք,
ը ն կ ո յ դ >
կոյզ,
կուզ,
ր ն դ ՈՐ>^ո "ր, ի ն ձ ի ՝>.
ընձի~Հ>
ձի,
ձիկ,
նույն իսկ
ը ն կ ե ր >
դեր։
Այս
օրենքի
համեմատ
կարող ենք
ուրեմն
դ ո ւն չ
բառի
ծագումն
էլ դնել
ր ն դ ո ւ ն չ
«
քթի
տակի
մասր»։
Իսկ եթե ընդունենք
ր ն դ
«
հե­
տը»
իմաստով,
կլինի
«
քիթն
էլ
հետը»։
Ըստ
այսմ պատահական
նմանություն
ու­
նի վրաց
ա ո ւ չ ի
«
շրթունք,
մ ռ ո ւ թ » ։
41
(43).
Ի Մ Ա ՞ Լ
Զանազան
բարբառներում
կա այս բառը՝
«
ինչպ՛ե՛՛ս»
նշանակությամբ,
հիշենք ի
միջի
այլոց
Մ ուշ, Նոր Բայազետ,
Ալաշկերտ,
Սասուն։
Սրա հետ կազմությամբ
նույն են
է ս մ ա լ
կամ
ս մ ա լ
«
այսպես»,
էւլմալ
«
այդ­
պես» և
Էմալ (ն
ընկած)
«
այնպես»։
Բոլորն
էլ կազմված
են ուրեմն
էս, էդ, էն
ցուցա­
կաններից
և
ի՞նչ
հարցականից՝
մալ
ան­
ծանոթ
բառով։
Այս
անծանոթ
բառը
համարում
եմ
նմաս
բառի
ձևափոխությունը,
ուստի
էսմալ
<Հէս֊
նման,
կղմա^<Հէդ
նման,
էման<^քւ
նման,
ի՞մալ
Հ ի ՞ ն չ
նման։
Այս
բացատրությունը
ստուգություն
կստանա, երբ նկատի
առնենք
Ախալքալաքի
և Ախալցխայի
հետևյալ
ձևե–
րը,
որոնք գտնվում են դեռ միջին
աստիճա­
նի վրա,
էղման
«
այդպես»,
էսման
«
այս­
պես», էման
«
այնպես»։
Սրա՛նց հարակից
են
Տբ,
էսմօն, էդմօն,
էմօն
ե. Հմշ.
ւոսմուն,
ադմուն, րմուն
կամ
իմուն
հոման՛իշները, ո–
րոնք կազմված
են
ա
ձայնավորը
ռնգակա­
նի մոտ վերածելով
0
կամ
ու։
Նման > մալ
ձայն՛ափոխությունը
հիշեց­
նում է մեզ քրդեր՛ենի էլ
17131
«
տուն»
բառի
ծա դումը։ Սրա ն՛ա՛խաձևն է հնխ, ձ՚ՕՈ\ (ռուս.
#0*1
>
լտ,
ճօաԱՏ,
հյ,
տուն),
որ
արիական
ճյուղում
դարձել է ձ&ՀՈ, հին զնդ. ձՏՈՂ՜ՃՈՏւ,
զնդ,
ՈէՈՁՈՁ,
սանս.
ա՚Տ՚ՈՁ
և քրղ. Ո\ձ\, բո­
լորն էլ
«
տուն»։
Երկու
դեպքումն
էլ (հայերեն
և
քրդերեն)
Ո^>\ ձայն՛ափոխությունը
տ ա ր անման ութ
յան
արդյունք
է։
42
(44).
Ը Ռ
Հ Հ
Է Լ
Ղարաբաղի
բարբառում
սովորական
դարձ­
ված է
րորոէլդ քաշի
«
գնա՛,
հեռացի՛ր»,
որ գործածական
է նաև Աանգեզուր
և Մեղ­
րի։
Իբրև
առանձին
բառ
գոյություն
չունի և
գործածողներն
էլ չգիտեն թե ի՛նչ է նշանա­
կում ։
Ըստ իս արաբ,
^.Ծ՚յ
արմատից
է,
որին պատկանող
բառերը
հետևյալներն
են,
յ ^ ՚ ^ Օ քՅհս1
«
մեկի
ունեցած
շորերր և այլ
իրերը»,
յ . յ >
յ
1
՜
Ձհ1
կամ
յ ^ & ^ ւ
՜
Ձ հ ւ ւ
«
մեկ
իջե–
վանից
մյուս
իջևանը
չվել, քոչ»,
յ
ք 3
ք
«
մի
տեղից
քոչող
մարդ» ևն (տե՛ս Կամ ուս,
հտ, Գ,, էջ 222)։ Ըստ այսմ
րորոէլ
նշանա­
կում է «ճ՚ամ բորդության
ժամանակ
իր հետ
վերցրած
զանազան
իրերր» և ըռըհէլդ
քաշի
նույն է՝ ինչ որ «փասափուսաղ
հավաքի» (ու
վեր կաց
գնա՛)։
Fonds A.R.A.M